SOVYET KÜLTÜREL DİPLOMASİSİ VE CUMHURİYET KADROLARI

Year 2025, Issue: 70, 187 - 202, 05.09.2025

Gözde Somel

https://doi.org/10.30794/pausbed.1632339

Abstract

Sovyetler Birliği’nde 1920’li yıllardan itibaren kurumsal olarak yürütülen kültürel diplomasi çalışmalarının temel amacı tüm dünyada “Sovyet dostları” kazanmaktı. Bu çalışmaların ağırlık noktasını Batılı kapitalist devletler teşkil ediyor, Batıdan ülkeyi ziyaret eden aydınlara ayrı bir önem veriliyordu. Aynı yıllarda Sovyet Rusya’nın Türkiye’yle özel ilişkileri nedeniyle sıkı bir kültürel alışveriş ve iş birliği söz konusuydu. Batıdan farklı olarak, Türkiye’den Sovyetler Birliği’ni ziyaret eden kesimler ağırlıklı olarak yönetim çevrelerinden siyasetçi, yazar, gazeteci ve sanatçılardan oluşmaktaydı. Makalede Sovyet kültürel diplomasisinin genel amaçları ve Türkiye’ye yönelik politikaları üzerinde durulduktan sonra Sovyetler Birliği’ni 1930’lu yıllarda ziyaret etmiş Cumhuriyet kadrolarının izlenimleri ele alınmaktadır. Bu izlenimler o dönemde Sovyetler Birliği’ne Türkiye’deki yeni rejimin ve aydınlarının nasıl baktığını ve Sovyet deneyiminden ne gibi pratik sonuçlar çıkarmaya çalıştıklarını ortaya koymaktadır. Sovyet arşiv kaynakları ve Cumhuriyet kadrolarının gezi yazılarına dayanarak kaleme alınan makale Türkiye’nin Sovyetler Birliği ile dostluğunun gerilimli doğasına da ışık tutmaktadır.

Keywords

Sovyetler Birliği , aydınlar , kültür diplomasisi , cumhuriyet

SOVIET CULTURAL DIPLOMACY AND REPUBLICAN CADRES

Abstract

The main purpose of the cultural diplomacy activities carried out institutionally in the Soviet Union since the 1920s was to win “Soviet friends” all over the world. Western capitalist states constituted the focal point of these efforts, and intellectuals visiting the country from the West were given special importance. In the same years, Soviet Russia's special relations with Türkiye led to a close cultural exchange and cooperation. Unlike the West, those who visited the Soviet Union from Türkiye were mainly politicians, writers, journalists, and artists from the ruling circles. After emphasizing the general aims of Soviet cultural diplomacy and its policies towards Türkiye, the article discusses the impressions of the Republican cadres who visited the Soviet Union in the 1930s. These impressions reveal how the new regime and intellectuals in Türkiye viewed the Soviet Union at the time and what practical conclusions they tried to draw from the Soviet experience. Based on Soviet archival sources and travelogues of Republican cadres, the article sheds light on the tense nature of Türkiye’s friendship with the Soviet Union.

