KEMALİZM’İN PRAGMATİK KARAKTERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2025, Issue: 67, 1 - 21

Arda Göbel

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, Kemalizm ile pragmatist düşünce arasındaki ilişkinin tespit edilmesidir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna vesile olan Millî Mücadele’de Atatürk’ün takip ettiği siyaset büyük oranda pragmatik bir nitelik taşımaktaydı. Atatürk’ün liderliğinde verilen Millî Mücadele, İslâmî bir söylem eşliğinde farklı ideolojileri ve etnik grupları ortak amaç olan siyasal bağımsızlığın kazanılması yolunda bir araya getirmiştir. Ancak, Millî Mücadele’nin kazanılmasının ardından Kemalizm’in modernleşme programının önünde birer engel teşkil edecekleri düşüncesiyle bu geniş kesimle yapılan ittifak bozulmuş; bunlar büyük ölçüde tasfiye edilmişlerdir. Kemalizm’in takip ettiği bu hareket tarzı, pragmatist düşüncenin politikadaki yansımasını ifade eden “siyasal pragmatizmin” bir örneği olarak karşımızdadır. Ayrıca, Millî Mücadele yıllarından başlayıp, Cumhuriyet devrinde de devam ettiği üzere, Atatürk ve Cumhuriyet’in kurucu kadrosunun her türlü ideolojiye/teoriye/doktrine karşı takındığı olumsuz tavrın arkasındaki gerekçeler de pragmatist düşüncenin varsayımlarıyla ciddî benzerlikler göstermektedir. Soyut düşünceye duyduğu derin şüphe neticesinde ideolojilerle/teorilerle/doktrinlerle arasına bir mesafe koyan pragmatizm, bunun yerine hayatın somut gerçekliklerinden çıkan eyleme/pratiğe yönelmiştir. Kemalizm de benzer şekilde teoriden ziyade eyleme/pratiğe öncelik vermiştir. Pragmatizm, tüm ideolojilerin/teorilerin/doktrinlerin, gerçekliğin yalnızca bir boyutunu kavrayabildiğinden hareketle, bir düşünceye bütünüyle bağlanmak yerine sentezci bir yaklaşımı tercih etmiştir. Kemalizm de benzer bir yaklaşım neticesinde, farklı ideolojilerin/teorilerin/doktrinlerin farklı yönlerinden kesitler alarak, eklektik bir düşünceyi benimsemiştir.

Keywords

Kemalizm, Atatürk, Pragmatizm, Siyasal Pragmatizm

A STUDY ON THE PRAGMATIC CHARACTER OF KEMALISM

Abstract

This study aims to determine the relationship between Kemalism and pragmatic thought. Atatürk's policies during the National Struggle, which led to the establishment of the Republic of Türkiye, were mostly pragmatic. The National Struggle under Atatürk's leadership, with an Islamic discourse, brought together different ideologies and ethnic groups for the common goal of political independence. However, after the victory of the National Struggle, the alliance with this large section of society was broken, as they were deemed to be an obstacle to Kemalism's modernization agenda, and they were majorly purged. This course of action followed by Kemalism is an example of "political pragmatism", which is the reflection of pragmatist thought in politics. Moreover, the justifications behind the negative attitude of Atatürk and the founding cadres of the Republic towards all kinds of ideologies/theories/doctrines, starting from the years of the National Struggle and continuing into the Republican era, show significant similarities with the assumptions of pragmatist thought. As a result of its deep suspicion of abstract thought, pragmatism distanced itself from ideologies/theories/doctrines and turned instead to action/practice derived from the concrete realities of life. Similarly, Kemalism prioritized action/practice over theory. Pragmatism, recognizing that all ideologies/theories/doctrines can only comprehend one dimension of reality, preferred a synthesizing approach rather than a total commitment to an idea. As a result of a similar approach, Kemalism adopted eclectic thought, taking cross-sections from different aspects of different ideologies/theories/doctrines.

