Ziyâuddîn İbnu'l-Esîr'in Kinâye Sanatı İle İlgili Görüşleri

Year 2023, Volume: 10 Issue: 1, 96 - 113, 30.06.2023

Ahmet Gür , Yüksel Çelik

https://doi.org/10.17859/pauifd.1268816

Abstract

İnsanlar genellikle muhataplarıyla sağlıklı bir iletişim kurabilmek için meramını anlatırken açık ve anlaşılır bir anlatım tarzını kullanmayı tercih etmektedirler. Ancak bu anlatım tarzı, her zaman muhataplarda istenilen tesiri meydana getirmeyebilmektedir. Böyle bir husus, çoğu zaman anlatım tarzındaki açık ve anlaşılır olma durumunu, “sözü üstü kapalı olarak hem hakiki hem de mecâzi manaya gelecek şekilde muhataplara aktarmak” diye tanımlanabilecek kinâyeli anlatım tarzına bırakmaktadır. Zira kelamın bünyesinde kinayeden kaynaklı gerek hakiki gerek mecâzi anlamın muhataplarda bıraktığı bu tesir, sade ve basit bir şekilde yapılan diğer anlatımdan kat kat fazla olacaktır. Kinâye sanatının muhataplar üzerindeki bu etkisi onun ayetlerde, hadislerde, şiirlerde ve Arap kelamında sıkça kullanılmasına sebebiyet vermiştir. Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr (ö. 637/1239), hicri 7. yüzyılda yaşamış büyük bir belagat âlimi ve Eyyûbi Devletinde görev almış bir vezir ve divan kâtibidir. O, el-Meselü’s-sâir adını verdiği eserinde kinâye konusuna geniş bir yer ayırmış ve bu konuyu temsil, irdaf ve mücavir başlıkları altında üç kısımda incelemiştir. İbnu’l-Esîr, kinâye sanatında mecâz bulunmasına rağmen kinâyeyi mecâzın değil istiâre sanatının alt başlığına koymuştur. Zira ona göre mecâzın alt başlıkları anlam genişlemesi, teşbih ve istiâredir. Bu bağlamda kinâye, istiâre konusunda da var olan mekniyyün anh’ın (kastedilen mana) hazfedilmesi ile kendini göstermektedir. Bundan dolayı kinâye, mecâzın doğrudan değil istiâre sanatı vesilesi ile dolaylı olarak alt başlığına girmektedir. Diğer yandan İbnu’l-Esîr, kinâye ile birbirine sıkça karıştırılan ta’rîz konusu arasındaki farka değinmiş ve bu farkı ta’rîzin kinâyeden daha gizli olması ile açıklamıştır. Çünkü kinâyenin delalet ettiği anlam, yapısında hem hakiki hem de mecâz yönleri kapsamakta iken; ta’rîz konusunun delaleti, insanın zihninde bulunan manayı karşı tarafa ima ve işaret yoluyla aktarmasını içermektedir.

Keywords

Kinâye, Hakikat, Mecâz, Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr, el-Meselü’s-sâir

References

• Absî, Antere b. Şeddâd el-. Dîvânu Antere. thk. Muhammed Saîd Mevlevî. Kahire: el-Mektebü’l-İslamî, 1964. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Ebû’l-Muʿâtî en-Nûrî. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• Akyüz, Zafer. “Beyân ve Bedî‘ İlminde Tazmin Üslûbu”. Amasya İlahiyat Dergisi 18 (ts.).
• Bakırcı, Muzaffer. “Türkiye’de Yer Değiştiren Şehirlere Yeni Bir Örnek: Samsat”. Türkiye Coğrafya Dergisi 32 (1997), 365-391.
• Ebû Nüvâs, Ebû Ali Hasan b. Hanî b. Abdülevvel. Dîvânu Ebî Nüvâs. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1987. Faysal, Semir Rûhî el-. “İbnu’l-Esîr el-Cezerî ve kitȃbuh el-meselü’s-sâ’ir” 79 (2000), 70-76.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrut, 1988.
• Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. Gālib b. Sa‘saa et-Temîm el-. Dîvânu’l-Ferazdak. thk. Ali Fâ‘ûr. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1987.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb. el Kâmûsül’l-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Arkusûsî. Beyrut: Müessetü’l-Risâle, 2005.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-. Aʿlâmu’l-hadîs. thk. Muhammed b. Saʿd b. Abdurrahmân Âli Suʿûd. Mekke: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Hallikȃn, Ebu’l-‘Abbȃs Şemsuddȋn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâ’u ebnâ’i’z-zamân. thk. İhsȃn ‘Abbȃs. I-VIII Cilt. Beyrut: Dȃru Sȃdir, 1972. İ bn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sahîh. thk. Şuʿayb el-Arnavût. Beyrut: Müessetü’l-Risâle, 1988.
• İbn Manzȗr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘arab. Kahire: Dȃru’l-Ma‘ârif, 1981.
• İbnu’l-Esîr, Ziyâuddîn. el-Meselü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâir. IV Cilt. Kahire: Dâru nehdati Mısr, 1973.
• Kaçar, Halil İbrahim. “Nurî Hammûdî el-Kaysî”. EK-2. cilt/32-33. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2019.
• Kayaçetin, Fatma vd. “Aspir (Carthamus tinctorius L.)’in Döllenme Biyolojisi ve Çiçek Yapısı”. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi 2/21 (2012).
• Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib el-. Şerhu dîvâni’l-Mütenebbî. thk. Abdurrahmân b. Abdirrahmân el-Berkûkî. Beyrut: Dâru’l Kitâbi’l Azlî, 1986.
• Radî, eş-Şerîf er-. Dîvânu eş-Şerîf er-Radî. Beyrut: el-Matbaatü’l-Edebiyye, 1889. Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Câmiʿu’l-beyân an teʾvîli âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru hicr, 2001.
• Yavuz, Galip. “Hilâl Nâcî”. EK-1. cilt/557-558. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2020.
• Zehebî, Şemsuddȋn Muhammed b. Ahmed b. ‘Osmȃn ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. thk. Abdu’l-Mennân Hassân. Beyrut: Beytu’l-Efkâri’l-Devliyye, 2004.