Timurlularda İdari ve Askerî Bir Görevli: İçkiler

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 342 - 352, 26.12.2024

Muhammed Emin Koçak

https://doi.org/10.48120/oad.1441459

Abstract

İçki ünvanlı görevliler, tarihte çeşitli Türk ve Moğol devletlerinde görülür. Altın Orda Hanlığı, Safevîler ve Şeybânî Hanlığı bu devletler arasındadır. Timur tarafından 1370 tarihinde kurulan Timurlularda da İçki ünvanlı kimselere rastlanır. Görebildiğimiz kadarıyla kurucu hükümdar Timur’dan son hükümdar Sultan Hüseyin Baykara’ya kadar İçki makamında olan insanlar vardır. Timurlularda İçkilerin güçleri ve etkinlikleri dönemsel olarak farklılık göstermektedir. İçki olarak adlandırılan görevliler, hükümdara oldukça yakın bir konumda yer almışlardır. Bu kişiler, hükümdarın güvenini kazanmış insanlar arasından seçilmektedir. İçkiler, Timurlularda muhtelif görevler üstlenmişlerdir. Onlar, hükümdar ile savaşlarda bulunmuş, hükümdarın muhafızlığını yapmış ve av faaliyetlerine katılmışlardır. Bazı zamanlarda ise bir askerî birliğe komutan olarak atanmışlardır. Ayrıca merkezî bürokraside oldukça önemli konumlara yükselerek devlet idaresinde yer edinmişlerdir. Timur döneminde İçkilerden daha çok askerî faaliyetler noktasında bahsedilir. Bunlar Timur’un yanında seferlere katılarak dikkate değer ölçüde fayda sağlamışlardır. Timur’un ardından oğlu ve halefi Mirza Şahruh döneminde de İçki ünvanlı görevliler hükümdarın yanı başında yer almışlardır. Mirza Şahruh sonrası dönemde İçki ünvanlı görevlilerin güçlerini ve etkinliklerini artırdıkları tespit edilmiştir. Özellikle Sultan Hüseyin Baykara döneminde İçkiler, devlet idaresinde oldukça yüksek makamlara ulaşmıştır. Ayrıca önemli şehirlere vali olarak da atanmışlardır. İçkiler zaman içerisinde, Timurlularda idari ve askerî alanda mühim bir güce ulaşmışlardır. Bu çalışmada İçkilerin kimler olduğu araştırıldı. Ek olarak onların ordu ve devlet idaresindeki rolleri incelenecektir.

Keywords

Timurlular, Timurlu ordusu, Timurlu askerî tarihi, İçkiler, Timur, Sultan Hüseyin Baykara.

An Administrative and Military Officer in the Timurids: Ichkis

Abstract

Officials with the title of ichki existed in various Turkish and Mongol states in history. The Golden Horde Khanate, the Safavids and the Shabani Khanate were among these states. In the Timurids founded by Timur in 1370, people with the title of ichki were also encountered. As far as we can see, from the founding ruler Timur to the last ruler Sultan Husain Bayqara there were people in the position of ichki. Under the Timurids, the power and activity of the ichkis varied periodically. The officials, called ichki, occupied a position that was very close to the monarch. They were chosen from among the people who earned the ruler’s trust. Ichkis played various roles in the Timurids. They fought battles with the ruler, served as his guards and participated in hunting activities. Sometimes, they were appointed as commanders of military units. They also rose to very important positions in the central bureaucracy and gained a place in the state administration. During the Timurid period, ichkis were mostly mentioned in the context of military activities. They benefited considerably from participating in campaigns on the Timur side. After Timur, during the reign of his son and successor Mirza Shahrukh, officials with the title of Ichki were at the side of the ruler. In the post-Mirza Shahrukh period, officials with the title of Ichki increased their power and influence. Especially during the reign of Sultan Husain Bayqara, the Ichkis reached very high positions in the state administration. They were also appointed governors of important cities. Over time, the Ichkis reached an important power in the administrative and military fields of the Timurids. This study investigated who the Ichkis were. In addition, their role in the military and state administration is examined.

Keywords

Timurids, Timurid army, Ichkis, Military history of Timurid, Timur, Sultan Husain Bayqara.

