Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına İlişkin Bilgi Düzeylerinin ve Tutumlarının İncelenmesi

Year 2017, Volume: 36 Issue: 1, 133 - 145, 11.04.2017

Gökhan Uyanık

Abstract

Yaşam standartlarının giderek yükselmesi ve dünya nüfusundaki hızlı artış doğal kaynakların aşırı

kullanımına sebep olmaktadır. Artan nüfusun beslenme ve barınma gibi ihtiyaçları, doğal kaynak

kullanımını hızlandırarak ciddi çevre sorunlarını beraberinde getirmiştir. Günümüzde bu sorunlar tüm

dünyayı tehdit eder duruma gelmiştir. Atıkların bilinçsizce çevreye saçılması, hava, su, toprak gibi

çevre unsurlarını kirletmekte, doğal kaynakların israf edilmesi ve eğitimsizlik de doğal dengenin

bozulma sürecini hızlandırmaktadır. Sanayi, bilim ve teknoloji alanlarında yaşanan gelişmeler de insandoğa

dengesini bozarak, insana doğaya müdahale imkanı vermiş ve bunun sonucunda da ekolojik

denge bozulmuştur. Ekolojik dengenin bozulmasıyla hızla toprak kaybı, canlı türlerinin yok olması,

çölleşme, asit yağmurları, açlık, yoksulluk, radyoaktif kirlenme gibi çevre sorunları artmıştır. Bu

sorunların insan yaşamını tehdit eder boyutlara ulaşması sebebiyle insanlar çözüm önerileri aramaya

başlamışlardır. Bunun için de en önemli faktörün çevre konusunda eğitim vermek olduğu toplumun

birçok kesimi tarafından kabul edilmektedir. Çevre eğitiminin temeli doğayı ve doğal kaynakları

korumaya yöneliktir. Çevre eğitimi bilgi vermenin yanında insan davranışını da etkilemelidir. Olumlu

ve kalıcı davranış değişiklikleri kazandırmak ve sorunların çözümünde bireylerin aktif katılımını

sağlamak çevre eğitiminin temel hedefidir.

Günümüzde çevrenin geldiği bu noktada çevre sorunlarının olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması

için çevre eğitimine önemli görevler düşmektedir. Çevre eğitimi, çevre ile ilgili olaylara yönelik

farkındalığın artmasını ve çevre sorunlarının çözümü için gerekli davranışların kazanılmasını

sağlamaktadır. Çevre eğitimi her ne kadar toplumun bütün üyeleri için vazgeçilmez olsa da, çevre

sorunlarından en çok etkilenecek kesim olması nedeniyle çevre eğitiminin öncelikli hedef kitlesi olarak

genç nesil gösterilmektedir. Bu nedenle, genç neslin küresel ölçekte karşılaşılan çevre sorunlarına dair

farkındalık ve duyarlılık sahibi olması, çevresel değerleri korumaya aktif olarak katılmak için

motivasyon ve istek sahibi olması önemlidir. Özellikle, üniversite öğrencilerinin eğitimleri sırasında

edindikleri çevre ile ilgili bilgi, beceri, tutum ve değerleri profesyonel meslek hayatlarına başlamalarıyla

birlikte kişisel ve sosyal yaşamlarında uygulamaları, üniversite öğrencilerinden beklenen bir

sorumluluk olarak görülmektedir. Bu nedenle, yükseköğretim programlarında yer alacak Çevre Eğitimi

ile ilgili derslerle üniversite öğrencilerinin, çevre meselelerinin altında yatan nedenleri, gerçekleri

anlayabilmesi ve ekonomik, yasal, politik mekanizmaların çevre sorunları ile ilişkilendirebilmesi

sağlanmalıdır.