Keywords

Soviet Union , Intellectuals , Cultural diplomacy , The Republic

References

• Aras T. (2021) Erken Dönem Türkiye-SSCB İlişkilerinde Kültürel Faaliyetlerin Rolü (1923-1935), yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Atalay L. (2025) 1930’larda Kemalizm: Devlet ve Aydınlar, Tek Parti Döneminden Ulusalcılığa: Kemalizmin Düşünsel Tarihi, ed. İ. Ö. Atagenç, Telos Yayıncılık, İstanbul.
• Atay, F. R. (1931) Yeni Rusya, Ankara, 1931.
• Atay, F. R. (1932) Moskova-Roma, Muallim Ahmet Halit kitaphanesi, 1932.
• Cop, B. (2021) “Tek Parti CHP’nin İdeolojisi”, Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni: Ordu, Sermaye, ABD, İslamizasyon, ed. B. Özkan, T. Gürakar, Tekin Yayınevi, İstanbul.
• David-Fox, M. (2012) Showcasing the Great Experiment: Cultural Diplomacy and Western Visitors to Soviet Union, 1921-1941, Oxford University Press, Oxford; New York.
• Dreiser, T. (1928), Dreiser looks at Russia, Horace Liveright.
• Ertem, S. E. (1989) Sovyet Rusya Hatıralarım, Tarih ve Toplum Kitaplığı, New York.
• Fayet, J-F. (2010) “VOKS: The Third Dimension of Soviet Foreign Policy”, Searching for a Cultural Diplomacy, ed. J. C. E. Gienow-Hecht ve M. C. Donfried, Berghahn Books, New York.
• Feuer, L. S. (1962) “American Travelers to the Soviet Union 1917-32: The Formation of a Component of New Deal Ideology”, American Quarterly, Vol. 14, No. 2, Part 1, 119-149.
• Gide, A. (1962) SSCB’den Dönüş, (çev. E. Bedisel), Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• Golubev, A.V. (2004) «...Vzgljad na zemlju obetovannuju»: iz istorii Sovetskoj kulʹturnoj diplomatii 1920-1930 h godov (Vaad edilmiş topraklara bakış: Sovyet kültür diplomasi tarihinden 1921-1941), Rus Bilimler Akademisi, Rusya Tarihi Enstitüsü, Moskova.
• Hollander, P. (2001) Političeskie piligrimy putešestvija zapadnyh intellektualov po Sovetskomu Sojuzu, Kitaju i Kube 1928-1978 (Siyasi Hacılar, Sovyetler Birliği, Küba ve Çin’e Batılı Aydınların Seyahatleri, 1928-1978), Lan Yayınevi, St. Petersburg.
• Karaosmanoğlu Y. K. (1932) “Ankara, Moskova, Roma”, Kadro Dergisi, Temmuz sayısı.
• Karaosmanoğlu Y. K. (1933) “Ankara, Moskova, Roma”, Kadro Dergisi, Mart ve Haziran sayıları.
• Kolesnikov A. (2010) Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Nadi, N. (1967) İki Sovyet Rusya, 1935-1965, Ararat Yayınevi, İstanbul.
• Riggio, T. P. (ed.) (1996) Dreiser’s Russian Diaries, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
• Sak, E., & Adılbekova, K. (2016) “Rusya ve Kültürel Diplomasisi”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 3(1), 42-84.
• Somel, G. (2016) Soviet Policy Towards Turkey: 1920:1923, yayınlanmamış doktora tezi, ODTÜ.
• Somel, G. (2018) “Soviet Russia’s Foreign Affairs with Turkey in 1923 Reports of Ambassador Surits”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 2018, 1-18.
• Steinbeck, J. (2023) Rusya Günlüğü, (çev. D. Keskin), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sverchevskaya, A. K. (1983) Sovetsko-tureckie kul’turnye svjazi: 1925-1981 (Türk-Sovyet kültürel ilişkileri, 1925-1981), Nauk, Moskova.
• Şabasova, M. A. (2023) “Zapadnye intellektualy v Sovetskom Sojuze v konce 1920-h- 1930-e gg.” (1920’lerin sonu ve 1930’lu yıllarda Batılı aydınlar ve Sovyetler Birliği), yayınlanmış konferans bildirisi, Belarus Devlet Üniversitesi yayınevi.
• Tacibayev, R. (2004) Kızıl Meydan’dan Taksim’e, Siyasette Kültürde ve Sanatta Türk-Sovyet İlişkileri, Truva Yayınları, İstanbul.
• Gazete yazıları
• Nadi Y. (1932) “İstanbul’dan Odesa’ya”, Cumhuriyet, 6 Mayıs.
• A. Cemil (1932) “Rusya’yı bir cümle ile tarif: yepyeni bir alem”, Cumhuriyet, 9 Mayıs.
• Nadi Y. (1932) “İsmet Paşa’nın Rusya seyahati ve neticeleri”, Cumhuriyet, 11 Mayıs.
• Nadi Y. (1932) İsmet Paşa’nın Rusya seyahati ve neticeleri-2: Bolşevik Rusya korkunç bir alem değildir!!”, Cumhuriyet, 12 Mayıs.
• Nadi Y. (1932) “İsmet Paşa’nın Rusya seyahati ve neticeleri-2: Bolşevik Rusya korkunç bir alem değildir!!”, Cumhuriyet, 12 Mayıs.
• Arşiv kaynakları
• Rusya Federasyonu Dış Polika Arşivi (AVPRF), fon 4, fon 132.
• Rusya Devlet Sosyo-politik Arşivi (RGASPI), fon 17.
• Rusya Federasyonu Devlet Arşivi (GARF), fon 5283.