SAMSUN VE AMASYA KOŞULLARINDA EKMEKLİK BUĞDAY (Triticum aestivum L.) GENOTİPLERİNİN VERİM VE BAZI KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2005, Cilt: 20 Sayı: 2, 45 - 51, 16.06.2005

Nevzat Aydın Zeki Mut H. Orhan Bayramoğlu Hasan Özcan

Öz

Ekmeklik buğday çeşitlerinin yüksek tane verimi yanında kullanım amacına uygun kalite kriterlerine de sahip olması istenir. Bu çalışmada ekmeklik buğday hatlarının verim ve bazı kalite özellikleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmada 2 kontrol çeşit ve 23 adet hat kullanılmıştır. Denemeler 2003-2004 yetişme sezonunda Samsun ve Amasya lokasyonlarında Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 4 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırmada tane verimi, bitki boyu, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, protein oranı ve Zeleny sedimantasyon değeri incelenmiştir. Samsun lokasyonunda tane verimi 165.0-381.0 kg/da arasında değişirken, Amasya lokasyonunda 228.8-547.3 kg/da arasında değişmiştir. En yüksek verim 4, 7, 8, 22 ve 24 nolu hatlardan elde edilmiştir. Bin tane ağırlığı ve hektolitre değerleri Amasya lokasyonunda daha yüksektir. Sedimantasyon değeri her iki lokasyonda da 40.7 ml iken protein oranı Amasya’da daha yüksektir. Tane verimi ve kalite özellikleri iyi olan hatlar çoklu lokasyonda denenecektir. Verim ve kalite kriterlerinin Samsun lokasyonunda daha düşük olması yetiştirme sezonu boyunca düşen yoğun yağış sonucu bitkilerin yatması ve hastalık epidemisi nedeniyledir.

Anahtar Kelimeler

Ekmeklik buğday, tane verimi, protein oranı, Zeleny sedimantasyon

SAMSUN VE AMASYA KOŞULLARINDA EKMEKLİK BUĞDAY (Triticum aestivum L.) GENOTİPLERİNİN VERİM VE BAZI KALİTE ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Ekmeklik buğday çeşitlerinin yüksek tane verimi yanında kullanım amacına uygun kalite kriterlerine de sahip olması istenir. Bu çalışmada ekmeklik buğday hatlarının verim ve bazı kalite özellikleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmada 2 kontrol çeşit ve 23 adet hat kullanılmıştır. Denemeler 2003-2004 yetişme sezonunda Samsun ve Amasya lokasyonlarında Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 4 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırmada tane verimi, bitki boyu, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, protein oranı ve Zeleny sedimantasyon değeri incelenmiştir. Samsun lokasyonunda tane verimi 165.0-381.0 kg/da arasında değişirken, Amasya lokasyonunda 228.8-547.3 kg/da arasında değişmiştir. En yüksek verim 4, 7, 8, 22 ve 24 nolu hatlardan elde edilmiştir. Bin tane ağırlığı ve hektolitre değerleri Amasya lokasyonunda daha yüksektir. Sedimantasyon değeri her iki lokasyonda da 40.7 ml iken protein oranı Amasya’da daha yüksektir. Tane verimi ve kalite özellikleri iyi olan hatlar çoklu lokasyonda denenecektir. Verim ve kalite kriterlerinin Samsun lokasyonunda daha düşük olması yetiştirme sezonu boyunca düşen yoğun yağış sonucu bitkilerin yatması ve hastalık epidemisi nedeniyledir

