A CULTURAL HERITAGE ON THE VERGE OF EXTINCTION: THE TAVAS BELLOWS BOOT

Year 2025, Issue: 71, 237 - 258, 03.11.2025

Muhammet Oğur , Faruk Eken , Ayşenaz Parlak , Ömer Faruk Tokgöz

https://doi.org/10.30794/pausbed.1755846

Abstract

The production of bellows boots, a traditional craft on the verge of extinction, and the demand for these boots are steadily declining. Recently, the Tavas bellows boot has continued to exist mainly within camel wrestling events, Yörük Turkmen festivals, and Zeybek folk dance performances. If sufficient attention is not paid, it is a cultural heritage element likely to become one of the disappearing professions and values. This study adopts a mixed-methods research design to reveal the distinctive characteristics of the Tavas bellows boot — a unique center of bellows-boot craftsmanship — to accurately identify the tools and materials used in its production, and to trace the historical roots of this tradition in order to ensure its transmission to future generations. Fieldwork, interviews with craftsmen, chemical and physical analyses of the leather employed were conducted to provide a scientific basis for understanding the Tavas bellows boot. By analyzing the leather and stout used in the production process, and based on the findings of this research, an application for geographical indication was prepared. The study contributes to filling a gap in the literature.

Keywords

Tavas , Cultural heritage , Bellows boot , Efe

KAYBOLMAK ÜZERE OLAN BİR KÜLTÜREL MİRAS: TAVAS AKORDEON KÖRÜKLÜ ÇİZMESİ

Abstract

Kaybolmaya yüz tutmuş mesleklerden birisi olan körüklü çizme üretimi ve çizmeye yönelik talep günden güne azalmaktadır. Son zamanlarda daha çok deve güreşlerinde, Yörük Türkmen festivallerinde, zeybek halk oyunları gösterilerinde var olma mücadelesi veren körüklü çizme; yeterli ilgi görmemesi halinde kaybolan meslekler ve değerler arasında yerini almaya aday bir kültürel miras ögesidir. Kendine özgü körüklü çizme üretim merkezlerinden birisi olan Tavas körüklü çizmesinin kendine has özelliklerinin ortaya çıkarılması, üretimde kullanılan araç ve gereçlerin doğru tespit edilebilmesi ve bu geleneğin tarihi kökenlerinin belirlenerek sonraki nesillere de aktarılmasının amaçlandığı bu çalışmada karma desenli araştırma modeli benimsenmiştir. Saha çalışması, ustalarla yapılan mülakatlar ve kullanılan derilerin kimyasal ve fiziksel analizlerinin yapılması sayesinde Tavas körüklü çizmesinin bilimsel bir zeminde ele alınmasına çalışılmıştır. Tavas körüklü çizmesinin hammaddesi olan deri ve kösele analizlerinin dikkate alınması ve araştırma bulgularından hareketle coğrafi işaret başvurusunun yapılması sayesinde alan yazınındaki boşluğun doldurulmasına bir katkı sunulmuştur.

