Türkçede İletişim Fiilleri: Fiillerin Sınıflandırılmasında Hibrit Yaklaşım

Year 2022, Volume: 12 Issue: 3, 2441 - 2466, 30.11.2022

Nuh Doğan

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1184961

Cited By: 4

Abstract

Türkçede fiiller son zamanlarda çoğunlukla tematik ya da anlamsal olarak tasnif edilmektedir. Fiil sınıflarının, dar anlamda ise iletişim fiillerinin tematik esasa dayalı sınıfları hem sayı hem de nitelik açısından araştırmacıdan araştırmacıya farklılık gösterir. Fiil sınıflarının araştırmadan araştırmaya farklılaşmasının nedeni fiil sınıflamalarının çoğunlukla araştırmacıların sezgilerine dayanmasıdır. Bu tutum anlamları, söz dizimi, üye ve rol yapısı, söz dizimsel davranışları farklı olan fiillerin aynı sınıfta değerlendirilmesine yol açmıştır. Fiillerin gerçek anlam sınıfları araştırmacıların sezgilerine değil daha güvenilir, tutarlı dil bilimsel esas ve ölçütlere göre belirlenebilir. Bugün dil bilimi araştırmalarında tematik esasa dayalı tasnif çalışmaları çoktan terkedilmiş, fiiller genellikle dillere özgü geliştirilmiş dilsel esas ve ölçütlere göre tasnif edilmekte ve hibrit yaklaşımlar kullanılmaktadır. Bu tür yaklaşımlar, fiillerin eş anlamlılık, yakın anlamlılık, alt anlamlılık, çok anlamlılık gibi anlam ilişkilerini de betimleyen, anlam duyarlı fiil sınıflarının belirlenmesini kolaylaştırmaktadır. Bu çalışmada iletişim fiillerinin alt sınıflarını belirleyebilmek için Türkçeye özgü beş (5) farklı dilsel esas ve ölçüt geliştirilmiştir: üye ve rol yapısı, üye yapı yapıları, olay yapı zinciri, söz dizimsel yapı ve sözlüksel yapı. İletişim fiillerinin alt sınıfları bu esas ve ölçütlere dayanarak belirlenmiş, tematik esasa dayalı sezgisel fiil sınıflamalarına nazaran daha tutarlı ve hassas sınıflar oluşturulmuştur. İletişim fiilleri dilsel ölçütler ışığında yedi (7) ana sınıfa ayrılmıştır. Sonra her ana sınıfın fiillerin söz dizimsel yapı ve davranışlarına göre belirli söz dizimsel alt sınıflara ayrılmıştır. Diğer ölçütlerin yardımıyla her ana anlamsal ve alt söz dizimsel fiil sınıfı dört (4) farklı fiil tipiyle etiketlenmiştir. En son aşamada sınıfı en iyi temsil edebilecek prototip bir fiil ve anlamına göre sınıflandırma yapılmıştır. Bu süreç, anlam duyarlı I. tip otuz bir (31) iletişim fiil sınıfını ortaya çıkarmıştır.

Keywords

Türkçe fiiller, fiil sınıfları, iletişim fiilleri, üye ve rol yapısı, anlam ilişkileri

Communication Verbs in Turkish: Hybrid Approach

Abstract

Verbs in Turkish have recently been classified as thematic or semantic. Verb classes, and in the narrow sense, thematically based communication verb classes differ from researcher to researcher in terms of both quantity and quality. The reason why verb classes differ from research to research is that verb classifications are mostly based on researchers' intuition. This has led to the classification of verbs with different meaning, syntax, argument and role structure in the same class. The real semantic classes of verbs can be determined not by researchers' intuition, but by more reliable and consistent linguistic bases and criteria. Today, classification studies based on thematic basis have long been abandoned in linguistics research, verbs are generally classified according to linguistic basis and criteria developed specifically for languages, and hybrid approaches are used. Such approaches facilitate the identification of semantic verb classes that describe the semantic relations of verbs such as synonymy, near-synonym, subsynonym, and polysemy. In this study, five (5) different linguistic bases and criteria specific to Turkish were developed in order to determine the subclasses of communication verbs: argument and role structure, argument structure structures, event structure chain, syntactic structure and lexical structure. Sub-classes of communication verbs were determined based on these basics and criteria, and more consistent and sensitive classes were created compared to the thematic-based intuitive verb classifications. Communication verbs are divided into seven (7) main classes in the light of linguistic criteria. Then, each main class is divided into specific syntactic subclasses according to the syntactic structure and behavior of the verbs. With the help of other criteria, each major semantic and sub-syntactic verb class was labeled with four (4) different verb types. At the last stage, the verb class was classified according to a prototype verb that could best represent it and its meaning. This process has revealed thirty-one (31) classes of communication verbs of type I that are sensitive to meaning

Keywords

Turkish verbs, verb classes, communication verbs, argument and role structures, semantic relations