References

• Abdürrezzak-ı Semerkandî. Matla’-ı Sadeyn ve Mecma’-ı Bahreyn. C. I (2), II (1), II (2), yay. Abdülhüseyn-i Nevâî. Tahran: Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, 1383 h.ş.
• Aka, İsmail. Mirza Mirza Şahruh ve Zamanı. Ankara: TTK Yayınları, 1994.
• Aka, İsmail. Timur ve Devleti. Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Alan, Hayrunnisa. “Muizzü’l-Ensâb’ın Timurlu Teşkilat Tarihi Bakımından Değeri”, Belleten 78, S. 282 (Ağustos 2014): 527-549.
• Alan, Hayrunnisa. Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Alan, Hayrunnisa. “Sultân Ebû Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469).” Yayımlanmamış Doktora Tezi., Mimar Sinan Üniversitesi, 1996.
• Alî-Şîr Nevâyî. Mecâlisü’n-Nefâyis. haz. Kemal Eraslan, çev. A. Naci Tokmak. Ankara: TDK Yayınları, 2015.
• Ando, Shiro. Timuridische Emire nach dem Muʿizz al-ansāb. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1992.
• Barthold, V. “17. Asırda Özbek Hanları Saraylarındaki Merasim”, çev. Abdülkadir İnan, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, C.1, (Ankara 1941-42): 184-192.
• Barthold, V. V. Mir Ali Şir ve Türkmen Halkının Tarihi. çev. İlhan Aslan, İstanbul: Post Yayınları, 2020.
• Devletşâh Semerkandî. Devletşâh Tezkiresi (Tezkire-i Devletşâh). C.IV. çev. Necati Lugal. İstanbul: Kervan Yayıncılık, 1977.
• Doerfer, Gerhard. Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen: Unter besonderer Berücksichtigung älterer neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenzeit. C.II. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH, 1965.
• Gıyâseddin Ali-i Yezdî. Saâdetnâme ya Ruznâme-i Gazavât-ı Hindustan. yay. İrec Afşar. Tahran: Miras-ı Mektub, 1379 h.ş.
• Hâfız-ı Ebrû. Zübdetü’t- Tevârih-i Baysungurî. C.II. yay. Seyyid Kemal Hac Seyyid Cevâdî. Tahran: İntişarat-ı Esatir, 1395 h.ş.
• Hândmîr. Düsturü’l-Vüzerâ. yay. Said Nefisî. Tahran: İkbal Matbaası, 2535 ş.y.
• Khwandamir. Habibu’s-Siyar. C.III (2). çev.- haz. Wheeler M. Thackston. Cambridge: Sources of Oriental Languages and Literatures 24, Harvard University, 1994.
• Koçak, Muhammed Emin. “Timur’un Savaş Sanatı: Hindistan Seferi Örneği (1398-1399)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 5, S.9 (Ocak 2023), 161-176.
• Macit, Abdulkadir. Şeybânî Özbek Hanlığı (Siyasî, İdarî, Askerî ve İktisadî Yapı). Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016.
• Manz, Beatrice Forbes. Timurlenk (Bozkırların Son Göçebe Fatihi), çev. Zuhal Bilgin, Kronik Kitap, İstanbul 2017.
• Mirhond. Ravzâtü’s-Safa fi Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülük ve’l-Hülefâ. C.X-XI. yay. Cemşîd Keyânfer. Tahran: İntişarat-ı Esatir, 1385 h.ş.
• Mirza Muhammed Haidar Duglath. Tarikh-i-Rashidi. çev. Denison Ross. London: Curzon Press, 1972. Muizzü’l-Ensâb, Bibliothèque Nationale Paris, Persian 67.
• Nizâmeddin-i Şâmî. Zafernâme, çev. Necati Lugal. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Nizâmeddin-i Şâmî. Zafernâme, yay. Penahî Simnânî. Tahran: İntişarat-ı Bamdad, 1363 h.ş.
• Oruç, Cihan. Son Timurlu Hüseyin Baykara (1438-1506). İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Rejepova, Arazgul. “Sultan Hüseyin Baykara Dönemi Derviş Ali İsyanı”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 5, S.10 (2023): 537-546.
• Rejepova, Arazgul. “Timurlularda Kültürel Hayat ve Sultan Hüseyin Baykara Dönemi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2019.
• Subtelny, Maria Eva. “A Timurid Educational and Charitable Foundation: The Ikhlāṣiyya Complex of ʿAlī ShīrNavāʾī in 15th-Century Herat and Its Endowment”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 111, No. 1, (1991): 38-61.
• Subtelny, Maria Eva. “Alī Shīr Navā'ī: Bakhshī and Beg”, Harvard Ukrainian Studies, Vol. 3/4, Part 2. (1979-1980): 797-807.
• Subtelny, Maria Eva. “Centralizing Reform and Its Opponents in the Late Timurid Period”, Iranian Studies, Vol. 21, No. 1/2, (1988): 123-151.
• Subtelny, Maria Eva. Timurids in Transition (Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran). Leiden: Brill, 2007.
• Subtenly, Maria Eva. “The Poetic Circle at the Court of The Timurid Sultan Husain Baiqara and Its Political Signifiance.” Yayımlanmamış Doktara Tezi., Harvard University, 1979.
• Sümer, Faruk. “Ahmet Celayîr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.II, TDV Yayınları, İstanbul 1989, 53-54.
• Şerefeddin Ali-i Yezdî. Zafernâme. C.I-II. yay. Muhammed Abbasî. Tahran: Çap-ı Rengin, 1336 h.ş.,
• Yağlı, Ali Rıza. “Timurlu Devletinde Vezîrler ve Vezîrlik Kurumu.” Yayımlanmamış Doktora Tezi., Ankara Üniversitesi, 2014.
• Yüksel, Musa Şamil. Timurlularda Din ve Devlet İlişkisi. Ankara: TTK Yayınları, 2009.
• Zahirüddin Muhammed Bâbür. Baburnâme, (Babur’un Hatıratı). C.I-III. çev. Reşit Rahmeti Arat. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970,
• Zeyneddin Mahmud-ı Vâsıfî. Bedâyî’el-Vekâyi. C.2. yay. Alexander N. Boldirev. Tahran: Bünyad-ı Ferhengi İran,1349 h.ş.