Keywords

Tavas , Kültürel miras , Körüklü çizme , Efe

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

References

• Afşar, A., Hasan Özgünay, Onur Yılmaz, Arife Candaş Adıgüzel Zengin, Gökhan Zengin (2013): “Bitkisel Tabaklanmış Saraciyelik Derilerde Yağlayıcı Polimerlerin Kullanılabilirliği”, Tekstil ve Mühendis Dergisi, 20: 89, 21-27.
• Ahunbay, Z. (2019), Kültür Mirasını Koruma İlke ve Teknikleri, Yem Yayınları, İstanbul.
• Altınkılıç, A. E. (2021); “Körüklü Çizme Yapımı”, Aysen Soysaldı (Editör), Ticaret Bakanlığı, Geleneksel Meslekler Ansiklobedisi, Cilt 2, Ankara, s.85-86.
• Altınkılıç ,A.E.(2018). “Accordion efe boots(Aydın)”. Kalemisi Dergisi, 6(11).
• Anonym, 1976, Acceptable Quality Standards in the Leather and Footwear Industry, UNIDO.
• Avcıoğlu, M. (15.04.2024 tarihli röportaj), Söke, Aydın.
• Badayman, M., Dinçel, E., & Ünver Alçay, A. (2018). “Çiriş Otu ve Türk Mutfağında Kullanımı”. Aydın Gastronomy, 2(1), 51-55.
• Bakan, E. & Güllü, S. (2024). “Geçmişten Günümüze Ayakkabı”. DÜMAD (Dünya Multidisipliner Araştırmalar Dergisi), 7(2), 82-105.
• Balkan, M. (2005), Körüklü Söke Çizmesi (Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi), Sakarya Üniversitesi Devlet Konservatuarı, Halka Oyunları Bölümü, Sakarya.
• Başaran, B. (1993). Ayakkabı Sayası Üretiminde Kullanılan Derilerin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Üzerine Araştırmalar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Deri Teknolojisi Ana Bilim Dalı.
• Bayrak, B. B. (2013), Çiriş›in (Eremurus spectabilis Bieb.) ve Bazı Kükürtlü Bileşiklerin Antioksidan Aktiviteleri, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Coşkun, S. N. (2020). “Aydın Dericilik Kültürü ve Bölgede Bulunan Körüklü Çizme Ustaları, Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Teori ve Araştırmalar II”, (Ed. Prof. Dr. Serdar Öztürk), Gece Kitaplığı, C. 1, Ankara.
• Coşkun, S.N. (2021). “Aydın Kültüründe Körüklü Çizme”, 1. Uluslararası Balkanlar, Anadolu, Kafkasya ve Türkistan Coğrafyası Sanat, Kültür, Tarih ve Folklor Kongresi, 6-7-8 Eylül 2021,173-179, Tam Metin Basım 29.12.2021 Aydın
• Çağlar, İ. M., Gürbıyık, C., & Arslan, F. (2017). “Kültürel Miras Kapsamında Kaybolmaya Yüz Tutmuş Geleneksel Meslekler: Turgutlu Örneği”. Studies of the Ottomon Domain, 7(13), 211- 247.
• Çetin, N. (2014). “Kartpostallarda Zeybek ve Başıbozuk İmgesi, Acta Turcıca”: Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl VI, Sayı 2,
• Çiyancı, M. (16.08.2024;06.09.2024; 21.10.2024;14.11.2024; 14.12.2024 tarihli röportaj), Tavas, Denizli. Ege Üniversitesi Deri Mühendisliği Bölümü, E. Ü. Mühendislik Fakültesi’nde yapılan 19 Aralık 2024 tarihli deri analizi.
• Erdal, S. (2004). Dek. Ürünler Ana Bilim Dalında Uygulanan Deri Eğitiminin Değerlendirilmesi. Gazi Ünv. M.E.F. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Erun, A. (2019). Ege Bölgesi Körüklü Çizme Üretimi ve Koruma Önerileri, Pamukkale Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli.
• Erun, A., & Koyuncu Okca, A. (2023). “Geleneksel Körüklü Çizme Üretiminin Sorunları Ve Sürdürülebilir Çözüm Önerileri”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 10(1), 124-139.
• F. Karataş, İ. Bektaş, A. Birişik, Z. Aydın, and A. Kurtul (2011). “Çiriş Otu’nda (Asphodelus Aestivus L.)Suda Çözünen Bazı Bileşiklerin Araştırılması”, Süleyman Demirel University Faculty of Arts and Science Journal of Science, vol. 6, no. 1, pp. 35–39, 2011.
• Geka (2009). “Körüklü̈ Çizme-Heybet ve Asaletin Simgesi”. Geka T. C. Güney Ege Kalkınma Ajansı, Kültürel Tanıtım Kitapçıkları Serisi, Yayın No: 005.
• Güngör, F. (2002), Yabani Olarak Yetişen Çiriş, Çaşır ve Sarı Çaşır Bitkilerinin Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri İle Kültüre Alınabilme İmkanları Üzerine Araştırma, Atatürk Üniversitesi,Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum,