Keywords

Kemalism, Ataturk, Pragmatism, Political Pragmatism

References

• Âfetinan, A. (2000). Medenî Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Akyol, T. (2008). Ama Hangi Atatürk, Doğan Kitap, İstanbul.
• Akyol, T. (2012a). Kayıp Tarihimiz II, Yakın Plan Yayınları, İstanbul.
• Akyol, T. (2012b). Kayıp Tarihimiz I, Yakın Plan Yayınları, İstanbul.
• Aralov, S. İ. (1985). Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, (Çev: H. Â. Ediz), Birey ve Toplum Yayınları, Ankara.
• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Atatürk, M. K. (1993). Eskişehir-İzmit Konuşmaları (1923), Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Atatürk, M. K. (2015). Nutuk, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Aydemir, Ş. S. (1969). Tek Adam: Mustafa Kemal III: 1922-1938, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Belge, M. (2009). “Mustafa Kemal ve Kemalizm”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce II: Kemalizm içinde (s. 29-43), (Ed: A. İnsel), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasî İdeolojiler, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Bora, T. ve Taşkın, Y. (2009). “Sağ Kemalizm”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce II: Kemalizm içinde (s. 529-545), (Ed: A. İnsel), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Cevizci, A. (2011). Felsefe Tarihi: Thales’ten Baudrillard’a, Say Yayınları, İstanbul.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1935a). C.H.P. Programı, Ulus Basımevi, Ankara.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1935b). C.H.P. Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası: 9-16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara.
• Çelik, S. (2008). Pragmatizm: Pratik Bir Felsefe-Seçme Yazılar, Doruk Yayınları, İstanbul.
• Duverger, M. (1974). Siyasi Partiler, (Çev: E. Özbudun), Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Ecevit, B. (1969). “Atatürk ve Doktrin”, Atatürkçülük Nedir? içinde (s. 110-117), (Haz: Y. N. Nayır), Varlık Yayınları, İstanbul.
• Eroğlu, H. (1981). Atatürkçülük, Olgaç Matbaası, Ankara.
• Gellner, E. (1998). Milliyetçiliğe Bakmak, (Çev: S. Coşar, S. Özertürk, N. Soyarık), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Giritli, İ. (1984). “Atatürkçülük İdeolojisi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1/1, 102-107.
• Giritli, İ. (1988). Atatürkçülük İdeolojisi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler Siyaseti: Türkiye’de Siyasal İslam’ın Temelleri, Metis Yayınları, İstanbul.
• Hanioğlu, M. Ş. (2013). “Kemalizm’in Tarihî Kökenleri”, Türkiye’de Demokrasi, İslâm ve Laiklik içinde (s. 31-57), (Ed: A. T. Kuru, A. Stepan), (Çev: H. Tatoğlu), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de Devlet Geleneği, (Çev: N. Soyarık), Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• Heywood, A. (2011). Siyaset, (Çev: B. B. Özipek vd.), Adres Yayınları, Ankara. Hughes, A. (1994). Atatürkçülük ve Türkiye’nin Demokratikleşme Süreci, (Çev: R. Süer), Milliyet Yayınları, İstanbul.
• İlhan, A. (1969). “Mustafa Kemal’in Devrimcilik Tutumu Üzerine”, Atatürkçülük Nedir? içinde (s. 37-42), (Haz: Y. N. Nayır), Varlık Yayınları, İstanbul.
• İnan, A. (1996). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• İpekçi, A. (2004). İnönü Atatürk’ü Anlatıyor, Dünya Yayıncılık, İstanbul.
• James, W. (2017). Pragmatizm: Kimi Eski Düşünme Biçimleri İçin Yeni Bir İsim, (Çev: T. Karakaş), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kadro (1932). Kadro Dergisi, 1/1.
• Kapani, M. (2018). Politika Bilimine Giriş, BB101 Yayınları, Ankara.
• Kara, İ. (2019). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm I, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1998). Atatürk: Biyografik Tahlil Denemesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kazancıgil, A. (2009). “Anti-Emperyalist Bağımsızlık İdeolojisi ve Üçüncü Dünya Ulusçuluğu Olarak Kemalizm”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce II: Kemalizm içinde (s. 235-246), (Ed: A. İnsel), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kışlalı, A. T. (2000). Atatürk’e Saldırmanın Dayanılmaz Hafifliği, İmge Kitabevi, Ankara.
• Koçak, C. (2013). Tarihin Buğulu Aynası: Efsaneler Çökerken, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Kongar, E. (1981). Atatürk ve Devrim Kuramları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Köker, L. (2016). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Linz, J. J. (2012). Totaliter ve Otoriter Rejimler, (Çev: E. Özbudun), Liberte Yayınları, Ankara.
