Türkiye’nin Avrupa Birliği Çevre Politikalarına Uyum Süreci

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 301 - 319, 31.12.2021

Canan Can , Şerife Durmaz

https://doi.org/10.30586/pek.1021669

Öz

Dünya her geçen gün çevresel yıkıma daha fazla maruz kalmakta olup bu durum coğrafya ya da başka değişklenlere bağlı olmaksızın küresel bir şekilde herkesi etkilemektedir. Bunun yavaşlatılması/ azaltılması/ ortadan kaldırılması için çevre politikaları uygulanmaktadır. Çevre politikaları ile çevre kirliliği ile baş edilmeye, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaya, doğal kaynakların ekolojik dengeye zarara verilmeksizin kullanılmasına çalışılırken aynı zamanda çevresel konuların diğer sektörel politikalar (enerji, ulaştırma, vb.) ile uyumunun sağlanmasına çalışılmaktadır. Dünyada bunun için uluslarüstü oluşumlara gidilirken bunun en başarılı örneklerinden biri olarak Avrupa Birliği (AB) çevre politikaları gösterilmektedir. Her ülke bu savaşı kendi içinde farklı şekillerde çözmeye çalışmakta olup Türkiye’de çevre ile ilgili konuları öncelikle Kalkınma Planları kapsamında ele almıştır. Çevre politikalarının Avrupa Birliği (AB) müktesebatı ile uyumu da Kalkınma Planlarında yer verilen politikaların yönünü belirlemiştir.
Bu araştırma ana amacı Türkiye’nin AB çevre politikalarına uyum sürecinde Kalkınma Planlarından başlayarak mevzuat ve uygulama bağlamlarında hangi değişiklikleri ne kadar süredir, ne ölçüde yerine getirebildiğini belirlemektir. Bunu takiben, önümüzdeki yıllarda hangi değişikliklerin yapılması gerektiğine dair öngörülerde de bulunulması amaçlanmaktadır. Araştırma, Türkiye’nin çevre politikaları bağlamında hangi değişiklikleri yapabildiğinin belirlenmesi açısından önem arz etmektedir. Çalışma da müzakere sürecinin başlaması öncesi ve sonrası dönem incelendiğinde çevre konusunda elde edilen başarıların sürekli olmadığı görülmüştür. Bu durumun düzeltilebilmesi ve istikrarın sağlanabilmesi için çevre konusunun özel bir hedef olarak ele alınması gerektiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa Birliği, Çevre, Kalkınma

Turkey's Adaptation Process to European Union Environmental Policies

Öz

The world is being exposed to environmental destruction more and more every day, and this affects everyone globally, regardless of geography or other variables. Environmental policies are implemented to slow down/reduce/eliminate this. With environmental policies, efforts are made to cope with environmental pollution, to ensure sustainable development, to use natural resources without harming the ecological balance, and to ensure the harmonization of environmental issues with other sectoral policies (energy, transportation, etc.). While supranational organizations are used for this in the world, environmental policies of the European Union (EU) are shown as one of the most successful examples of this. Each country is trying to solve this war in different ways, and in Turkey, environmental issues have primarily been dealt with within the scope of Development Plans. The harmonization of environmental policies with the European Union (EU) acquis also determined the direction of the policies included in the Development Plans.
The main purpose of this research is to determine which changes in the context of legislation and implementation, starting from the Development Plans, for how long and to what extent Turkey has been able to fulfill in the process of harmonization with EU environmental policies. Following this, it is aimed to make predictions about what changes should be made in the coming years. The research is important in terms of determining what changes Turkey can make in the context of environmental policies. In the study, when the period before and after the start of the negotiation process was examined, it was seen that the achievements on the environment were not continuous. It is seen that the environmental issue should be handled as a special target in order to correct this situation and ensure stability.

