Seyyid Muhammed Nûru’l-Arabî’nin Mısrî Niyazi Divanı Şerhinde Temas Ettiği Âyetlerin Tespiti ve İşârî Yorumları Üzerine

Yıl 2024, Sayı: 5, 1 - 23, 03.12.2024

İskender Şahin

Öz

İslam tasavvufunun kökleri Kur’ân’a ve sünnete dayandığı için mutasavvıflar bu iki temel kaynağa çok büyük önem vermişlerdir. Bundan dolayı tasavvuf çevrelerinde kaleme alınan eserler doğrudan veya dolaylı olarak mutlaka Kur’ân ile bir şekilde ilişkilendirilmiştir. Bu eserlerden biri de Niyâzî-i Mısrî’ye aittir. Dîvân-ı ilahiyyât olarak bilinen bu eser tasavvuf çevrelerinde çok büyük yankı uyandırmış ve sonraki dönemlerde yetişen mutasavvıflar üzerinde büyük bir etki meydana getirmiştir. Bunlardan biri de üçüncü devre Melamiliğinin kurucusu kabul edilen Seyyid Muhammed Nûru’l-Arabî’dir. Sohbetlerini genellikle Kur’ân ve hadis merkezli gerçekleştiren Nûru’l-Arabî, Mısrî divanının öneminin farkında olduğu için eseri şerh etme yoluna gitmiştir. Bu makale onun ilgili eseri şerh ederken temas ettiği âyetleri ve bunlara yapmış olduğu işârî yorumları araştırma konusu yapmıştır. Bu çalışma ile Nûru’l-Arabî’nin âyetlere hangi işârî manaları verdiği ve bunları hangi tasavvufi meselelerle ilişkilendirdiği açıklığa kavuşmuştur. Nûru’l-Arabî divan şerhinde seksenden fazla yerde altmış kadar âyete temas etmiş ve yeri geldikçe bunların işârî manalarını vermiştir. Muhammed Nûru’l-Arabî divandaki beyitleri genellikle tasavvufî bir bakış açısıyla açıklamış, merâtıb, makâmât, zikir, mürşid-i kâmil, sohbet, tevhîd, fena ve beka gibi hususlarla ilişkilendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Tasavvuf, İşârî Yorum, Niyâzî-i Mısrî, Muhammed Nûru’l-Arabî, Şerh, Dîvân.

Kaynakça

• Aşkar, Mustafa. “Niyâzî-i Mısrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/166-169. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed b. Abdulhâdî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351.
• Anılır, Burak. “Seyyid Muhammed Nûru’l-Arabî Hazretlerinin Yaşadığı Dönem ve Eserlerinin Özellikleri”.
• Uluslararası Melâmîlik ve Muhammed Nûrü’l-Arabî Sempozyumu Bildirileri. ed. Rıdvan Yıldırım. 95-104. Antalya: Tika Kültür Yayınları, 2016.
• Azamat, Nihat. “Muhammed Nûrü’l-Arabî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/557-560. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn ve esmâu’l-müellfîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Matbuatu’l-Behiyye, 1951.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tâhir Muhammed. el-Fark beyne’l-fırak. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Mektebetü İbn Sina, ts.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. çev. Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, 1971.
• Bursalı Mehmet Tahir. Menâkıb-ı Şeyh Seyyid Hâce Muhammed Nûrü’l-Arabî. çev. Mustafa Tatcı-Burak Anılır. İstanbul: H Yayınları, 2014.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Devlet Matbaası, 1931.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. “Niyâzî-i Mısrî”. Şarkiyat Mecmuası 7(1972), 183-226.
• Karî, Ali. el-Esrârü’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevzûa. nşr. Muhammed es-Sabbâğ. Beyrut: y.y. 1391.
• Kumanlıoğlu, Hasan Fehmi. Hz. Pir Seyyid Muhammed Nûr el-Melâmî el-Arabî. İzmir: Tıbyan Yayıncılık, 2001.
• Seyyid Muhammed Nur. Edebi ve Tasavvufi Mısrî Niyazi Divanı Şerhi. haz. Mahmut Sadettin Bilginer. İstanbul: Esma Yayınları, 1976.
• Seyyid Muhammed Nur. Şeyh Bedreddin Vâridât Şerhi(Şarihin Üç Risalesi ile Birlikte). haz. Mahmut Sadettin Bilginer-Mustafa Varlı. İstanbul: Çevik Matbaacılık, 1994.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Vicdânî, Sadık. Tomar-ı turuk-ı alîyye. İstanbul: Evkâf-ı İslamiyye Matbaası, 1338-1340.