AARHUS SÖZLEŞMESİ’NİN ÇEVRESEL BİLGİ EDİNME, KATILIMCI YÖNETİŞİM VE HUKUKİ ERİŞİM İLKELERİ BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2026, Cilt: 18 Sayı: 1, 24 - 37

Mustafa Gökberk Ertan

https://doi.org/10.69785/oybd.1773722

Öz

Öz
Bu araştırma, Aarhus Sözleşmesi’nin çevresel demokrasi ilkeleri çerçevesinde sunduğu normatif düzenlemeleri incelemeyi amaçlamaktadır. Çevresel bilgilere erişim hakkı, kamusal karar alma süreçlerine katılım ve çevresel konularda yargıya başvuru imkânı, sözleşmenin temel kapsamını oluşturmaktadır. Bu bağlamda araştırma, çevresel yönetişim için Aarhus Sözleşmesi’nin önemini incelemekte; çevre hukukunun hem teknik reformlar ile hem de toplumsal katılım ve hak temelli bir yaklaşım ile uygulanabilir olacağını göstermektedir. Normatif bir perspektifle gerçekleştirilen bu analiz, çevresel karar alma süreçlerinde şeffaflık, hesap verebilirlik ve yurttaş katılımının güçlendirilmesi açısından Aarhus Sözleşmesi’nin önemine dikkat çekmektedir.
Sözleşme, bireyleri ve sivil toplum kuruluşlarını çevresel konuların aktif bir parçası haline getirerek, çevresel yönetimin pasif bir denetim mekanizması olmaktan çıkıp, demokratik ve katılımcı bir süreç haline gelmesine olanak tanımaktadır. Bu sözleşmenin uygulanması, çevresel hakların somutlaştırılması açısından Avrupa’da önemli ilerlemelere yol açmış; birçok ülkede çevre davalarının artmasına, bilgi edinme mekanizmalarının kurumsallaşmasına ve çevresel etki değerlendirme süreçlerinde halkın katılımına dayalı yeni standartların oluşmasına katkı sağlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Çevre Yönetimi, Katılım, Yönetişim, Bilgi Edinme, Doğal Kaynaklar ve Çevre İktisadı
Alan Tanımı: Çevre Ekolojisi

Anahtar Kelimeler

Çevre Yönetimi , Katılım , Yönetişim , Bilgi Edinme , Doğal Kaynaklar ve Çevre İktisadı

EVALUATION OF THE AARHUS CONVENTION IN THE CONTEXT OF THE PRINCIPLES OF ENVIRONMENTAL INFORMATION ACCESS, PARTICIPATORY GOVERNANCE, AND ACCESS TO JUSTICE

Öz

Abstract
This study aims to examine the normative regulations provided by the Aarhus Convention within the framework of environmental democracy principles. The right to access environmental information, participation in public decision-making processes, and the possibility of seeking judicial remedy in environmental matters constitute the core scope of the Convention. In this context, the research examines the importance of the Aarhus Convention for environmental governance and demonstrates that environmental law can be implemented through both technical reforms and a rights-based approach involving social participation. Conducted from a normative perspective, this analysis highlights the importance of the Aarhus Convention in terms of strengthening transparency, accountability, and citizen participation in environmental decision-making processes.
By making individuals and civil society organizations an active part of environmental issues, the Convention enables environmental management to evolve from a passive control mechanism into a democratic and participatory process. The implementation of this convention has led to significant progress in Europe in terms of concretizing environmental rights; it has contributed to an increase in environmental lawsuits in many countries, the institutionalization of information acquisition mechanisms, and the establishment of new standards based on public participation in environmental impact assessment processes.
Keywords: Environmental Management, Participation, Governance, Access to Information, Natural Resources, and Environmental Economics
Jel Code: Q5

Anahtar Kelimeler

Environmental Management , Participation Governance , Access to Information , Natural Resources , Environmental Economics

