HACI BEKTAŞ VELİ’NİN MAKÂLÂT’INDA SEMBOLİK DİL

Year 2021, Issue: Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 104 - 117, 22.12.2021

Recep Tek

Abstract

İnsanoğlu, iletişimi kolaylaştırmak, duygu ve düşüncelerini daha iyi anlatabilmek ve anlaşılabilmek, bir gerçeği gözler önüne sermek amacıyla çeşitli yollara başvurmuş ve bu çerçevede de sembollerden yararlanmıştır. Duygu ve düşüncelerin ifadesinde dilin yetersiz kaldığı durumlar, bireylerin algılama seviyelerindeki farklılıklar ve âlim ve ilimle halk arasında bir köprü kurma amacı sembollerin ortaya çıkmasına vesile olan önemli amillerdendir. Sembollerin karşımıza çıktığı en önemli alanlardan biri dindir. En eski medeniyetlerden beri insanlar din konusunda semboller kullanmışlar ve bütün dinler sembollerden aktif bir şekilde yararlanmıştır. Bütün dinler, tüm inanç sistemleri, muhataplarına hitap ederken anlaşılması zor, derin anlamlar içeren hususları kolay bir şekilde aktarabilmek, bunların anlaşılıp özümsenmesini sağlayabilmek için sembollerden faydalanmıştır. İslamiyet’te sembolik dilin ise Kur’an-ı Kerim ile başladığı söylenebilir. Kur’an’nın pek çok sure ve ayetinde sembollerden yararlanılmış, ayetlerde geçen Allah ile ilgili anlatımlar, bizzat Allah’tan ve Allah’ın sıfatlarından bahsederken sembolizme dayanmıştır. Hacı Bektaş Veli, Köprülü’nün, “bir buhran ve intikal asrı” olarak nitelediği XIII. yüzyılın üç önemli şahsiyetinden biridir. O, Anadolu’nun dinî-tasavvufi hayatının şekillenmesinde ve bu coğrafyanın Türkleşmesinde mühim bir rol üstlenmiştir. Duygu ve düşüncelerinin en iyi biçimde anlaşılmasının sağlayacak olan Makâlât’ta Hacı Bektaş Veli, dört kapı ve kırk makamı açıklamıştır. Bu bağlamda kapılar ve bu kapıların her birinde yer alan on makamın neler olduğu birer birer anlatılmıştır. Bunun yanı sıra eserde, insanlara birtakım konularda öğütler verilmiş, yapılması gereken işler belirtilmiştir. Makalede Hacı Bektaş Veli’nin Makalat’ta kullandığı semboller tespit edilmeye çalışılmıştır. O, eserinde, İslamiyet’in kural ve kaidelerini, riayet edilmesi gereken hususları, Müslüman’ın sahip olması gereken vasıfları, yapması gereken fiilleri, Allah’a ulaşma yolunda izlenmesi gereken yolları aktarmış ve bunu yaparken de zaman zaman sembollerden yararlanmıştır. Hacı Bektaş Veli, Makâlât’ta, hem Dinî-Tasavvufî edebiyatta hem de Alevî-Bektaşî edebiyat geleneğinde karşımıza çıkan kavramların yanı sıra birtakım kavramaları da sembolleştirmiş ve kendine özgü bir sembolik dil de oluşturmuştur.

Keywords

Sembol, Din, İslamiyet, Hacı Bektaş Veli, Makâlât.

References

• Abul, L. L. (2017). Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’inde Sembolik Dil, Diyanet İlmî Dergi, 53(1), 155-177.
• Akarpınar, R. B. (2004). Sûfi Kültüründe Sembollerin Yeri ve Önemi Hakkında Bir Deneme, Türkbilig, (7), 3-19.
• Aras, H. (2011). Dünya Dinlerinde Merkez Sembolizmi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Atasağun, G. (1996). İlahî Dinlerde (Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da) Dini Semboller, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Atasağun, G. (1997). Sembol ve Sembolizm, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7), 369-387.
• Aydeniz, H. (2011). Dinî Semboller, Sembolün Anlam Kaybı ve Etkilerine Gelenekselci Bir Yaklaşım (René Guénon Örneği), Ekev Akademi Dergisi, 15(48), 75-90.
• Büyükünal, Z. (2014). Mevlana'nın Tasavvuf Felsefesinde Sembolizm, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Ceyhan, S. (2007). Tasavvufta Remiz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (34), 558-560.
• Coşan, E. (1982) Hacı Bektaş-ı Velî Makâlât, Ankara: Seha Neşriyat.
• Çağlar, B. (2008). Türk Mitolojisinde Dört Unsur ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Demirel, Ş. (2012). Sembol, Sembolik Dil ve Bu Bağlamda Mesnevî’nin İlk 18 Beytindeki Sembolik Unsurlar, Turkish Studies, 7(3), 915-947.
• Durand, G. (1998). Sembolik İmgelem, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Durmuş, İ. (2007). Remiz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (34), 556-558.
• Eliade, M. (1992). İmgeler Simgeler, Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinlerdeki Sembollerin Araştırılması Konusunda Metodolojik Düşünceler, Mehmet Aydın (Ed.), Dinler Tarihinde Metodoloji Denemeleri, (s. 103-127), Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Fromm, E. (1992). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi), (Çev.) Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten, İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî, “Vilâyet-nâme”, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Hamidullah, M. (1995). İslam’da Sembol, (Çev.) İsmail Yakıt, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2), 329-308.
• Kılıç, S. (1995). İslam’da Sembolik Dil, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kızıl, H. (2018). Dinî Sembolizm Üzerine, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX(20), 327-351.
• Koç, T. (2012). Din Dili, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Köprülü, M. F. (2003). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2009). Türk Edebiyat Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mardin, Ş. (2012). Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1996). Hacı Bektaş-ı Veli, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (14), 455-458.
• Perşembe, E. (1998). Dinde Sembolün Fonksiyonu ve İslam'da Sembolik Değerlerin Bugünü, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 89-101.
• Schimmel, A. (1954). Dinde Sembolün Fonksiyonu Nedir?, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(3-4), 67-73.
• Şahinler, N. (1995). Kur’an’da Sembolik Anlatım, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Tdk Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tillich, P. (2000). İmanın Sembolleri, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9(9), 767-774.
• Tokat, L. (2004). Dinde Sembolizm, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Tokat, L. (2009). Dinin Sembolik Dili, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 6(1), 75-98.
• Turan, M. (2006). Kur’an’ın Anlaşılmasında Sembolizm Tartışmaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Sembol, (C.7, ss. 509-514), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kardaş, R. (1980). Senbol, Türk Ansiklopedisi, (C.XXVIII, ss. 417-418), Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Uluç, T. (2005). İbn-i Arabî’de Mistik Sembolizm, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Watt, M. (2016). Günümüzde İslam ve Hıristiyanlık, (Çev.) Turan Koç, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Yakıt, İ. (2002). Çıktım Erik Dalına, Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Yavuz, Ö. F. (2006). Kur’an’daki Kutsal Mekân, Zaman ve Eşya Kavramlarının Sembolik Değeri, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 3(1-2), 39-68.
• Yazır, E. M. H. (2000). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, (Yay. Haz.) Ali Arslan, Cengiz Yağcı, İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• Yeni Türk Ansiklopedisi (1985). Sembol, (C.9, ss. 3495), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Yılmaz, A., Akkuş, M., Öztürk, A. (2007). Makâlât Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.