Anahtar Kelimeler

European Union, Environment, Development

Kaynakça

• 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 1983. https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2872.pdf, 27.05.2021.
• Acet, H. ve Şakalak, A., 2020. Yeşil Ekonomi Kapsamında Kamu Politikaları ve Çevre Politikalarının Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 7 (56): 2136-2153.
• Aydın, A., H. ve Çamur, Ö., 2017. Avrupa Birliği̇ Çevre Politikaları ve Çevre Eylem Programları Üzerine Bir İnceleme, Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 7 (13): 21-44.
• Batuhan, T. ve Kodaz, İ. 2020. On Birinci Kalkınma Planında Kentleşme ve Çevre Politikaları, Şehir ve Medeniyet Dergisi, 6 (12): 75-94.
• Baykal, S., 2013. AB Hukukunun Temel İlkeleri Çerçevesinde AB'ye Katılım ve Türkiye'nin Müzakere Çerçeve Belgesinde Yer Alan Esaslar, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi. 12 (1): 1-30.
• Bayram, T. T., Altıkat, F. ve Torun, E. 2011. Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Politikaları, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 1 (1): 33-38.
• Bıyıklı, G., 2009. Avrupa Birliği Çevre Politikaları ve Türkiye, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Bilgili, A. ve Solakoğlu, S., 2020. Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Politikaları: AB İlerleme Raporlarında “Çevre” Politikalarının Analizi, Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 32: 65-92.
• Bilgin, E., 2019. Çevre Sorunlarıyla Mücadelede Kamu Politikaları: Türkiye – Seçili AB Ülkeleri Üzerine Bir İnceleme, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
• Biyan, Ö. ve Gök, M., 2014. Çevre Politikaları Kapsamında Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Vergilerinin Uygulanışı: Karşılaştırmalı Bir Analiz, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (2): 281-310.
• Bolayır, 2000. Amsterdam Antlaşması (Bütünleştirilmiş Haliyle Avrupa Birliği Kurucu Antlaşmaları), Maliye Bakanlığı, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, İktisadi Kalkınma Vakfı, İKV-162, https://www.ikv.org.tr/images/files/A6-tr.pdf, 26.05.2021.
• Bozkurt, Y., 2010. Avrupa Birliği'ne Uyum Sürecinde Türkiye'de Çevre Politikalarının Dönüşümü, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Budak, S., 2000. “Avrupa Birliği ve Türk Çevre Politikası”. İstanbul: Büke Yayınları Araştırma Dizisi 2000-6.
• COC (Council of the European Communities), 1992. Treaty on European Union, https://europa.eu/european-union/sites/default/files/docs/body/treaty_on_european_union_en.pdf, 25.05.2021.
• Çapanoğlu, S. G., 2010. Geçmişten Günümüze Lizbon Stratejisi ve 2020 için Yeni bir Vizyon Işığında “AB 2020” Stratejisi. İktisadi Kalkınma Vakfı Değerlendirme Notu 12, https://www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/gecmisten_gunumuze_lizbon_stratejisi_ve_2020_icin_yeni_bir_vizyon_isiginda_ab_2020_stratejisi.pdf, 25.05.2021.
• Çokgezen, J., 2007. Avrupa Birliği Çevre Politikası ve Türkiye. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 23 (2): 91-115.
• Dağdemir, Ö., 2015. Çevre Sorunlarına Ekonomik Yaklaşımlar ve Optimal Politika Arayışları. 3. Basım, Ankara: Gazi Kitapevi.
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı), 1963. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Birinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1963-1967%E2%80%8B.pdf, 25.05.2021.
• DPT, 1967. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C4%B0kinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1968-1972%E2%80%8B.pdf, 25.05.2021.
• DPT, 1973. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1973-1977%E2%80%8B.pdf, 25.05.2021.
• DPT, 1979. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/D%C3%B6rd%C3%BCnc%C3%BC-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1979-1983%E2%80%8B.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 1985. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Be%C5%9Finci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1985-1989.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 1989. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın (1990-1994), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Alt%C4%B1nc%C4%B1-Be%C5%9F-Y%C4%B1lll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1990-1994%E2%80%8B.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 1995. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Yedinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1996-2000%E2%80%8B.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 2000. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Sekizinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2001-2005.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 2006. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Dokuzuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2007-2013%E2%80%8B.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 2013. Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf, 26.05.2021.
