The Part-Whole Relationship in Islamic Legal Thought

Year 2022, Issue: 53, 617 - 642, 30.12.2022

Ayhan Ak , Mustafa Sarıcaoğlu

https://doi.org/10.17120/omuifd.1183078

Abstract

In this article, the part-whole relationship is discussed on principled, methodological, and functional levels, on the axis of integrity protection, especially in a theoretical context. As an example of the principled level, it is emphasized that all of the legal principles should be included in the legal processes as a whole in the context of the principles of "the judgment belongs to Allah,", "consistency," and "ease." On the methodological level, this time, it is stressed that each of the literal, historical and final interpretation methods -without highlighting one of them, should be included in the process of establishing a link between legal texts and concrete events. On the functional level, it is underlined that each of the functions of law to create order, meet social needs and establish justice should be brought together in a balanced way. Then, in the context of protecting integrity in practice, the perspectives of the ulama on the part-whole relationship and the substitution of "more than half," "half," or "less than half" for the whole are emphasized. The article is ended up with expressing the results.

Keywords

Islamic Law, Integrity, Pluarity, Theory, Practice

İslam Hukuk Düşüncesinde Parça-Bütün İlişkisi

Abstract

Bu makalede İslam hukukuna göre parça-bütün ilişkisi, bütünlüğün korunması ekseninde, öncelikle teorik düzlemde ilkesel, yöntemsel ve işlevsel olarak ele alınmıştır. İlkesel düzlemde örnek sadedinde ‘hükmün Allah’a ait olması’ ‘tutarlılık’ ve ‘kolaylık’ ilkeleri bağlamında hukuk ilkelerinin tamamının bütün olarak hukuksal süreçlere dâhil edilmesi gerektiği; yöntemsel düzlemde lafzî, tarihî ve gâî yorum yöntemlerinden biri ön plana çıkarılmadan her birinin hukuksal metinlerle somut olaylar arasındaki bağ kurma işlemine dâhil edilmesi gerektiği; işlevsel düzlemde hukukun düzen oluşturma, sosyal ihtiyaçları karşılama ve adaleti tesis etme işlevlerinden her birinin dengeli bir şekilde bir arada bulundurulması gerektiği vurgulanmıştır. Daha sonra pratikte bütünlüğün korunması bağlamında ulemanın parça-bütün ilişkisine bakış açısı ile yarıdan fazla, yarım ve yarıdan azın bütünün yerine ikamesi üzerinde durulmuş, elde edilen sonuçlar verilerek çalışma tamamlanmıştır.