Çevre sorunlarının çözümünde, bireyin duyarlılığının ve aldığı çevre eğitiminin yeterliliğinin etkisi göz

ardı edilemez. Çevreye karşı pozitif tutum ve değer yargılarının oluşması ise çevre eğitimi ile mümkün

olabilir. Ailede ve tüm örgün eğitim kurumlarında verilecek olan çevre eğitiminin başlangıç noktasının

belirlenmesi için bireyin çevreye karşı göstermiş olduğu davranışlara, çevre sorunlarına karşı duyarlı

olup olmadığına bakılmalıdır. Bu anlamda, gelecek nesillerin yetiştirilmesinde önemli görevler

üstleneceği kabul edilen öğretmen adaylarının, çevre sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerinin ve çevre

sorunlarına karşı duyarlılıklarının üst düzeyde olması oldukça önemlidir. Bu doğrultuda, eğitim

programlarının uygulayıcıları olacak olan öğretmen adaylarının, çevre sorunlarına ilişkin bilgi

düzeylerinin ve tutumlarının belirlenmesinin, öğretmen adaylarının yetiştirilmesi ile ilgili yapılacak

eğitim-öğretim faaliyetlerine ve bilimsel çalışmalara yol göstereceği düşünülmektedir. Buradan

hareketle bu çalışmanın amacı, farklı lisans programlarında öğrenim gören öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerini ve tutumlarını belirleyerek, programlar arasında karşılaştırma

yapmaktır. Bu amaca ulaşmak için aşağıdaki alt problemlere cevap aranmıştır:

Farklı lisans programlarında öğrenim gören öğretmen adaylarının çevre sorunları bilgisi testi başarı

düzeyleri nasıldır ve elde edilen ortalama puanlar arasında anlamlı bir fark var mıdır?

Farklı lisans programlarında öğrenim gören öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutum

ölçeği puanları nasıldır ve elde edilen ortalama puanlar arasında anlamlı bir fark var mıdır?

Araştırma tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evrenini 2015-2016 akademik yılı bahar

döneminde Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları

oluşturmaktadır. Örneklem ise amaçlı örnekleme yöntemiyle belirlenen Sınıf Öğretmenliği, Türkçe

Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği, Okul Öncesi Öğretmenliği ve İlköğretim Matematik

Öğretmenliği olmak üzere beş farklı lisans programında dördüncü sınıf düzeyinde öğrenim görmekte

olan 405 öğretmen adayından oluşmaktadır. Veri toplama araçları olarak Çevre Sorunları Bilgisi Testi

ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde tek yönlü ANOVA

uygulanmıştır.

Araştırmanın sonuçlarına göre, Sınıf Öğretmeni ve Fen Bilgisi Öğretmeni adaylarının, Türkçe

Öğretmeni, Okul Öncesi Öğretmeni ve İlköğretim Matematik Öğretmeni adaylarına göre çevre

sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Lisans programlarında

Çevre Eğitimi dersi bulunmayan Türkçe Öğretmeni, Okul Öncesi Öğretmeni ve İlköğretim Matematik

Öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına ilişkin bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu belirlenmiştir. Bu

sonuç, literatürde yer alan ilgili bazı araştırmaların sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Araştırmada

sınıf öğretmeni adaylarıyla okul öncesi öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutum ölçeği

puanları arasındaki fark sınıf öğretmeni adaylarının lehine istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Bu

sonucun, okul öncesi öğretmenliği lisans programında bulunmayan ve sınıf öğretmenliği lisans

programında zorunlu ders olarak işlenen Çevre Eğitimi dersinden kaynaklandığı düşünülebilir. Diğer

lisans programlarındaki öğretmen adaylarının tutum ölçeği puanları arasındaki fark anlamlı

bulunmamıştır. Araştırmanın sonunda öğretmen adaylarının, genel itibariyle çevre sorunlarına yönelik

tutumlarının olumlu olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuç, ilgili literatürde yer alan bazı araştırmaların

sonuçlarını desteklemektedir. Üniversitede Çevre Eğitimi dersinin zorunlu olduğu Sınıf Öğretmenliği

ve Fen Bilgisi Öğretmenliği lisans programlarında öğrenim gören öğretmen adaylarının çevre sorunları

bilgisi ve çevreye yönelik olumlu tutumlarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu bakımdan, Çevre

Eğitimi dersinin hem öğrenciler hem de öğretmenlik mesleğine başlayacak öğretmen adayları için

oldukça önemli olduğu düşünülmektedir. Bu doğrultuda, Çevre Eğitimi dersinin eğitim fakültelerinde

yer alan bütün lisans programlarında zorunlu veya seçmeli ders olarak bulunmasının faydalı olacağı

düşünülmektedir.

