İTALYA’NIN TRABLUSGARP’A NÜFUZU VE TRABLUSGARP SAVAŞI’NIN BAŞLAMASINDA İTALYA BASINININ ETKİSİ

Yıl 2022, Sayı: 52, 31 - 69, 16.09.2022

Burak Altunsoy

Öz

Özet

Trablusgarp eyaleti, 20. yüzyılın hemen başında Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası ve bölgedeki tek bağlantı noktasıydı. Devletin üç kıtaya yayılan cihanşümul niteliğinin son göstergelerinden biri olan Trablusgarp, İtalya’ya olan yakınlığı nedeniyle bu devletin ilgi sahasında bulunuyordu. İtalya, siyasi birliğini tamamlamasının hemen ardından Avrupa devletler dengesi içerisinde kendine yer edinebilmek adına sömürgeci faaliyetlerde bulunmuş ve Trablusgarp’ı hedef olarak belirlemişti. Trablusgarp’ın işgali konusunda İtalya hükümetinin mütereddit yaklaşımı ise bölgenin zaptını sürüncemede bırakıyordu. İşte tam bu noktada İtalyan basını devreye girerek hem Trablusgarp’ta yaşayan İtalya halkının uğradığı sözde haksızlığı dile getirerek propaganda yapacak hem de İtalya’nın tarihten beri bölge ile olan bağlantısını nazara verip kamuoyu oluşturmaya çalışacaktı. Çalışmamızda İtalya’nın sömürge arayışı neticesinde Trablusgarp’ı hedef olarak belirlemesi ve çeşitli kanallarla bölgeye nüfuzu aktarıldıktan sonra, İtalyan milliyetçilerinin bu nüfuzu destekler tavırları ve basın vasıtasıyla hükümeti Osmanlı Devleti’ne karşı savaşa ikna etme süreci değerlendirilmiştir. Bu noktada basının, milliyetçilerin hedeflediği savaşın çıkmasında ne denli etkili olduğu üzerinde durulmuş ve dönemin milliyetçi ve sosyalist gazeteleri incelenerek savaşa giden yolda basının faaliyetleri anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti yönetiminin bu anti-propagandaya karşı gereken refleksi gösterememesi de Mebusan Meclisi zabıtları takip edilerek ortaya konulmuştur. Osmanlı basınının İtalya basınına karşı kamuoyu oluşturamaması da dönemin önemli gazetelerinden Tanin üzerinden aktarılmıştır.

Abstract

The province of Tripolitania was the last piece of land of the Ottoman Empire in North Africa at the beginning of the 20th century and the only connection point in the region. Tripoli one of the last indicators of the imperial nature of the state spread over three continents, was located at the center of attention of this state due to its proximity to Italy. Immediately after Italy completed its political union, it engaged in colonial activities to gain a foothold in the European states and set Tripoli as a target. The Italian government's skeptical approach to the occupation of Tripoli was delaying the occupation of the region. At this point, the Italian press stepped in and both expressed the injustice suffered by the Italian people living in Tripoli and expressed Italy's connection to the region since history. In our study, Italy's determination of Tripoli as a target as a result of its colonial quest, its orientation to the region and the process of convincing the government of Italian nationalists to fight against the Ottoman Empire through the press will be evaluated. At this point, nationalist and socialist newspapers were examined and the activities of the press on the way to the war were explained. In addition, it was revealed that the Ottoman State could not give the necessary response to this situation. In addition, the unresponsiveness of the Ottoman Empire to the invasion was examined by using the Tanin newspaper.