Keywords

İslam hukuku, Bütünlük, Ekseriyet, Teori, Pratik

References

• Abbâsî, Nureddin. el-İctihâdü’l-istıslâhî, mefhûmuhû, hüciyyetühû, mecâlühû, davâbitühû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Abdilberr, Ebû Ömer İbn. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-medîne. Thk. Muḥammed el-Moritânî. Riyaḍ: Mektebetü Riyâḍ el-Ḥadîs̱e, ty.
• Abdulmecid, Mahmud. el-İtticâhâtü’l-fıkhiyye inde ashâbi’l-hadîs. Umman: Dâru’l-Fikr, 2008.
• Abdulvehhâb, Ebû Muhammed ʿAbdulvehhâb b. ʿAlî Kâdî. el-Maûne ʿala meẑhebi ʿâlimi’l-medine. Mekke: Mektebetu’l-Mustafâ, 1995.
• Âbidî, Mahmud Ali Dâvud. İctihâdü’l-hulefâi’r-râşidîne’l-erbaa. Medine: Dâru’z-z-Zamân, 2003.
• Acem, Rafik. el-Usûlü’l-islâmiyye menhecühâ ve eb’âduhâ. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1983.
• Adnan, Muhammed Şerîf. Beyne’s-sünne ve’ş-şîa el-mesâilü’l-fıkhiyye dirâse mukârene beyne’ş-şîati’l-imâmiyye ve’l-mezâhibi’l-erbai’s-sünniyye. Dimeşk: Beytü’l-Hikme, 2006.
• Alemî, Abdüllatif. el-Maslahatü’l-mürsele ve’l-istihsân ve tatbîkâtühüma’l-fıkhiyye. Riyad: Vizâratü’l-Evkâf, 2004.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm: şerhu mecelleti’l-ahkâm. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Âmidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Seyyiduddîn es-Saʿlebî el-. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, ts.
• Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. İstanbul: Filiz Yayınları, ts.
• Asâkir, Ebû’l-Kâsım Alî b. el-Hasen İbn. Tebyînu Kizbi’l-Mufterî fî-mâ Nusibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasan el-Eşʿarî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1983.
• Aydın, Mustafa. İslam’ın Tarih Sosyolojisi İlk Dönem İslam Toplumunun Şekillenişi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• Aynî, Bedreddin. el-Binâye şerhu’l-hidâye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâciknî, Mustafa Muhammed. Menhecü’l-kur’âni’l-kerîm fî takrîri’l-ahkâm. Bingazi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 1993.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). 339-347. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî el-. Âhkâmu’l-kur’ân. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vezâretu’l-Evkâfi’l- Kuveytiyye, 1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn. Nihayetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. b.yb: Daru’l Minhâc, 2007.
• Demîrî, Ebûl-Bekā Kemâluddîn. en-Necmu’l-vehhâc fî şerhi’l-mihâc. Suudi Arabistan: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Müzakereler”. İslam Fıkhını Nasıl Anlamalıyız? (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik. el-Müdevvene. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. el-Muğnî. Riyad: Alemu’l-Kütüb, 1997.
• Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed Zekeriyyâ el-Ensârî. el-Ġureru’l-behiyye fî şerhi’l-behceti’l-verdiyye. b.yb: Matbaʿatü’l-Meymene, 1997.
• Ebu Zehre, Muhammed. İbn Hazm hayâtuhû ve asruhû - ârâuhû ve fıkhuhû. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1954.
• Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. ʿAmr ez-Zemahşerî. Ruʾûsu’l-mesâʾil. Beyrut: Dâru’l-Beşâʾir, 1987.
• Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. İbn Ruüd el-Cedd. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-talîl li’mesâili’l-mustehrace. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1988.
• Erdoğan, Mehmet. “İslam Hukukunun Dinamizmi, Esneklik ve İkame Kurumlar”. İslam Fıkhının Dinamizmi (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). 17-32. Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. “İslam Hukukunun Teolojik Temelleri”. İslam Fıkhının Dinamizmi (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). 189-195. Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. “Müzakereler”. İslam Fıkhını Nasıl Anlamalıyız? (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). 160-163. Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Ferrâ, Muhammed b. el-Huseyn İbnu’l-Ferraʾ Ebû Yaʿla el-. el-Mesâʾilu’l-fıkhiyye min kitâbi’r-rivayeteyn ve’l-vecheyn. Riyad: y.y., 1985.
• Hamid, Abdulwahid. Islam the natural way. London: Mels, 1989.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu tenvîru’l-ebsâr ve cami’u’l-bihâr. b.y.: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Işıktaç, Yasemin - Metin, Sevtap. Hukuk Metodolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2003.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• İbn Mâze, Ebu’l-Meʿâlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdulaziz b. ʿOmar. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-nuʿmânî. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed İbn Nuceym. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed İbn Nuceym. el-Bahru’r-râik şerhu kenzu’d-dekâik. Daru’l-Kitâbi’l İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ruşd el-Kurtubî. Mesâʾilu Ebi’l-Velîd İbn Rüşd. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1993.
• İdrîsî, Abdulvahid el-. el-Kavâidü’l-fıkhiyye min hılâli kitabi'l-muğnî li İbn Kudâme. Kahire: Dâru İbni Affân, 2008.
