MOĞOL İSTİLÂSINDAN BAZI ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK ÖRNEKLERİ

Yıl 2010, Cilt: 29 Sayı: 29, 21 - 40, 01.06.2010

H. Ahmet Özdemir

Öz

Anahtar Kelimeler

-

MOĞOL İSTİLÂSINDAN BAZI ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK ÖRNEKLERİ

Öz

Öğrenilmiş çaresizlik modeli, kontrol edilemeyen olaylara maruz kalma
sonucunda, tepkilerin sonuç üzerinde bir etki sağlamayacağının öğrenileceğini ve
bu öğrenmenin kontrolü mümkün koşullara genelleneceğini öngörmektedir. Bu
model aynı zamanda, kontrolsüzlük deneyimi neticesinde gelişen kontrol
yetersizliği algısının hayatın diğer alanlarına genellenerek depresyona yol açtığını
iddia eder. Tarihi kaynaklarda Moğol istilâsı sırasında yaşanan bir çok öğrenilmiş
çaresizlik örneği bulunmaktadır. Meselâ, Hârizmşâh Muhammed ve daha başka
yöneticiler Moğollarla savaşamamışlar, olaylara seyirci kalmışlardır. Halk ise canını
kurtarmaya bile teşebbüs etmemiş, çoğu zaman tam bir çaresizlik ve teslimiyet
içinde ölüme gitmiştir. Bazen bir semt veya köy halkı bir tek Moğol tarafından
öldürülmüş fakat hiç direnç gösterilmemiştir. Moğolların insanları çaresizliğe
sürükleyen uygulamaları sonucunda hayli ilginç ve uç hadiseler yaşanmıştır.

Kaynakça

• Alâeddîn Atâ Melik Cüveynî, 681/1282, Târîh-i Cihângüşây, çev. Mürsel Öztürk, I-III, Ankara 1988.
• Ayhan Aydın, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, İstanbul 2000.
• C. N Cofer, M. H. Appley, Matisration Theory and Research, New York 1964.
• D. S. Hiroto, “Locus of Control and Learned Helplessness”, Journal of Experimental Psychology, c. 102, sy. 2 (February 1974), s. 187-193.
• D. S. Hiroto, M. E. P. Seligman, “Generality Learned Helplessness in Man”, Journal of Personality and Social Psychology, c. XXXI (1975), s. 311-327.
• Doğan Cüceloğlu, İnsan ve Davranışı, İstanbul 1998.
• Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî es-Sübkî, 771/1370, Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-Kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed Tanâhî, Abdülfettâh Mu- hammed el-Hulv, I-X, y.y. (Kahire?) 1383/1964.
• Ebû Ömer Minhâcüddîn Osman b. Muhammed Cûzcânî, 662/1264, Tabakât-ı Nâsırî, nşr. Abdülhay Habîbî, Tahran 1984.
• Ebü’l-Ferec Gregory (Bar Habreus), 684/1286, Abu’l-Farac Târîhi, çev. Ömer Rıza Doğrul, I-II, Ankara 1987.
• Ebü’l-Gâzi Bahadır Han b. Arab Muhammed (1064/1663), (Şecere-i Terâkime) Türklerin Soy Kütüğü, nşr. Muharrem ERGİN, İstanbul ts.
• H. Ahmet Özdemir, Moğol İstilâsı, İstanbul 2005.
• İ. Alev Arık, Öğrenme Psikolojisine Giriş, İstanbul 1995.
• İ. Ethem Başaran, Eğitim Psikolojisi, Ankara 1994.
• Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah İbn Battûta, 770/1368, İbn Battûta Seyahatnâmesi, nşr. A. Sait Aykut, I-II, İstanbul 2000.
• İbn Bîbî Muhammed b. Ali el-Caferi er-Rugadî, 670/1272, el-Evâmirü’l- ‘alâ’iyye fi’l-umûri’l-‘alâ’iyye (Selçuknâme), çev.. Mürsel Öztürk, I-II, Ankara 1996.
• İzzeddin Ebü’l-Hasan b. Ali b. Muhammed İbnü’l-Esîr, 630/1232, el-Kâmil fi’t-târîh, nşr. Muhammed Yusuf ed-Dukâk, I-XI, Beyrut 1424/2003.
• John A. Kaufhold, H. Stewart,The Psychology of Learning and the Art of Teaching, Nebraska 2002.
• Lester D., “An Inventory to Measure Hopelessness, Helplessness and Haplessness”, Psychological Reports, c. LXXXIX, sy. 3 (2001), s. 495-498.
• Martin E Seligman, Steven F. Maier, “Failure to Escape Traumatic Shock”, Journal of Experimental Psychology, c. LXXIV, sy. 1 (Mayıs 1967), s. 1-9, Washington 1967. Web adresi: http://www.docstoc.com/docs/11458048/Journal-of-Experimental- Psychology (25.12.2010).
• Moriedga D’Ohsson, Târîh-i Moğol, çev. Mustafa Rahmi [BALABAN], İs- tanbul 1340-1342/1920-1923.
• Nuray Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğrenim, Ankara 2005.
• O. H. Mowrer, Learning Theory and Behavior, New York 1960.
• Ö. Hakan Ersever, “Öğrenilmiş Çaresizlik”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bi- limleri Fakültesi Dergisi, c. XXVI, sy. 2, s. 621-632, Ankara 1993.
• Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1999.
• P. Richter Curt, “On the Phenomenon of Sudden Death in Animals and Man”, Pcychosom, Medicine, c. XIX, sy. 3; s. 191-198, US 1957.
• Rene Grousset, Bozkır İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur, çev. M. Re- şat Uzmen, İstanbul 1993.
• Reşîdüddîn b. Fazlullah el-Vezîr b. İmâdüddevle Ebü’l-Hayr Muvaffıkuddevle et-Tabîb, 718/1318, Câmi‘u’t-tevârîh, I-II, nşr. Behmen Kerîmî, ys. ts.
• Sevda Bulduk, “Öğrenilmiş Çaresizliğin Genelleme Sorunu: Görev Etkisi”, Türk Psikoloji Dergisi, c. XVII, sy. 50, s. 77-88, Ankara 2002.
• Sevginar VATAN, İhsan DAĞ, “Problem Çözme, Umutsuzluk, Çaresizlik ve Talihsizlik MMPI-2 ile Ölçülen Psikopatolojinin Yordayıcıları Olabilir mi?”, Anadolu Psikiyatri Dergisi, c. X (2009), s. 187-197, Ankara 2009.
• Sibel Ayşen Arkonaç, Psikoloji Zihin Süreçleri Bilimi, İstanbul 1998.
• Stewart Hulse, Howard Egerth, James Deese, The Psychology of Learning, US 1980.
• Şengül Bahadır, Çaresizlik Eğitiminde Kullanılan Materyalin Sonraki Göreve Benzerliği Ve Algılanan Önemin Çaresizlik Üzerindeki Etkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji (Sosyal Psikoloji) Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1995.
• Şihâbüddîn Muhammed b. Ahmed en-Nesevî, 662/1264, Sîratü’s-Sultân Celâliddîn Mengübertî, nşr. O. Houdas, Paris 1891.
• T. Morgan Clifford, Psikolojiye Giriş, çev. Hüsnü Arıcı v.dğr., Ankara 1991.
• Vasiliy Vladimiroviç Barthold, 1349/1930, Moğol İstîlâsına Kadar Türkistan, nşr. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1990.
• MOĞOL İSTİLÂSINDAN BAZI ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK ÖRNEKLERİ
• Doç.Dr. H. Ahmet ÖZDEMİR