Anahtar Kelimeler

Trablusgarp, İtalya, Basın, Gazete, Türk-İtalya Savaşı

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO) 3938/295305.
• Dâhiliye Emniyet-i Umûmiye Muhasebe Kalemi (DH. EUM. MH.) 27/74.
• Dâhiliye Muhâberat-ı Umûmiye İdaresi (DH. MUİ.) 148/97.
• Hâriciye Nezâreti Siyasi (HR. SYS.) 1548/23; 1548/10-6; 1548/10-8; 1548/13-3; 1548/13-5; 1548/13-7; 1548/23-1; 1548/46; 1548/31; 1548/13-9; 1548/57; 1548/58; 2954/10; 1549/60; 2907/28.
• Hâriciye Nezâreti Tercüme Odası (HR. TO.) 386/29.
• İtalyan Diplomatik Belgeleri (I Documenti Diplomatici Italiani): DDI, Quarta Serie: 1908 – 1914, Volume V-VI; DDI, Quarta Serie: 1908 – 1914, Volume VII-VIII.
• Gazeteler: Avanti!, Corriere della Sera, L’idea Nazionale, La Tribuna, La Stampa, Mattino, Tanin
• MMZC, Devre: 1, Cilt: 1, İçtima Senesi: 3, On Birinci İnikad.
• MMZC, Devre: 1, Cilt: 2, İçtima Senesi: 3, Yirmi Üçüncü İnikad.
• MMZC, Devre: 1, Cilt:1, İçtima Senesi: 4, Beşinci İnikad.
• MMZC, Devre: 1, Cilt: 2, İçtima Senesi: 4, Otuz Altıncı İnikad.
• AGBİLİ, Farag, Trablusgarp’ın İtalya Tarafından İşgali ve Osmanlı Devleti’nin Tutumu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük 2019.
• ARIK, Mstafa, Trablusgarp Vilayeti Üzerinde İtalya Tehdidinin Ortaya Çıkışı ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Askeri – Siyasi Tedbirler (1881 – 1911), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• AKBAYAR, Nuri, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti Nüfusu”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi - 5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s.1238 – 1246.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Trablusgarp, Yayın Nu: 125, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2013.
• BEEHLER, Commodore W.H., 1911 – 1912 Türk – İtalyan Savaşı (Trablusgarp Savaşı’nın Tarihi), İlgi Kültür Yayınevi, İstanbul 2014.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Trablusgarp Savaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi Ek – 2/ (2019), s.606 – 609.
• CHILDS, Timothy W., Trablusgarp Savaşı ve Türk – İtalyan Diplomatik İlişkileri, Çev. Deniz Berktay, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2008.
• CUNSOLO, Ronald S., “Libya, Italian Nationalism, and The Revolt Against Giolliti”, The Journal of Modern History, 37/2, (1965), s.186 – 207.
• ÇELEBİ, Mevlüt, “Uşi Antlaşması’ndan Sonra İtalya’nın Türkiye Siyaseti”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları 16-18 Mayıs 2011 Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013, s.103 – 126.
• ÇOLAK, Filiz, “Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın Osmanlı Devleti’nin Ticaret-i Hariciyesi Üzerindeki Etkileri”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları 16-18 Mayıs 2011 Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013, s.509 – 527.
• DÖRDÜNCÜ, Muharrem. İbrahim Hakkı Paşa'nın Hayatı ve Devlet Adamlığı (1863-1918), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013.
• EMİR, Ali Haydar, 1327 – 1328 Türkiye – İtalya Harbi Tarih-i Bahrisi, Bahriye Matbaası, 1923.
• GIOLITTI, Giovanni, Trablusgarp’ı Nasıl Aldık?, Hazırlayan: Tahsin Yıldırım, DBY Yayınları, İstanbul 2012.
• GRASSI, Fabio L., “Niçin Trablusgarp? İtalyan Çıkarması Ardındaki Siyaset ve Kültür”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları 16-18 Mayıs 2011 Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013, s.37 – 48.
• GÜZEL, Hasan Tevfik, “Hasta Adam” Osmanlı Devleti Karşısında Başarılı Bir İtalyan Diplomasi Örneği: Trablusgarp Savaşı”, VAKANÜVİS - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5/1 (2020), s.78 – 118.
• İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar - 4, Dergah Yayınları, İstanbul 1982.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi - IX, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908 – 1918), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• KARPAT, Kemal H, Osmanlı Modernleşmesi (Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus), Çev. Akile Zorlu Durukan – Kaan Durukan, İmge Kitabevi, İstanbul 2008.
• KAVAS, Ahmet, “Trablusgarp”, TDV İslam Ansiklopedisi, 41 (2012), s. 288 - 291.
• KOLOĞLU, Orhan, “Türkçe – Dışı Basın”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi - 5, İstanbul, 1985, s. 94 - 98.
• KOLOĞLU, Orhan, Trablusgarp Savaşı (1911 – 1912) ve Türk Subayları, Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara 1979.
• KOLOĞLU, Orhan, İttihatçılar ve Masonlar, Gür Yayınları, İstanbul, 1991.
• KURŞUN, Zekeriya, “İbrahim Hakkı Paşa” TDV İslam Ansiklopedisi, 21(2000), s. 311 - 314.
• KURTCEPHE, İsrafil, “Rodos ve On İki Adanın İtalyanlarca İşgali”, OTAM, 3 (1992), s. 201 – 215.
• MANSILLA, Paulino Toledo, “Trablusgarp Savaşı’nın İdeolojisi ve Propaganda Esasları(1911): Trablusgarp ve Sirenayka’da Çökmekte Olan Osmanlı Kültürüne Karşı Bir Kurtuluş Çaresi Olarak Görülen İtalyan Medenileştirme Misyonu, ”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları 16-18 Mayıs 2011 Bildiriler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013, s. 555 - 564.
• MOLA, Aldo Alessandro, “Masons in Italy: The Borderland Between Fanaticism and Liberty”, Revista de Estudios Históricos de la Masonería Latinoamericana y Caribeña, 2015, s. 216 – 239.
• ORHAN, Müge, Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre Trablusgarp Harbi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2010.
• ÖĞRETEN, Ahmet, “İtalya’nın Trablusgarb’a Saldırısı Karşısında Osmanlı Toplumunun Tavrı”, Tarih ve Medeniyetler Tarihi (Bildiriler) - 5, 2012, s. 2277 – 2300.
• PUZZO, Dante A., “Gaetano Salvemini: An Historiographical Essay”, Journal of the History of Ideas, Vol: 20, No: 2 (Apr., 1959), ss.217 – 235.
• SIMON, Rachel, Libya Between Ottomanism And Nationalism The Ottoman Involvement in Libya During The War with Italy (1911 - 1919), Islamkundliche Untersuchungen, Berlin 1987.
• ŞIVGIN, Hale, (2006). Trablusgarp Savaşı ve 1911 – 1912 Türk – İtalya İlişkileri (Trablusgarp Savaşı’nda Mustafa Kemal Atatürk İle İlgili Bazı Belgeler), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
• UÇAROL, Rıfat. (2008). Siyasi Tarih (1789 – 2001), Der Yayınları, İstanbul 2008.