KIRAAT İLMİ EĞİTİM-ÖĞRETİMİNDE MED MERTEBELERİ ve ÖLÇÜLERİ BAĞLAMINDA OLUŞAN EKOLLER

Yıl 2018, Cilt: 45 Sayı: 45, 0 - 0, 30.06.2018

Mustafa Atilla Akdemir

Öz

Kıraat ilminde med konusu, detayları
ve meselelerinin çeşitliliği ile klâsik
dönemden beri ilim adamlarının üzerinde yoğunlaştığı bir konudur.

Aslî med miktarı olarak "bir
elif" ve ona tekabül eden "iki hareke" takdiri hususunda kurrânın
ittifakı oluşmuş, Hadr, Tedvîr
ve Tahkîk
mertebelerinde de bu ölçünün sabit kaldığı görüşü ağırlık kazanmıştır.

Fer'î medlerde ise, yapılan
ilâvelerle oluşan mertebe sayılarında, bu ilâvelerin miktarlarında ve bunları ifade etmede
kullanılan ıstılahlarda farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. Mertebe
artışındaki ölçü ifade edilirken, edâ
ehli dediğimiz yetkin öğreticilerin bir kısmı "bir elif miktarı" ile
bir harekeyi telâffuz
için gereken süreyi, bir kısmı da iki harekeyi telâffuz için gereken süreyi kastetmektedirler.

Öğretici önünde bilgi ve beceriyi test
etme avantajı sunan "müşafehe" sistemi, ilgili teorik bilgi ve
terimler farklılaşsa bile örneğin bir tevassut ölçüsü için takdir edilen sürenin
aynı olmasını sağlamalıdır. Herhangi bir med mertebesi için öngörülen ölçüye ne
kadar bir sürenin tekabül edeceği hususunda müşafehenin önemi tartışılmazdır.

Med ölçüleri ve sürelerini tayin etmede kullanılan ıstılahlar
bağlamında günümüzde artık sadece iki ekol takip edilmektedir. Bunlardan ilkini
"Üç Elif Ekolü" diğerini ise "Beş Elif Ekolü"
olarak nitelendirmek mümkündür. Kıraat ilmi eğitim-öğretimi bakımından her birinin
usulünü ve kendine ait terminolojisini kavramak önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Med, Bir Elif, İki Elif, Müşafehe