References

• Åferli, T. A. (2007). Do verbs have argument structure. In E. Reuland, T. Bhattacharya, G. Spathas (Eds.). Argument Structure (pp.1-16). John Benjamins Publishing Company.
• Aydoğmuş, E. (2021). Özbek Türkçesinde mental fiiller. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 135-151.
• Baker, C. & Ruppenhofer, J. (2002). FrameNet’s Frames vs. Levin’s Verb Classes. In J. Larson and M. Paster (Eds.)Proceedings of the 28th Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society (pp, 27-38). Berkeley: U of California at Berkeley.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. Dergâh Yayınları.
• Barutcu Özönder F.S. (1999). Türk Dilinde Fiil ve Fiil Çekimi. In Türk Gramerinin Sorunları II (pp. 56-64). Türk Dil Kurumu Yayınları
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Azerbaycan Türkçesinde duygu fiillerinin anlam bilimsel yapı görünümleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 73-87.
• Bilgin Aksoy, G. (2021). Azerbaycan Türkçesinde Mental Fiiller [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Boas, H. C. (2008). Towards a frame-constructional approach to verb classification. Grammar, Constructions, and Inteifaces: Special issue of Revista Canaria de Estudios, 57, 17-48.
• Bozaner, K. (2022). Türkçede Fiil Sınıfları Ve Özellikleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Casenhiser, D. & Bencini, G. (2015). 28. Argument structure constructions. In Dabrowska & D. Divjak (ed.), Handbook of Cognitive Linguistics (pp. 579-594). De Gruyter Mouton.
• Çelik, T. (2021). Risale-i Kudsiyye’de Mental Fiiller ve Dizin. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Kastamonu Üniversitesi
• Daneš, F. (1994a). The Sentence-Pattern Modal of Syntax. In Philip A. Luelsdorff (ed.), The Prauge School of Structural and Functional Linguistics: A Short Introduction (pp. 197- 223). Jhon Benjamins B.V.
• Daneš, F. (1994b). Some Thoughts on Semantic Structure. In Philip A. Luelsdorff, Jarmila Panevová, Petr Sgall (eds.). Praguiana 1945-1990 (pp. 71-86). Jhon Benjamins B.V. 71- 86.
• Doğan, N. (2015). Türkçe Sözlük’te Fiilsel Eşdizimlilik. Gazi Türkiyat, 17, 7-84
• Doğan, N. (2018). Söz dizimsel açıdan Türkçe fiil sınıfları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2204-2225.
• Doğan, N. (2017). Türkçe fiillerin anlam bilimsel sınıfları. In Sema Noyan& E. Kapağan (Eds.), I. Uluslararası Dil ve Edebiyatta Modernleşme ve Gelenek Sempozyumu Bildiriler Kitabı (pp. 223-252). Karabük Üniversitesi Yayınlar
• Dolati Darabadi, M. (2018). Nehcü’l Feradis’te Mental Fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 85-113.
• Dux, R. (2020). Frame-Constructional Verb Classes -Change and Theft verbs in English and German. John Benjamins Publishing Company.
• Erdem, M. (2016). Türkçede Fiiller ve Sınıflandırma Sorunları. Turkish Studies, 11(20), 185-200.
• Erdem, M. (2007). Oğuz Grubu Lehçelerinde İletişim Fiilleri. MTAD, 4(2), 94-103.
• Fillmore, C. (2006). Frame Semantics. In Dirk Geeraerts (ed.), Cognitive Linguistics: Basic Readings (pp. 374–402). Walter de Gruyter.
• Goldberg, A. E. (1995). Constructions A Construction Grammar Approach to Argument Structure. The University of Chicago Pres.
• Grimshaw, J. (1992). Argument Structure. Cambridge. The MIT Press.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Halliday, M. A. K. (1985). An Inroduction to Functional Grammar. Edward Arnold.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Horák, A.(1998). Verb Valency and Semantic Classification of Verbs. Proceedings of TSD September ( 23-26, 1998). Masaryk University.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levin, B., Rappaport Hovav, M. (2005). Argument Realization. Cambridge University Pres.
• Özeren, M., Alan, İ. (2018), Kırgız Türkçesinde Mental Fiiller. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 61, 203-224.
• Rappaport Hovav, M., Levin, B. (1998). Building Verb Meaning. In M. Butt and W. Geuder (ed.). The Projection of Arguments Stanford (pp. 97-134). CSLI
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede Mental Fiiller [Doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi
• Şirin User, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları. Söz Varlığı İncelemesi. Kömen Yayınları.
• Van Valin, R. D. (1993). A Synopsis of Role and Reference Grammar, in Advances in Role and Reference Grammar, R. D. Van Valin (Ed.). John Benjamins Publishing Company.
• Vendler Z. (1968). Adjectives and Nominalization. Mouton,
• William, C. (2012). Verbs. Aspect and Causal Structure. Oxford University Press.
• Yaylagül, Ö. (2005), Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi
• Yıldız, H. (2020). Eski Uygurcada Mental Fiiller Arası Geçişler Üzerine Notlar. Gazi Türkiyat, 26, 105-125.