ALEKSANDIR KARATODORİ PAŞA’NIN SİSAM BEYLİĞİ (1885-1895)

Yıl 2024, Sayı: 55, 155 - 169, 30.04.2024

Merve Cemile Sönmez

Öz

Aleksandır Karatodori Paşa, 1833’te İstanbul’da doğmuş ve
Tercüme Odasında başlayan kariyerini valilik, büyükelçilik, danışma
kurulu üyeliği, vilayet müşirliği, müsteşarlık, Anayasa komisyonu
üyeliği, hariciye nazırlığı gibi görevlerle sürdürmüş bir Osmanlı
bürokratıydı. Kendisi son derece bilgili, kültürlü, iyi yetişmiş ve etrafı
tarafından sevilen ve sayılan bir devlet adamıydı. Başarılarla dolu
kariyerinin on yılı Sisam (Samos) adasında beylik (valilik) yaparak
geçmişti. Sisam beyleri genel olarak Ortodoks-Rumlardan
atanmaktaydı. Aleksandır Karatodori Paşa’nın 1885’te adaya
atanması bölgede ve İstanbul’da bulunan Sisamlılar arasında sevinç
gösterileri ile karşılanmıştı. Paşa on yıl boyunca devam eden beyliği
süresince adada birçok faaliyette bulunmuştu. Okul, hastane vb.
eğitim ve sağlık kurumlarını, telefon-telgraf gibi iletişim araçlarını
hizmete açması, bayındırlık hizmetleri, hukuk ve seçim konularında
yeni yasa ve yönetmelikler getirmesi bu faaliyetlerinden bazılarıydı.
Karatodori Paşa döneminde Sisam adası her yönden değişip
gelişmişti. Bu çalışmada, Osmanlı arşivi belgeleri ve Osmanlı basınına
göre Aleksandır Karatodori Paşa’nın Sisam adasında yaptığı
faaliyetler, yenilikler ve adada gerçekleştirdiği değişim incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aleksandır Karatodori Paşa, Sisam, Samos, Ege, Ada.

Kaynakça

• A.} MTZ.SM, 1/40, 29/Za/1304 [19 Ağustos 1887]
• A.}MTZ.SM, 1/67, 17/Z/1309 [13 Temmuz 1892]
• A.}MTZ.SM, 1/69, 27/L/1312 [23 Nisan 1895]
• A.}MTZ.SM, 1/25, 8/B/1312 [5 Ocak 1895]
• A.}MTZ.SM, 1/33, 1/Ra/1311 [12 Eylül 1893]
• DH.MKT, 1604/82, 11/B/1306 [13 Mart 1889]
• DH.MKT, 1622/55, 9/N/1306 [9 Mayıs 1889]
• DH.MKT, 1477/10, 28/R/1305 [13 Ocak 1888]
• DH.MKT, 1991/54, 30/M/1310 [24 Ağustos 1892]
• DH.MKT, 2001/85, 22/S/1310 [15 Eylül 1892]
• DH.MKT, 1445/72, 20/Z/1304 [9 Eylül 1887]
• DH.MKT, 1475/112, 25/R/1305 [10 Ocak 1888]
• DH.MKT, 1468/101, 22/Ra/1305 [8 Aralık 1887]
• DH.MKT, 2040/84, 20/C/1310 [9 Ocak 1893]
• HRT.H, 714/3 [?]
• HR.TO, 528/98, 30/B/1302 [15 Mayıs 1885]
• HR.TO, 531/18, 26/L/1304 [18/07/1887]
• HR.TO, 532/19, 2/M/1306 [8/9/1888]
• HR.TO, 532/39, 6/Ra/1306 [10/11/1888]
• HR.TO, 532/32, 20/S/1306 [26/10/1888]
• HR.TO, 532/33, 21/S/1306 [27/10/1888]
• HR.TO, 532/38, 13/S/1306 [19/10/1888]
• HR.TO, 531/52, 7/R/1305 [23/12/1887]
• HR.TH, 113/68, 15/Ra/1309 [19/10/1891]
• İ.DH. 953/75377, 16/Ş/1302 [31 Mayıs 1885]
• İ.MTZ.GR, 19/667, 14/Za/1304 [4 Ağustos 1887]
• İ.MTZ.SM 6/133, 12/Ş/1302 [27 Mayıs 1885]
• İ.MTZ.SM, 6/138, 7/Za/1304 [28 Temmuz 1887]
• İ.MTZ.SM, 6/139, 12/Za/1304 [2 Ağustos 1887]
• İ.MTZ.SM, 6/140, 27/Za/1304 [17 Ağustos 1887]
• İ.MTZ.SM, 6/141, 28/Za/1304 [18 Ağustos 1887]
• İ.MTZ.SM, 6/167, 2/B/1312 [30 Aralık 1894]
• MV, 40/16, 9/C/1306 [10 Şubat 1889]
• MV, 41/56, 24/B/1306 [26 Mart 1889]
• MV, 64/44, 20/N/1308 [29 Nisan 1891]
• MV, 62/55, 6/B/1308 [15 Şubat 1891]
• MV, 61/63, 7/C/1308 [18 Ocak 1891]
• ŞD, 2347/40, 12/Ca/1306 [14 Ocak 1889]
• ŞD, 2541/33, 24/B/1306 [26 Mart 1889]
• ŞD, 2524/20, 1/Ra/1305 [17 Kasım 1887]
• Y.A.HUS, 205/19, 12/Za/1304 [2 Ağustos 1887]
• Y.A.HUS, 205/84, 29/Za/1304 [19 Ağustos 1887]
• Y.A.HUS, 278/157, 26/M/1311 [9 Ağustos 1893]
• Y.A.HUS, 279/18, 4/S/1311 [17 Ağustos 1893]
• Y.A.HUS, 303/54, 15/M/1312 [19 Temmuz 1894]
• Y.EE., 78/88, 18/M/1310 [22 Temmuz 1894]
• Y.MTV, 35/85, 6/S/1306 [12 Ekim 1888]
• İkdam, Nu: 70, 89, 123, 153.
• Saadet, Nu: 119, 120, 122, 123, 126, 145, 1439. Tarik, Nu: 413, 415, 423, 425, 429, 1205, 1220, 1223, 2883.
• Tercüman-ı Hakikat, Nu: 2061, 2063, 2069, 2017, 2072, 2073, 2074, 2075, 2077, 2079, 2098, 2317.
• Zuhur, Nu: 90, 93. Akpınar, Mahmut. Bir Tanzimat Bürokratı ve Diplomatı Olarak Aleksandır Karatodori Paşa (1833-1906), Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya 2010.
• Balta, Evangelia. “Sisam”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, s. 272-273.
• Efe, Peri. “Millet-i Rumdan Bir Münevver: Aleksandros Karatheodoris”, Toplumsal Tarih, Sayı: 193, Ocak 2010.
• Erinç, Sırrı ve Yücel, Talip. Ege Denizi-Türkiye ile Komşu Ege Adaları, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1978.
• Küçük, Cevdet. (ed.) Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2001.
• Mehmet Süreyya. Sicill-i Osmani, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Örenç, Ali Fuat. Yakın Dönem Tarihimizde Sisam Adası (1821-1923), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul 1995.