Öğrenciler, okul öncesinden üniversiteye kadar sürekli öğretmenleriyle etkileşim içerisinde

bulunmaktadır. Öğretmenlerin öğrencilerine rol model olduğu düşünüldüğünde, öncelikle

öğretmenlerin çevre sorunlarını bilmeleri ve çevreye yönelik olumlu tutuma sahip olmaları

gerekmektedir. Bu bakımından geleceğin öğretmenleri olan öğretmen adaylarının iyi eğitilmesi

gerekmektedir. Bu sonuçlardan hareketle, başta eğitim fakülteleri olmak üzere üniversitelerin bütün

lisans programlarında çevre eğitimi veya çevre ile ilgili derslerin zorunlu olarak verilmesi

önerilmektedir. Geleceğin teminatı olan genç nesillerin çevreye ilişkin daha bilinçli davranışlara sahip

olması, insanlığın çevreye yönelik bakışında ve çevre sorunlarının çözümünde önemli rol oynayacaktır.

Bu anlamda, özellikle küçük yaştaki bireylerden itibaren toplumun her kesiminin çevre ile ilgili derslere

ihtiyacı olduğu düşünülmektedir.

Keywords

Tutum, Çevre eğitimi, Çevre sorunları, Öğretmen adayları

Investigation of the Attitudes towards Environmental Issues and Knowledge Levels of Candidate Teachers

Abstract

The aim of this study was to investigate the knowledge levels and attitudes towards environmental issues of candidate teachers. The study was conducted at survey model. The sampling consists of 405 teacher candidates who were studying in the spring term of the 2015-2016 academic years at Faculty of Education in Kastamonu University. The 405 participants of study were studying at five different undergraduate programs. These programs were Classroom Teaching, Turkish Teaching, Science Teaching, Pre-school Teaching and Elementary Mathematics Teaching. Environmental Issues Knowledge Test, which was developed by Güven (2013) and Attitude Scale towards Environmental Problems which, was developed by Şama (2003) were used as data gathering tools. The single direction variance analysis (ANOVA) was used for data analysis. According to the findings, there was a significant difference in favor of the participants, who already took the environmental education course (classroom teaching and science teaching candidate teachers), compared to the other teacher candidates not having this course. It was found that the knowledge level of classroom teaching and science teaching candidate teachers about the environmental issues were higher than the other candidate teachers. Moreover, the candidate teachers, who took Environmental Education course at the university, have more positive attitudes to environment. Upon these conclusions, it is recommended that including the faculties of education at first, all of the undergraduate program of the universities should have Environmental Education course or similar courses in their programs.

