el-Kazvînî’nin Telḫîṣü’l-Miftâḥ İsimli Eserinde İltifât Sanatı

Year 2022, Volume: 9 Issue: 1, 237 - 253, 30.06.2022

Recep Kırcı

https://doi.org/10.17859/pauifd.1091005

Abstract

Bu çalışmada VIII. yüzyıl Arap dili âlimlerinden Hatîb el-Kazvînî’nin Telḫîṣü’l-Miftâḥ isimli eserinde iltifât sanatına bakışı incelenecektir. el-Kazvînî Telḫîṣü’l-Miftâḥ’ın başında belâgat ilminin, ilimlerin en değerlisi olduğundan ve Arapça’nın incelikleri ve Kur’ân’daki i‘câzın bu ilim sayesinde anlaşılabileceğinden bahsettikten sonra bu alanda yazılan meşhur eserlerin en iyisinin es-Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm isimli eserinin üçüncü kısmı olduğunu ifade eder. el-Kazvînî, bununla beraber es-Sekkâkî’nin eserinin bazı yönlerden eksik olduğunu bildirip kendi eserinin, bu eksikleri gidermeye yönelik kaleme alındığını bildirir. Hem es-Sekkâkî’nin hem de el-Kazvînî’nin meânî ilmine dair yazdıkları eserlerinde, edebiyat sanatlarından biri olan iltifât sanatı geçmektedir. Bu çalışmanın konusu el-Kazvînî’nin, Telḫîṣü’l-Miftâḥ isimli eserinde ele aldığı iltifât sanatında es-Sekkâkî’den ne derece etkilendiği, konuya ilişkin hangi değerlendirmeleri yaptığı ve ne gibi eleştiriler getirdiği incelenecektir. Diğer bir ifade ile Kazvînî, iltifât sanatını ele alırken es-Sekkâkî’yi takip mi etmiştir, yoksa ona karşı farklı argümanlar mı geliştirmiştir? Ayrıca bu alana orijinal bir bilgi katmış mıdır? Çalışmanın amacı, iltifât sanatı konusunda el-Kazvînî’nin ortaya koyduğu fikrin meânî ilmi alanına herhangi bir katkı sunup sunmadığı ve es-Sekkâkî’den ne derece etkilendiğini ortaya koymaya çalışmaktır. Bu noktada öncelikle iltifât konusu el-Kazvînî’nin eserinden takip edilecek, sonra aynı konu es-Sekkâkî’nin eserinden incelenecek ve her iki eserin iltifât konusunu ele almaları karşılaştırılacaktır. el-Kazvînî’nin eseri incelenirken şerhlerden de yararlanılacaktır.
In this study, VIII. Hatîb el-Kazvînî, one of the 20th century Arabic language scholars, will examine the view of the art of compliment in his work called Telḫîṣü'l-Miftâḥ. At the beginning of el-Kazvînî Telḫîṣü'l-Miftâḥ, after mentioning that the science of rhetoric is the most valuable of the sciences and that the subtleties of Arabic and the i'jaz in the Qur'an can be understood thanks to this science, es-Sekkâkî's is the best of the famous works written in this field. He states that it is the third part of his work called Miftâḥu'l-ʿulûm. Al-Kazvînî, however, states that es-Sakkâkî's work is deficient in some aspects and states that his own work was written to make up for these deficiencies. The art of compliment, which is one of the literary arts, is mentioned in the works of both es-Sekkâkî and al-Kazvînî on the meaning of science. The subject of this study will be examined to what extent al-Kazvînî was influenced by es-Sekkâkî in the art of compliment, which he discussed in his work named Telḫîṣü'l-Miftâḥ, what evaluations he made on the subject and what criticisms he brought. In other words, did Kazvînî follow es-Sekkâkî while dealing with the art of compliment, or did he develop different arguments against him? Also, did he/she add any original information to this field? The aim of the study is to try to reveal whether al-Qazvini's idea on the art of flattery made any contribution to the field of semantic science and to what extent he was influenced by es-Sekkâkî. At this point, firstly, the subject of compliment will be followed from the work of al-Kazvînî, then the same subject will be examined from the work of es-Sekkâkî and the handling of the subject of compliment will be compared. While examining al-Kazvînî's work, commentaries will also be used.

Keywords

Arap Dili, Belagat, el-Kazvînî, Telhîsu'l-Miftâh, İltifât

References

• Abdünnâfi İffet Efendi, en-Nef‘u’l-muavvel fî tercemeti’t-Telhîs ve’l-Mutavvel, İstanbul: Matbaaüi Âmire, 1289.
• Akdağ, Ahmet “Telḫîṣü’l-Miftâḥ’ın Beyân Bölümünün Mütercimi Bilinmeyen Bir Tercümesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5/3 (2016), 1243-1266.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, ed-Dürerü’l-kâmine, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1349.
• Dayf, Şevki, el-Belâġa: Teṭavvür ve târîḫ, Kahire: Dâru’l-Meârif, 2008.
• Servet Demirbaş, "Kur’ân-ı Kerîm’de 'Zamîru’ş-Şe’n ve’l-Kıssa' Üslûbu ve Meâllere Yansıması". Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/1 (Haziran 2021), 41-60 .
• Durmuş, İsmail “Kazvînî”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2002, 25/156-157.
• Durmuş, İsmail, “İltifât”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2000, 22/152-153.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed, el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ, Beyrut: Dâru İhyâ Türâsi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbn Arabşâh, Ebû İshâk İsâmüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Arabşâh el-İsferâyînî, el-Eṭvel Şerḥu Telḫîṣü’l-Miftâḥu’l-ʿulûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbnü’n-Nâzım, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, el-Miṣbâḥ fi’l-meâ‘nî ve’l-beyân ve’l-bedî‘, thk. Hüsnî Abdülcelil Yûsuf, 1409/1989, 30.
• Kaçar, Mücahit, “Muhtasar Bir Belâgat Metni: Mefhûmu’t-Telhîs” Journal of Turkish Language and Literature 1/2 (2015), 45-64.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed eş-Şâfiî, Telḫîṣü’l-Miftâḥ, İstanbul: Şifa Yay., 2017.
• Köroğlu, Selim Geniş İzahlı Telhis Tercümesi, İstanbul: Kitap Kalbi Yayıncılık, 2017.
• Merâgī, Ahmed Mustafa, ʿUlûmü’l-belâġa, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Mutçalı, Serdar, Arapç-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yay., 2012.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî, Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz, thk. Nasrullâh Hacı Müftüoğlu, Beyrut: Dâru Sâdır 1424/2004.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, Aʿyânü’l-ʿaṣr ve aʿvânü’n-naṣr, thk. Ali Ebû Zeyd vd., Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1418/1998.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr (b.) Muhammed b. Alî el-Hârizmî, Miftâḥu’l-ʿulûm, Mısır: Matbaa-i Meymeniyye, ts.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî, el-Muṭavvel şerḥu Telḫîṣi Miftâḥi’l-ʿulûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî, Muḫtaṣarü’l-meʿânî, İstanbul: Şifa Yay.,2017.
• Yüksel, Ahmet “Arap Dilinde İltifat Sanatının Tarihi Seyri Üzerine Bir İnceleme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2010), 63-85.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî 1424/2003.