Edirneli Nazmi’nin Hz. Peygamber ve Sahabe Algısı

Year 2024, Volume: 11 Issue: 1, 109 - 139, 30.06.2024

M. Hanefi Palabıyık , Ayşe Hilal Kalkandelen

https://doi.org/10.17859/pauifd.1347960

Abstract

Hayatı hakkında fazla bilgi sahibi olamadığımız Edirne doğumlu Nazmî, XVI. yy.da yaşamış, Dîvân’ıyla meşhur olmuş bir şair ve çok yönlü bir âlimdir. Osmanlı Devleti’nin ordusuna katılmış ve bir müddet de kâtiplik yapmıştır. Şairlik yönü zayıf kabul edilse de, sade Türkçe ile (Türkî-i basît) kaleme aldığı şiirleriyle şöhret yapmış Mecma‘u’n-Nezâ’ir adlı eseriyle, edebiyat tarihine iz bırakmıştır. XVI. yüzyılda, Visâlî tarafından başlatılan şiirde Türkçe’den başka dil kullanmamaya çalışarak şiir yazma akımına önemli destek veren Edirneli Nazmî, kendinden önceki selefleri gibi, Türk zevkine uygun yabancı kelimelerden uzak şiirler yazdı. Yazdığı şiirler, dönemin Eski Anadolu Türkçesini aksettirmesi açısından da önem taşımaktadır. Mecma‘u’n-Nezâ’ir, Dîvân ve Pend-i Attâr Tercümesi adlı eserleri vardır. Nazmî’nin Hz. Peygamber ve sahabe algısının, dönemin diğer âlimleri gibi medrese ve tekke karışımı gelenekten beslendiği görülmektedir. Bu geleneğin klasik dönem anlayışının tüm izlerini taşıdığını söylemek mümkündür. Bu anlayışın bir şairin dilinden dökülmesi veya onun manzumelerinden yansımasının, kavrayışımızı sınırlandırdığı kabul edilebilir. Bununla birlikte, kullanılan terimler, kavramlar ve imgelerin, bizlere yeterince ipucu verdiğini ve bizi aydınlatacağını düşünmekteyiz. Her halükârda öznel bir durum olan algılama, kişinin geçmiş deneyimlerine, inançlarına, ihtiyaçlarına, dikkatini etkileyen iç ve dış etkenlere vb.ne bağlıdır ve bunlarla birlikte anlaşılmalıdır. Çalışmada Edirneli Nazmî’nin peygamber ve sahabe algısını ortaya koymaya çalışacağız.

Keywords

Hz. Peygamber, Hz. Muhammed, Sahabe, Edirneli Nazmî, Algı, Şair, Yüceltmeci Yaklaşım, Tasavvuf