Kaynakça

• ‘Ânî, Hamid Şakir eş-Şekakî, İm‘ânu'n-nazar fî menâhici'l-kurrâi'l-aşr ve ruvâtuhum ve turukuhum fi'l-meddi ve'l-kasr, www.alukah.net (et. 23.02.2018).
• Akdemir, Mustafa Atilla, "Tarîh-u ılmü'l-kıraat ve müessesâtühû fî Türkiyâ", Uluslararası 1. Kıraat Sempozyum Tebliğleri Kitabı, I-II, 07-09 Mayıs 2013, Merakeş-FAS, Merkezü'l-İmam Ebû Amr ed-Dânî li'd-Dirasâti ve'l-Buhûs el-Kur'âniyyeti el-Mütehassısati, Merakeş 2013.
• …………, “Medrasetül-ikrâi fî Türkiyâ ve ehemmi simâtihâ ve şüyûhıhâ”, Buhûsu mültekâ kibâri’l-kurrâi’l-âlemi’l-İslâmî, 4-6 Kasım 2013 Riyad-S.Arabistan, Câmiatü’l-Melik Suud, Kursî Talimi’l-Kur’ani’l-Kerîm ve İkrâihî, Riyad 2013.
• Âşıkkutlu, Emin, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/asikkutlu-mehmet-rustu, (et.02.03.2018).
• Âşıkkutlu, Mehmed Rüştü, Tayyibe Şerhi, I-II, (Basılmamış).
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed, İthâf fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ati ‘aşer, thk. Şa‘bân Muhammed İsmail, I-II, ‘Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1407/1987.
• Cârallah, Abdullah b. Muhammed b. Süleyman, el-Allâme İbrahim b. Ali Şehâse es- Semennûdî sîratuhû ve cuhûduhû fî İlmi'l-kıraât, Vezâratü'l-Evkaf ve'ş-Şuûnu'l-İslâmiyye, I. bs. Küveyt 2009.
• Dabbâ', Ali Muhammed, el-İdâe fî beyâni usuli'l-kırâe, nşr. Abdülhamid Ahmed Hanefî, Mısır, ty.
• ……………, Şerhu'ş-şâtıbiyyeti el-müsemmâ irşâdi'l-mürîd ilâ maksûdi'l-kasîd, Mektebetü ve Matbaatü Muhammed Ali Subeyh ve Evlâduhû, Kahire, ty.
• Gamrînî, Ali Atıyye Ebû Muslih, es-Sagru'l-bâsim fî kıraeti Asım, el-Mektebetü'l-Mekkiyye, I. bs. Mekketü'l-Mükerreme 2004.
• Gavsânî, Yahya Abdurrezzak, ‘Ilmu't-tecvîd, ahkâm nazariyye ve mülâhazât tatbîkıyye, Dâru’l-Gavsânî li'd-dirâsâti'l-Kur'âniyye, Şam 2004.
• İbn Gâzî, Zekiyyuddin Mansur b. İsa, Tuhfetü't-talibîn fî tecvîdi kitâbi Rabbi'l-‘Âlemîn, thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed, Dâru Ammar, I. bs. Ürdün 2008.
• İbn Yâlûşe, Muhammed b. Ali b. Yusuf, el-Fevâidü'l-müfhime fî şerhi mukaddimeti'l-cezeriyye, thk. Fergalî Seyyid Arbâvî, Mektebetü Evladi'ş-Şeyh li't-Türâs, I. bs. Mısır 2008.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed, Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’, I-II, nşr. G.Bergstraesser, Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, Beyrut 1980.
• ……………., en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, Beyrut, ty.
• …………….., Manzumetü'l-mukaddime, thk. Eymen Ruşdî Süveyd, Dâr-u Nûri'l-Mektebât, IV. bs. Cidde 2003.
• …………….., Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn, Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, Beyrut, 1980.
• ………………, Tayyibetü’n-neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr, tsh: ‘Ali Muhammed ed-Dabbâ‘, Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, Mısır 1950.
• İbnü’n-Nâzım, Ahmed b. Muhammed b. Muhammed Ebû Bekir Şihâbüddîn, el-Havâşi'l-müfhime fî şerhi'l-mukaddime, el-Matbaatü'l-Meymeniyye, Mısır h. 1309.
• ………………., Şerhu tayyibeti'n-neşr fi'l-kıraâti'l-aşr, el-İdaratü'l-‘Âmme li'l-Me'âhidi'l-Ezheriyye, Mısır 1977.
• İbnü'l-Bâziş, Ebû Cafer Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Halef el-Ensârî, Kitâbu'l-iknâ' fi'l-kıraâti's-seb'i, I-II, thk. Abdülmecîd Katâmiş, Dâru'l-Fikr, Şam 1403/1983.