Anahtar Kelimeler

Ekmeklik buğday, tane verimi, protein oranı, Zeleny sedimantasyon

Kaynakça

• Ağdağ, M., Dok, M., Doğan H.M., Torun M. ve Çebi, H., 1997. Orta Karadeniz geçit bölgesi için uygun buğday çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araş- tırma. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongesi. 22-25 Eylül, Samsun, 21-25.
• Anıl, H., 2000. Samsun ekolojik şartlarında yetiştirilen bazı ekmeklik buğday çeşitlerinde verim, verim un- surları ve kalite kriterlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Anonymous, 1999-2003. Karadeniz Bölgesi Serin İklim Tahılları Gelişme Raporu, Tarımsal Araştırmalar Ge- nel Müdürlüğü, Karadeniz Tarımsal Araştırma Ensti- tüsü, Samsun.
• Atlı, A., 1985. İç Anadolu’da yetiştirilen bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin kalite özellikleri üzerine çevre ve çeşidin etkileri. Doktora Tezi, Anakara Üniv. Fen Bi- limleri Enstitüsü, Ankara.
• Atlı, A., 1999. Buğday ve ürünleri kalitesi. Orta Anado- lu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolla- rı Sempozyumu, 8-11 Haziran, Konya, 498-506.
• Atlı, A., Koçak, N. ve Aktan, M., 1999. Ülkemiz çevre koşullarının kaliteli makarnalık buğday yetiştirmeye uygunluk yönünden değerlendirilmesi. Orta Anado- lu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolla- rı Sempozyumu, 8-11 Haziran, Konya, 345-351.
• Budak, H., Karaltın, S. ve Budak, F., 1997. Bazı ekmek- lik buğday çeşitlerinin (Triticum aestivum L. Em Thell) fiziksel ve kimyasal yöntemlerle kalite özellik- lerinin belirlenmesi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kong- resi, 22-25 Eylül, Samsun, 534-536.
• Bushuk, W., 1982. Grains and Oilseeds. 3. Edition. Canadian International Grains Institute, Winnipeg, Manitoba.
• Cook, R.J. and R.J. Veseth. 1991. Wheat Health Management. The American Phytopathological Society, St. Paul, Minnesota 55121, USA.
• Costa, J.M., W.E. Kronstad. 1994. Association of grain protein concentration and selected traits in hard red winter wheat populations in the Pacific Northwest. Crop Sci. 34: 1234-1239.
• Çağlayan, M. ve Elgün, A., 1999. Değişik çevre şartlarında yetiştirilen ekmeklik buğday hat ve çeşitlerinin bazı teknolojik özellikleri üzerinde araştırmalar. Orta Anadolu’da Hububat Tarımı- nın Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8- 11 Haziran, Konya, 513-518.
• Dokuyucu, T., Akkaya A., Nacar A.ve İspir, B. 1997. Kahramanmaraş koşullarında bazı ekmeklik buğ- dayların verim, verim unsurları ve fenolojik özel- liklerinin incelenmesi. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongesi, 22-25 Eylül, Samsun, 16-20.
• Gençtan, T. ve Sağlam, N., 1987. Ekim zamanı ve ekim sıklığının üç ekmeklik buğday çeşidinde ve- rim ve verim unsurlarına etkisi. Türkiye Tahıl Sempozyumu, 6-9 Ekim, Bursa, 171-183.
• Gökmen, S. ve Sencar, Ö., 1989. Tokat yöresinde sonbaharda ekilen 28 buğday çeşit ve hattında ve- rim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar. Cum- huriyet Üniv. Tokat Ziraat Fakültesi Dergisi, 1: 357-368.
• Heyne, E.G., D.R. Knott, R. Morris, D. Moss, G. Shaner, B. Tucker. 1987. Wheat and Wheat Improvement. American Society of Agronomy, Inc. Wisconsin, USA.
• Kırtok, Y., Genç, İ., Yağbasanlar T., Çölkesen, M. ve Kılınç, M., 1988. Tescilli bazı ekmeklik (T. aestivum L. em Thell) ve makarnalık (T. durum Desf.) buğday çeşitlerinin Çukurova koşullarında başlıca tarımsal karakterleri üzerinde çalışmalar. Çukurova Üniv. Ziraat. Fak. 3 (3):96-105.
• Korkut, K.Z., Sağlam, N. ve Başer, İ., 1993. Ekmek- lik ve makarnalık buğdaylarda verimi etkileyen bazı özellikler üzerine araştırmalar. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (2): 111-118.
• Kün, E. 1988. Serin İklim Tahılları, Ank. Üniv. Zira- at Fak. Yayınları No: 1032, Ders Kitabı No: 299, Ankara.
• Kün, E., 1996. Tahıllar-I (Serin İklim Tahılları). Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No:1451, Ankara.
• McClung, A.N., R.G. Cantrell, J.S. Quick, R.S. Gregory. 1986. Influence of Rht1 semidwarf gene on yield, yield components and grain protein in Du- rum wheat. Crop Sci. 26: 1095-1099.
• Özkaya, H., ve Kahveci, B., 1990. Tahıl ve Ürünleri Analiz Yöntemleri. Gıda Teknolojisi Derneği Yayın- ları No: 14, Ankara.
• Öztürk, A. ve Akkaya, A., 1996. Kışlık buğday genotiplerinde (Triticum aestivum L.) tane verim un- surları ve fenolojik dönemler üzerine bir araştırma Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 27 (2):187- 202
• Pelshenke, P. 1964. Standard-Methoden für Getreide, Mehl und Brot. Im Verlag Moritz Schaefer, Detmold.
• Poehlman, J.M., 1987. Breeding Field Crops, Van Nostrand Reinhold Company Inc. 115 Fifth Avenue New York.
• Sade, B., Topal, A. ve Soylu, S., 1999. Konya sulu ko- şullarında yetiştirilebilecek makarnalık buğday çeşit- lerinin belirlenmesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarı- mının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8- 11 Haziran, Konya, 91-96.
• Schular, S.F., R.K. Bacon, E.E. Gbur. 1994. Kernel and spike character influence on test weight of soft red winter wheat. Crop Sci. 34: 1309-1313.
• Sharma, R.C., 1992. Analysis of phytomass yield in wheat. Agonomy Journal. 84(6): 926-929.
• Şener, O., Kılınç, M., Yağbasanlar, T., Gözübenli, H. ve Karadavut, U., 1997. Hatay koşullarında bazı ekmek- lik (Triticum aestivum L. Em Thell) ve makarnalık buğday (Triticum durum Desf) çeşit ve hatlarının saptanması. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 22 – 25 Eylül, Samsun, 1-5.
• Tosun, O. ve Yurtman, N., 1973. Ekmeklik buğdaylarda (Triticum aestivum L. em Thell) verime etkili morfo- lojik ve fizyolojik özellikler. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yıllığı, 23: 418-434.
• Tugay, M.E. 1978. Dört ekmeklik buğday çeşidinde ekim sıklığı ve azotun verim, verim komponentleri ve diğer bazı özellikler üzerine etkileri. Ege Üniv. Zi- raat Fak. Yayınları No: 316, İzmir.
• Ünal, S., 1979. Buğdaylarda kaliteyi etkileyen faktörler ve birbirleri arasındaki ilişkiler. Gıda Dergisi, 4(2): 72-79.
• Zanetti, S., M. Winzeler, C. Feuillet, B. Keller, and M. Messmer. 2001. Genetic analysis of bread-making quality in wheat and spelt. Plant Breeding 120, 13- 19.
• Zeleny, L. 1947. A simple sedimentation test for estimating the bread-baking and gluten qualities of wheat flour. Cereal Chem., 24, 465-475.