References

• Aclûnî, Ebü'l-Fida İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ ve Muzilu’l-İlbâs ‘ammâ İştehere mine’l-Ehâdîs ‘ala Elsineti’n-Nâs. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351.
• Ahmed b. Hanbel. el-Kütübü's-Sitte ve Şüruhuha: Müsnedu Ahmed b. Hanbel. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Dâru Sahnûn, 2. basım, 1992.
• Averberk, Güler Doğan. “Edirneli Nazmî’nin Edebî Şahsiyeti ve Eserlerine Dair”. UHİVE Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 14 (Ocak-Mart 2017), 61-83. https://www.guvenplus.com.tr/imagesbuyuk/UHIVE-14.pdf ONLINE ISSN: 2148-3965
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Kenz-i Mahfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/258-259. İstanbul: TDV Yayınları, 2022.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Buhari. el-Kütübü's-Sitte ve Şurûhuhâ: Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Dâru Sahnûn, 2. basım, 1992.
• Canatan, Kadir. “Gelenekte Kutsal-Peygamber Anlatıları”, Siyer Edebiyat İlişkisi-Siyer Atölyesi 2010 Tebliğler Kitabı. İstanbul, 2010, 45-58.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 6. Basım, 2005.
• Çınar, Mahmut. İslami Literatür’deki Nûr-i Muhammedî Anlayışının Nübüvvet Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Darimî. el-Kütübü's-Sitte ve Şurûhuhâ: Sünenu’d-Dârimi. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Dâru Sahnûn, 2. basım, 1992.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/ 179-180. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Döner, Nuran. Tasavvuf Kültüründe Hz. Peygamber Telakkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Ebû Davud. el-Kütübü's-Sitte ve Şurûhuhâ: Sünenu Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Dâru Sahnûn. 2. basım, 1992.
• Edirneli Nazmî, Edirneli Nazmî Dîvânı. 3 Cilt. haz. Güler Doğan Averbek. ABD: CreateSpace Publishing, 2017. (=Edirneli Nazmî Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010).
• Edirneli Nazmî. Edirneli Nazmî Dîvânı. haz. Sibel Üst. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 Erişim tarihi: 25.08.2022
• Edirneli Nazmî. Mecma‘u’n-Nezâ’ir. haz. M. Fatih Köksal. Ankara: Kültür ve Turizm Bak Yayınları, 2018.
• Edirneli Nazmî. Pend-nâme-i Nazmî (Tercüme-i Pend-nâme-i Attar). haz. Kudret Altun, Kayseri: Laçin Yayınları, 2004.
• Erbaş, Ali. “Tûbâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/316-317. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Güven, Ahmet Zeki. Edirneli Nazmî’nin Pend-nâmesindeki Ahlâk ve Eğitim Unsurlarının Tespiti ve İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Hâkim Nisaburi, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. IV Cilt. Haydarabad: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1915.
• İbrahim Hakkı, Erzurumlu. Mârifetnâme (Açıklamalı Eksiksiz Metin). haz. Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yayınları, 1993.
• İnceoğlu, Metin. Tutum-Algı İletişim. Ankara: Elips Yayınları, 2004.
• İslamoğlu, Mustafa. Üç Muhammed -İki Tasavvur Bir Gerçek-. İstanbul: Denge Yayınları, 5. Basım, 2001.
• Köksal, Mehmet Fatih. “Mecma‘u’n-Nezâ’ir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/262. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Köksal, Mehmet Fatih. Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-Nezâ’ir (İnceleme-Tenkitli Metin), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Köten, Akif. “Sakaleyn”. Şamil İslam Ansiklopedisi. 6 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınları, 1990.
• Mertoğlu, M. Suat. “Salâtü Selâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/23-24. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Müslim. el-Kütübü's-Sitte ve Şurûhuhâ: Sahîhu Müslim. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Dâru Sahnûn. 2. basım, 1992.
• Özkan, Mustafa. “Edirneli Nazmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/450-451. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Palabıyık, M. Hanefi. “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Resulullah Algısı”, Bütün Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı Sempozyumu 16-17-18 Kasım 2011. Erzurum: Atatürk Üniv. Yayınları, 2012, 337-354.
• Palabıyık, M. Hanefi. “Alvarlı Muhammed Lütfi Efendi’nin Hz. Peygamber Algısı”, Uluslararası Hâce Muhammed Lütfi (Alvarlı Efe) Sempozyumu Erzurum, 25-26 Nisan 2013 içinde. 2/355-381. Erzurum: Atatürk Üniv. Yayınları, 2013.
• Palabıyık, M. Hanefi ve Kalkandelen, A. Hilal. “Büyük Türkmen Şairi Mahtumkulu’nun Şiirlerinde Hz. Peygamber”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 61 (2018), 225-242. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/ issue/52452/667208 https://doi.org/10.14222/Turkiyat3823
• Tirmizî. el-Kütübü's-Sitte ve Şurûhuhâ: Sünenu Tirmizî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Dâru Sahnûn. 2. basım, 1992.
• Topaloğlu, Bekir. “Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/439-441. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Muhammed-Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/448-450. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Nûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/244-245. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis-Tasavvuf Kaynaklarındaki Tartışmalı Rivayetler. Konya: Yediveren Yayınları, 2001.
• Üst, Sibel. Edirneli Nazmî Dîvânı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011. (=Edirneli Nazmî, Edirneli Nazmî Dîvânı, haz. Sibel Üst, Ankara: Kültür ve Turizm Bak Yay., 2018). Üzüm, İlyas. “Makâm-ı Mahmûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/413-414. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: TDV. Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Yurdagür, Metin. “Hatm-i Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/477-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.