• İmrânî, Yahyâ b. Ebû’l-Hayr. el-Beyân fi mezhebi’l-imâmi’ş-Şâfiʿî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Minhâc, 2000.
• Karâfî, Ebû Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs. el-Furûk: envâr’ul-burûk fî envâi’l-furûk. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Karâfî, Ebu’l-ʿAbbâs Ahmed b. İdrîs el-. Nefâʾisu’l-usûl fî şerhi’l-mahsûl. b.y.: Meketebetü’n-Nazzâr, 1995.
• Kılıç, Muharrem. “Hukuk Teorisinde Literalist/Lafızcı Yorum Geleneği: İbn Hazm Zahiriliği”. Milel ve Nihal 6/3 (2009): 27-40.
• Kılıç, Muharrem. “Karşılaştırmalı Hukuk Tarihinde Metodolojik Formalizmin Aşılmasında İki Yöntem: İstihsan ve Equity”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 1 (2003): 147-165.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay el-. Umdetü’r-riʿâye bi-tahşiyeti şerhi’l-vikâye. Lübnan: Merkezu’l-Ulemâ, 2009.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen ʿAlî b. Muhammed el-Basrî el-. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-imâmi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kutubil-İlmiyye, 1999.
• Merğinânî, Burhâneddin Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekir. el-Hidâye fî-şerhi bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türasi’l-A’rabî, ts.
• Mevsılî, Ebû’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-muhtâr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1937.
• Muhyiddin, Nur Muhammed. Akziyetü’l-hulefâi’r-râşidîn ceman ve dirâseten. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2003.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâʿîl b. Yahyâ el-. Muhtasaru’l-muzenî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Nedvî, Ali Ahmet en-. el-Kavâ’idü’l-fıkhiyye. Dimeşk: Daru’l-Kalem, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcu’t-tâlibîn ve ʿumdetu’l-muttakīn fi’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Râfiî, Ebu’l-Kâsım Abdulkerîm b. Muhammed b. Abdulkerîm el-Kazvînî er-. el-Azîz şerhu’l-vecîz. Lübnan: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Râmînî, Şemsuddîn İbn Muflih er-, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muflih b. Muhammed. el-Furuʿ ve tashîhu’l-furuʿ. b.y.: Müessetu’r-Risâle, 2003.
• Ravkî, Muhammed. Nazariyetü’t-tek’îdi’l-fıkhî ve eseruhâ fî ihtilâfi’l-fukahâ. b.y.: Muhammed Hamis Üniversitesi, 1994.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer et-Teymi er-. el-Mahsûl fî ’ilmi usûli’l-fıkh. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1992.
• Rehbinder, Manfred. “Hukukun Toplumsal Fonksiyonları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 28 (1971): 455-475.
• Rûyânî, Ebû’l-Mehâsin Fahrulislâm ʿAbdulvâhid b. İsmâʿîl b. Ahmed Abdulvâhid er-. Bahru’l-mezheb. Lübnan: Dâr’ul-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Salih, Subhî. Meâlimü’ş-şerîati’l-islâmiyye. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1975.
• Sâlim, Bedî Ahmet. “Li’r-rub’i hükmü’l-küll ve-limâ dûnehû el-ademu”. Ma’lemetü zâyid li’l-kavâ’idi’l-fıkhiyye ve’l-usûliyye. Birleşik Arap Emirlikleri: Mecmau’l-Fıkhi’l-İslâmî ve Müessesetü Zâyid b. Selmân, 2013.
• Selkînî, İbrahim Muhammed. el-Müyesser fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1996.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-Mârife, 1993.
• Sezen, Yümni. İslam’ın Sosyolojik Yorumu. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2000.
• Şafak, Ali. “İslam Hukukunda Kaynaklar – İctihad - Müctehid – Mezheb – Taklid ve Telfik Meseleleri Üzerine Bir Araştırma”. AÜİİFD. 3 (1979): 1-36.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs eş-. el-Ümm. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-. el-İʿtisâm. Suudi Arabistan: Daru İbn Affân, 1992.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-. el-Muvâfakât. b.y.: Daru İbn. Affân, 1997.
• Şentürk, Recep. İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim. istanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1964.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Yemenî eş-. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ilmi’l-uṡûl. Dimeşk: y.y., 1999.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-. el-Hucce alâ ehli’l-medîne. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1982.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1954.
• Tâhâ, Râfi’ b. es-Sıla beyne usûli’l-fıkhi’l-islâmi ve ilmi’l-mantık. Dimeşk: Dâru’l-Mahabbe, 2007.
• Yaman, Ahmet. “Fıkıh - Ahlâk İlişkisi İslam Amelî Ahlâkının İlke ve Uygulamaları Çerçevesinde Bir Giriş”. Usûl İslam Araştırmaları 9 (2008), 87-118.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. Şerhu’l-kavâidi’l-fıkhiyye. Cidde: Dâru’l-Beşâir, 2001.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddîn Muhammed. el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. Kâhire: Dâru’l-Kütübî, ts.
• Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-münîr. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Zühaylî, Vehbe. Kazâya’l-fıkh ve’l-fikri’l-muâsır. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 2008.