Keywords

Attitude, Environmental education, Environmental issues, Prospective teachers

References

• Aksoy, B., & Karatekin, K. (2011). Perceptions towards environment of different undergraduate programs students. TSA, 15(3), 23-36.
• Alp, E., Ertepınar, H., Tekkaya, C., & Yılmaz, A. (2006). A study on attitudes and knowledge about the environment of elementary students. VII. National Science and Mathematics Education Congress, 7-9 September, Ankara.
• Altınöz, N. (2010). Environmental literacy levels of science teacher candidates. (Unpublished Master’s Thesis). Sakarya University, Institute of Science and Technology, Sakarya.
• Atasoy, E. (2005). Education for the environment: A study on environmental attitudes and environmental knowledge of primary school students. (Unpublished Doctoral Dissertation). Uludağ University Institute of Social Sciences, Bursa.
• Azapagic, A., Perdan, S., & Shallcross, D. (2005). How much do engineering students know about sustainable development? The findings of an international survey and possible implications for the engineering curriculum. New Perspectives and New Methods in Engineering Education, 4(1) 1-20.
• Baş, G. (2011). A further step in the theory of multiple intelligences: Ecological intelligence. Education Journal of in Light of the Mind and Science, 134, 7-10.
• Çabuk, B., & Karacaoğlu, C. (2003). Investigation of environmental awareness of university students. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 36(1-2), 189-198.
• Deniş, H., & Genç, H. (2007). Environmental science course and attitudes towards the environment and environmental science students take classes taught in the course of the comparison of success. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Faculty of Education, 13, 20-26.
• Erol, G. H. (2005). Classroom teaching second grade students' attitudes towards the environment and environmental issues. (Unpublished Master's Thesis). Pamukkale University Institute of Science, Denizli.
• Erol, G. H., & Gezer, K. (2006). Prospective of elementary school teachers’ attitudes toward environment and environmental problems. International Journal of Environmental and Science Education, 1(1), 65-77.
• Erten, S. (2005). Investigation of environmentally friendly behavior in pre-school teachers. Hacettepe University Journal of Education, 28, 91-100.
• Fraenkel, J. R., & Wallen, N. E. (2006). How to design and evaluate research in education. (6. Ed.). New York: McGraw-Hill International Edition.
• Güven, E. (2013). Çevre sorunları başarı testinin geliştirilmesi ve öğretmen adaylarının bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 114-127.
• Jeffries, H., Stanisstreet, M., & Boyes, E. (2001). Knowledge about the “greenhouse effect”: have college students improved? Research in Science and Technology Education, 19(2), 205-221.
• Joseph, B. (2009). Environmental studies (Second Edition). New Delhi: Tata McGraw-Hill.
• Kayalı, H. (2010). Attitudes towards environmental issues of Social Science Teaching, Turkish Teaching and Classroom Teaching candidate teachers. Marmara Journal of Geography, 21, 258-268.
• Koç, H., & Karatekin, K. (2013). Examining the different variables of environmental literacy levels of geography candidate teachers. Marmara Journal of Geography, 28, 139-174.
• Makki, M. H., Khalick, F. A. E., & Boujaoude, S. (2003). Lebanese secondary school students' environmental knowledge and attitudes. Environmental Education Research, 9(1), 21-33.
• Milton, B., Cleveland, E., & Bennett-Gates, D. (1995). Changing perceptions of nature, self, and others: A report on a park/school program. Journal of Environmental Education, 26(3), 32-42.
• Nazlıoğlu, D. M. (1991). The importance of environmental education, on the environment. Ankara: Turkey Environmental Issues Foundation Publications.
• Oweini, A., & Houri, A. (2006). Factors affecting environmental knowledge and attitudes among Lebanese college students. Applied Environmental Education and Communication, 5, 95-105.
• Owens, M. A. (2000). The environmental literacy of urban middle school teachers. (Unpublished Doctoral Dissertation). Faculty of the Graduate School of Emory University, USA.
• Sam, N., Gürsakal, S., & Sam, R. (2010). Determination of environmental risk perception and environmental attitude of university students. Academic Perspective International Journals e-Journal of Social Sciences, 20.
• Seçgin, F., Yalvaç, G., & Çetin, T. (2010). Perceptions towards environmental issues of 8th grade students through cartoons. International Conference on New Trends in Education and Their Implications. 391-398.
• Şahin, K., & Gül, S. (2009). Investigation of the secondary school students’ environmental knowledge, behavior and sensitivity: Samsun example. Kastamonu Journal of Education, 17(2), 541-556.
• Şama, E. (2003). Attitudes towards environmental issues of candidate teachers. Gazi University Journal of Education, 23(2), 99-110.
• Şimşekli, Y. (2004). Awareness of environmental education activities to primary schools for the development of environmental awareness. Uludağ University Journal of Education, 17(1), 83-92.
• Teksöz, G., Şahin, E., & Ertepınar, H. (2010). Environmental literacy, teachers and a sustainable future. Hacettepe University Journal of Education, 39, 307-320.
• Timur, S. (2011). Determination of environmental literacy levels of science teachers. (Unpublished Doctoral Dissertation). Gazi University Institute of Educational Sciences, Ankara.
• UNESCO (1977). Final report: Intergovernmental conference on environmental education. UNESCO: Paris.
• Ünal, S., & Dımışkı E. (1999). The development of environmental education under the auspices of UNESCO-UNEP environmental education and secondary education in Turkey. Hacettepe University Journal of Education, 16(17), 142–154.
• Yener, D., & Kalıpcı, E. (2007). A survey study on environmental knowledge of education faculty students. Journal of International Environmental Application and Science, 2(6), 71-78.