• Machiavelli, N. (2013). Hükümdar, (Çev: N. Adabağ), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Mumcu, A. (1979). Tarih Açısından Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, İnkılâp ve Aka Basımevi, İstanbul.
• Oran, B. (1999). Atatürk Milliyetçiliği: Resmî İdeoloji Dışı Bir İnceleme, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Özbudun, E. (1977). Siyasal Partiler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Özbudun, E. (1992). 1921 Anayasası, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Özbudun, E. (2012). 1924 Anayasası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Parla, T. (1991a). Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmî Kaynakları I: Atatürk’ün Nutuk’u, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Parla, T. (1991b). Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmî Kaynakları II: Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Parla, T. (1995). Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmî Kaynakları III: Kemalist Tek-Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Plaggenborg, S. (2015). Tarihe Emretmek: Kemalist Türkiye-Faşist İtalya-Sosyalist Rusya, (Çev: H. Demirel), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Saray, M. (1990). Atatürk’ün Sovyet Politikası, Damla Neşriyat, İstanbul.
• Sarıbay, A. Y. (2001). Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Selek, S. (1965). Millî Mücadele II: İstiklâl Harbi: Yeni Türk Devletinin Kuruluşu, Toker Matbaası, İstanbul.
• Söğütlü, İ. (2010). “Cumhuriyet’in Pozitivist Ütopyası: Yeni Bir Toplum Yaratmak”, Muhafazakâr Düşünce, 6/24, 133-148.
• Steinhaus, K. (1973). Atatürk Devrimi Sosyolojisi, (Çev: M. Akkaş), Sander Yayınları, İstanbul.
• Störig, H. J. (2013). Vedalardan Tractatus’a Dünya Felsefe Tarihi, (Çev: N. Epçeli), Say Yayınları, İstanbul.
• Thilly, F. (2010). Bir Felsefe Tarihi, (Çev: N. Küçük, Y. Çevik), İdea Yayınevi, İstanbul.
• Timur, T. (1968). Türk Devrimi: Tarihî Anlamı ve Felsefî Temeli, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Timur, T. (1997). Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Toprak, B. (2009). “Türkiye’de Dinin Denetim İşlevi”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (s. 445-458), (Ed: E. Kalaycıoğlu, A. Y. Sarıbay), Dora Yayınları, Bursa.
• Tunaya, T. Z. (2002). Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması: (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, M. (2009). Türkiye’de Sol Akımlar I: (1908-1925), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, M. (2012). Eleştirel Tarih Yazıları, (Yay Haz: H. B. Türk, H. E. Beriş), Liberte Yayınları, Ankara.
• Turan, Ş. (2017). Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik: Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (1931). Tarih II: Ortazamanlar, Devlet Matbaası, İstanbul.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (1932). Tarih I: Tarihtenevvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar, Devlet Matbaası, İstanbul.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Dönem: 1, Cilt: 5.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1999). T.B.M.M. Gizli Celse Zabıtları I: 24 Nisan 1336 (1920)-21 Şubat 1336 (1921), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Uyar, H. (2007). “1930’lar Türkiye’sinde Kemalizm Algılamaları”, Atatürkçü Düşüncenin Bilimsel ve Felsefi Temelleri içinde (s. 157-171), (Der: N. Güngör), Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Wells, H. K. (1986). Emperyalizmin Felsefesi Pragmatizm, (Çev: T. Yılmaz), Sorun Yayınları, İstanbul.
• Yayla, A. (2015). Kemalizm: Liberal Açıdan Bir Tahlil, Liberte Yayınları, Ankara.
• Yayman, H. (2011). Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası, Doğan Kitap, İstanbul.
• Yeğen, M. (2011). Devlet Söyleminde Kürt Sorunu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zürcher, E. J. (2013). Millî Mücadelede İttihatçılık, (Çev: N. Salihoğlu), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zürcher, E. J. (2014). “Mustafa Kemal Paşa’nın İslam Tarihi Yorumu”, Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar: Sina Akşin’e Armağan içinde (s. 327-340), (Haz: M. Ö. Alkan), (Çev: Y. K. Mısırlı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.