• İbnü'l-Kâsıh, Ebu'l-Beka Ali b. Osman b. Muhammed, Sirâcu'l-kârî el-mübtedî ve tizkâru'l-mukrî el-müntehî şerhu'ş-Şâtıbiyye, ve bizeylihî muhtasar bulûgu'l-ümniyyeti şerhu'ş-şeyh Ali Muhammed ed-Dabba' alâ tahrîri mesâili'ş-Şâtıbiyyeti li'ş-şeyh Hasen Halef el-Huseynî, ve bi'l-hâmişi Gaysü'n-nef'ı fi'l-kıraâti's-seb'ı li veliyyillah Seyyidî Ali en-Nûrî es-Safakusî, Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, III. bs. Mısır 1954.
• Kâdî, Abdülfettâh b. Abdülganî, el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırââti’l-aşri’l-mütevâtira min tarîkayi’ş-şâtıbiyyeti ve’d-dürrati, Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, Mısır 1955.
• Kaysî, Mekkî b. Ebî Talib, Temkînü'l-meddi fî âtâ ve âmene ve âdeme ve şibhihî, thk: Ahmed Hasen Ferhat, Dâru'l-Erkam, I. bs. Kuveyt 1984.
• Kurtubî, Ebu'l-Hasen Ali b. Süleyman el-Ensarî, Tertîbu'l-edâi ve beyânü'l-cem'ı fi'l-ikra', thk. Abdullah b. Muhammed Ekîk, Dâru’l-Emân, I. bs. Ribat-FAS 2013.
• Molla Aliyyü'l-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed, el-Minehu'l-fikriyye fî şerhi'l-mukaddimeti'l-cezeriyye, thk. Üsame Atâyâ, Dâru'l-Gavsânî li'd-Dirâsâti'l-Kur'aniyye, II. bs. Şam 2012.
• Muhammed Emin Efendi, b. Abdullah b. Muhammed Sâlih (Abdullah Efendizâde), Zuhru’l-erîb fî îdâhı’l-cem‘ı bi’t-takrîb, Süleymaniye Ktp., İbrahim Efendi böl., nr.11.
• ………………, Umdetü’l-hullân fî îdâhi zübdeti’l-irfân, Esad Karahisarizâde Matbaası, İstanbul h. 1287.
• Murâdî, Hasan b. Kasım b. Abdillah b. Ali, el-Müfîd fî şerhi umdeti'l-mecîd fi'n-nazmi ve't-tecvîd, thk. Cemal es-Seyyid er-Rifâ'î, Mektebetü Evlâdi'ş-Şeyh li't-Türâs, Mısır 2001.
• Mursafî, Abdülfettah es-Seyyid Acemî, Hidâyetü'l-karî ilâ tecvîdi kelâmi'l-Bârî, Dâru'n-Nasr, I. bs. Mısır 1982.
• Müs'adî, Ömer b. İbrahim b. Ali, el-Fevâidü'l-müs'adiyye fî halli'l-mukaddimeti el-cezeriyye, thk. Cemal es-Seyyid Rifâî, Mektebetü Evladi'ş-Şeyh li't-Türâs, Mısır 2005.
• Nasr, Muhammed Mekkî, Nihâyetü'l-kavli'l-müfîd fî ılmi't-tecvîd, Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1349/1930.
• Ömer, Semîr, Mikdaru zemeni'l-hareke, https://vb.tafsir.net, (et. 16.02.2018).
• Sehâvî, Alemuddin Ebu'l-Hasen el-Hemedânî, Fethu'l-vasîd fî şerhi'l-kasîd, I-II, thk. Mevlây Muhammed el-İdrîsî et-Tâhirî, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad H. 1423.
• Se'îdî, Ebu'l-Hasen Ali b. Cafer, Kitâbu't-tenbîh ale'l-lahni'l-celiyyi ve'l-lahni'l-hafiyy, thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed, Mecelletü'l-Mücemmaı'l-İlmî el-Irâkî 36/2, Bağdat 1985.
• Semennûdî, İbrahim b. Ali, Leâli'l-beyân fî tecvîdi'l-Kur'an, Bâbu meratibi'l-mudûd, el-Matbaatü'l-Fârukiyye el-Hadîse, Kahire ty.
• Süveyd, Eymen Rüşdî, et-Tecvîdü'l-musavvar, Mektebetü İbni'l-Cezerî, Şam 2011.
• Şâtıbî, el-Kasım b. Fîrruh b. halef b. Ahmed, Metnü'ş-şâtıbiyyeti el-müsemmâ hırzi'l-emânî ve vechi't-tehânî fi'l-kıraâti's-seb'ı, thk. Muhammed Temîm ez-Zu'bî, Dâru'l-
• Gavsânî li'd-Dirâsâti'l-Kur'âniyye, V. bs. Şam 2010.
• Taşköprüzâde, Isamüddîn Ebu'l-Hayr Ahmed b. Mustafa b. Halil, Şerhu'l-mukaddimeti'l-cezeriyye, thk. Muhammed Sîdî Muhammed Emîn eş-Şenkîtî, Mucemmeu'l-Melik Fahd li Tıbaati'l-Mushafi eş-Şerîf, el-Medînetü'l-Münevvere 2001.
• Zehebî, Şemsüddin Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Marifetu kurrâi'l-kibâr ale't-tabakâti ve'l-a'sâr, thk. Beşşâr Avvâd Maruf, Şuayb el-Arnaût, Salih Mehdî Abbas, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1988.