Kaynakça

• Akpınar, G. (2023). “Çevresel Etki Değerlendirme Sürecine Katılımda Hukuki Esaslar ve Almanya Uygulaması”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 18(1), 373-424.
• Alpaslan, O. B. Çevre Hakkı, Çevre Hukuku ve İlgili AİHM Kararları.
• Balkaya, F. (2012). Çevreci Hareketlerin Ekolojik Yurttaş Oluşturmadaki Rolü. II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu Bildiri Kitabı, 148-158.
• Başdelioğlu, M. (2005). Sürdürülebilir Gelişme ve Kent (Yerel Gündem 21 Örneğinde). Tc İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bozkurt, E. (2019). Çevre Hakkı Kapsamında İstanbul-Berlin Karşılaştırması (Master's Thesis, Marmara Universitesi (Turkey)).
• Çamur, D., & Vaizoğlu, S. A. (2007). “Çevreye İlişkin Önemli Toplantı Ve Belgeler”. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4), 297-306.
• Çelik, Ç., & Elvan, O. D. (2016). Aarhus Sözleşmesi Kapsamında Türkiye’de Ormancılıkta Yargıya Erişim Konusunda Bir Araştırma. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 2(2), 245-261.
• Değirmencioğlu, B. Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Karar Vermeye Halkın Katılımı Ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi (Aarhus Sözleşmesi). Tam Metinler Kitabı.
• Demirdağ, A. (2019). Belediye Yönetimine Katılım Ve Kent Konseyleri: Malatya Örneği.
• Demirel, O. (2011). İnsan Hakları Açısından Çevre Hakkı (Master's Thesis, Marmara Universitesi (Turkey)).
• Divrik, B. (2022). Sürdürülebilir Kalkınma Bağlamında Yeşil Enerjinin Rolü: Sivas İliörneği. Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Durmaz, B. (2021). Çevre Sorunlarının Uluslararası İlişkiler İçerisindeki Yeri: Rio Konferansı Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Ekşi, A. (2013). Avrupa Birliği Müzakere Sürecinde Nükleer Enerji Karar Verme Süreçlerine Halkın Katılımı. İnsan Hakları Yıllığı, 31, 83-94.
• Erat, V. (2013). "Yerleşik Yabancıların Yerel Düzeyde Kamusal Hayata Katılımlarında Bir Araç Olarak: Bilgi Edinme Ve Dernek Hakkı". Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 277-290.
• Erkan, N. O. (2021). Karşılaştırmalı Anaya Hukukunda Çevre Hakkı. Süleyman Dmeirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Eyduran, M. G. (2014). Kent Yönetimine Katılımın Bir Aracı Olarak Yerel Gündem 21 Ve Türkiye’deki Örnek Uygulamaları. Unpublished Master's Thesis, Gazi Üniversity.
• Güneş, A. M. (2010). "Aarhus Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme". Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(1), 299-333.
• Gürkan, Y. (2023). Anayasa Mahkemesi'nin Bireysel Başvuru Kararları Kapsamında Çevre Hakkı. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Reyhan, H. & Reyhan, A. S. (2020). Çevre Sorunlarından Doğan Etik Bir Yaklaşım Olarak Çevre Hakkı Üzerine ''Siyasal Ekolojik Bir Değerlendirme''. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 7(14), 399-420.
• I., G. (2011). The Implementation Of Procedural Envıronmental Rıghts: The Btc Case Study On The Implementation Of Procedural Environmental Rights. Nottingham Trent University, (Phd Thesis).
• Keleş, H. (2021). Aarhus Sözleşmesi Ve Türkiye'de Uygulanabilirliği Üzerine Bir Değerlendirme. Gümüşhane Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi). Kramer, L. (2018). Cıtızens Rıghts And Administration Dutıes In Envıronmental Matters: 20 Years Of The Aarhus Conventıon. Revısta Catalana De Dret Ambıental, 9/1.
• Kubiak, M. M. (2018). "The Legal Forceand Effectiveness Of The Aarhus Convention In The Polish Legal System". Wroclaw Review Of Law, Administration & Economics, Cilt:8, Sayı: 2, 360-371.
• Laernoes, P. (2011). The Aarhus Convention: A Partial Solution For The Environmental&Democratic Crises? Faculty Of Geosciences Theses, (Master Thesis).
• Lavrysen, L. (2010). Aarhus Sözleşmesi: Çevrenin Korunması Ve İnsan Hakları Arasında. Liège , Strasbourg, Bruxelles'de: Parkours Des Droits De L'homme. (S. 647-671). Anthemis.
• Mason, M. (2010). "Information Disclosure And Environmental Rights: The Aarhus Convention". Global Environmental Politics, 10(3), 10-31.
• Özcan, K. G. (2019). Sürdürülebilir Kalkınmanın Başarısızlığı, Sürdürülebilir Kalkınmaya Eleştiriler Ve Hakim Çevre Anlayışına Alternatif Yaklaşımlar. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Özcan, K. G. (2019). Sürdürülebilir Kalkınmanın Başarısızlığı, Sürdürülebilir Kalkınmaya Eleştiriler Ve Hakim Çevre Anlayışına Alternatif Yaklaşımlar. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Özlüer, H. I. Ö. (2018). Çevresel Konularda Bilgiye Erişim Rehberi Ve Aarhus Sözleşmesi.
• Özmen, Z. N. (2021). Çevre Hakkı Kapsamında Türkiye’de 2013 Ve 2017 Yılları Arasında Gerçekleşen Çevreci Hareketler Konulu Gazete Haberlerinin Mukayeseli Incelemesi (Master's Thesis, Marmara Universitesi (Turkey)).
• Semiz, Y. (2016). Çevre Hakkı Kavramı Ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Çevre Hakkına Yaklaşımı. Galatasaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Sommermann, K. P. (2017). "Transformative Effects Of The Aarhus Convention in Europe". Zeitschrift Für Ausländisches Öffentliches Recht Und Völkerrecht, 77(2), 321-337.
• Vanhala, L. (2013). "Sivil Toplum Örgütleri Ve Mahkemede Aarhus Sözleşmesi: İskoçya'da Aşağıdan Yargısallaştırma?". Temsil , 49 (3), 309-320.
• Yancı, N. (2004). Çevresel Bilgi Edinme Hakkı. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).