• Güvenç, B. (2020) İnsan ve Kültür, Boyut Yayıncılık, İstanbul,
• İmre, H. M. (2016). “Tarihsel Gelişim İçerisinde İnsan, Moda, Ayakkabı İlişkisi”, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (Special Issue 1), 189-204.
• Kanbay, H. (1993). “Derinin Öyküsü”. Art Dekor Aylık Dekorasyon ve Sanat Dergisi, 7, 82-88.
• Karaoğlan, H. (2021). “Deri ve Örgünün Giysi Tasarımlarında Kullanılması (Yelek Örneği)”. Uluslararası Kültürel Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 17-32.
• Kastan, C., & Kastan, D. (2022). “Tarih Öncesi Dönemden Günümüze Evrilen Ayakkabı Tasarımları”. Ejovoc Electronic Journal of Vocational Colleges, 12(1), 15-53.
• Kastan, C. (2009). “Ayakkabı Kalıbı Ölçü Sistemleri: Fransız Ölçü Sistemi”. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi(13), 3-16.
• Kayabaşı, N., Özdemir, M., (2004). “Derinin El Sanatları İçerisindeki Yeri ve Kullanım Alanları”. I. Ulusal Deri Sempozyumu. İzmir.
• Korkmaz, M. A. (2020). “Ordu’da Körüklü Çizme ve Türkay Yavaş Ustanın Tekniği”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (21), 201-222.
• Kuru, S., & Paksoy, C. (2007). Anadolu’da ayakkabı ve Cumhuriyet Dönemi ayakkabı kültürü. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 821-836. Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi. (2011). Ayakkabı ve Saraciye Teknolojisi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Oğuz, E. S. (2011).”Toplum Bilimlerinde Kültür Kavramı”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(2).
• Okca, A. K., & Koizhaiganova, M. (2014). “Deri Halı Üretimi ve Bakımı”. Turkish Studies, 9.
• Okca, A. ve Erun, A. (2018). “Körüklü Çizme Ustası Mehmet Çiyancı ve Körüklü Çizme Üretimi”, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7807, Number: 71 Autumn II 2018, p. 231-247.
• Örk, N., Adıgüzel Zengin, A.C, Mutlu, M., & Zengin, G. (2016). “Günümüzde Yok Olmaya Yüz Tutmuş Deri El Sanatları: Körüklü Çizme”. Türkbilim, Nisan 2016, 63-74.
• Özdemir, M. (2007). «Türk Kültüründe Dericilik Sanatı”. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 66-82.
• Özdemir, M. ve Uslu, N. I. (2020), “Aydın İlı̇ Körüklü Çizme Üretimı̇”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, Cilt: 13 Sayı: 72 Ağustos 2020 & Volume: 13 Issue: 72.
• Polat, C. &Güllüdağ, N. (2020), Türk Kültüründe Geleneksel Ayakkabı Sanatı. İstanbul: Hiperyayın, ss.286.
• Sakaoğlu, N., & Akbayar, N. (2002). Derinin Anadolu’da Bin Yıllık Öyküsü. Creative Yayıncılık.
• Sarı, Ö, 2010, Tabaklama Maddeleri Ders Kitabı (Yayımlanmamış), Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Deri Mühendisliği Bölümü.
• Tuztaş Horzumlu, A.H. (2017), “Yörük Kültürünü Tanıtmak: Dernekleşme Faaliyetleri ve Yörük Şenlikleri”, Türkiyat Mecmuası, c.27/2, s. 239-255.
• Türkyılmaz,D. (2013). “Somut Olmayan Kültürel Miras Çalışmaları Bağlamında Türksoy Bölgesel Seminerlerine İlişkin Bir Değerlendirme”. Milli Folklor Dergisi. yıl: 25, sayı 100,s:40-49.
• UNESCO, (2013), Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, Paris.
• Yelmen, H., (2005). Türk Dericiliği 2400 Yaşında. Kesişim Yayıncılık, İstanbul.
• Yıldız, N. (1993). “Eski Çağda Deri Kullanımı ve Teknolojisi”. Marmara Üniversitesi Yayınları, Yayın no: 540, 495. İstanbul.
• Yorgancıoğlu, A., Önem, E., Başaran, B., Hakan, F., vd. (2016). “Geleneksel Körüklü Deri Çizme Üretimi ve Mukavemet Özelliklerinin Değerlendirilmesi”. Journal of Animal Production, 57(1), 49-55.
• Zengin, G. (2007), Derilerde Yağ Kusmasına Neden Faktörlerin Kromatografik Yöntemlerle Araştırılması, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Zengin, G., Tekin, Y.E., Zengin, A.C.A, (2016), “Saraciyelik Derilerde Yağlayıcı Akrilik Polimerin Yaşlanma Üzerine Etkisi”, Tekstil ve Mühendis, 23(101), p33-43.