• DPT, 2019. On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/11/ON_BIRINCI_KALKINMA-PLANI_2019-2023.pdf, 26.05.2021.
• Durmaz, B., 2004. Avrupa Birliğinde Çevre Politikası Alanında Muhtemel Müzakere Sürecine Yönelik Gerekli Hazırlıkların Örneklerle Çalışılması. Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Sektörel ve Bölgesel Politikalar Dairesi, Uzmanlık Tezi, https://www.ab.gov.tr/files/Uzmanl%C4%B1k%20Tezleri/burcu_durmaz.pdf, 25.05.2021.
• Duru, B., 2007. Avrupa Birliği Çevre Politikası. Erhan, Ç. ve Senemoğlu, D. içinde Avrupa Birliği Politikaları (s. 4). Ankara: İmaj Yayınevi.
• Erdem, M. S. ve Yenilmez, F., 2017. Türkiye’nin Avrupa Birliği Çevre Politikalarına Uyum Sürecinin Değerlendirilmesi, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4 (2): 91-119.
• Ivan-Ungureanu, C. ve Marcu, M., 2006. The Lisbon Strategy, Romanian Journal of Economic Forecasting, 1: 74-83.
• İKV (İktisadi Kalkınma Vakfı), 2014. Avrupa 2020 Stratejisi. İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları, Yayın No: 269, https://www.ikv.org.tr/images/files/2020stratejisi.pdf, 25.05.2021. Kızılboğa, R. ve Batal, S., 2012. Türkiye'de Çevre Sorunlarının Çözümünde Yerel Yönetimlerin Rolü ve Önemi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20): 191-212.
• Konur, M., 2012. Avrupa Birliği Çevre Politikası ve Türkiye Üzerine Etkileri, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
• Kömürcüler, E., 2013. Çevreye Yönelik Kamusal Politika Araçları: Avrupa Birliği ve Türkiye Karşılaştırması, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Manisa.
• Kulaç, O. ve Ciğeroğlu Öztepe, M., 2020. The Renewable Energy Policy of Turkey under the Impact of the European Union, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11 (28): 886-897.
• Scheuer, S., 2005. EU Environmental Policy Handbook: A Critical Analysis of EU Environmental Legislation. European Environmental Bureau (EEB), https://jak.ppke.hu/uploads/articles/719134/file/EU%20Policy%20Handbook%20.pdf, 25.05.2021.
• Sektörel Politikalar Daire Başkanlığı, 2021. Fasıl 27: Çevre ve İklim Değişikliği, Avrupa Birliği'nin Çevre ve İklim Değişikliği Politikası, https://ab.gov.tr/fasil-27-cevre_92.html, 26.05.2021.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2019, Katılım Müzakerelerinde Mevcut Durum, https://www.ab.gov.tr/katilim-muzakerelerinde-mevcut-durum_65.html, 19.03.2021. TBMM, 1982. 1982 Anayasası, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf, 26.05.2021.
• TCCSBB (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı), 2021. Kalkınma Planları, https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/, 25.05.2021. TCDB (Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı), 2021. Türkiye Avrupa Birliği İlişkilerinde Önemli Tarihler (1959 - 2019), https://www.ab.gov.tr/siteimages/birimler/kpb/kronoloji-trkce-ocak2020.pdf, 25.05.2021.
• Terzi, S., 2017. Sürdürülebilir Kalkınma Çerçevesinde Türkiye'de Uygulanan Çevre Politikası Araçlarının Değerlendirilmesi, Uzmanlık Tezi, Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
• Toprak, D., 2006. Sürdürülebilir Kalkınma Çerçevesinde Çevre Politikaları ve Mali Araçlar, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (4): 146-169.
• Turan Bayram, T., Altıkat, A. ve Ekmekyapar Torun, F., 2011. Avrupa Birliği ve Türkiye'de Çevre Politikaları, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1 (1): 33-38.
• Türk, B. ve Erciş, A., 2017. Türkiye’de Çevre Politikası ve Uluslararası Çevre Sözleşmeleri, The Journal of Academic Social Science Studies, 54: 351-362.
• Ulukent, A., N., 2010. Avrupa Birliği Çevre Politikaları ve Türkiye, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Withana, S., Baldock, D., Farmer, A., Pallemaerts, M., Hjerp, P., Watkins, E., Armstrong, J., Medarova-Bergstrom, K. ve Gantioler, S., 2010. Strategic Orientations of EU Environmental Policy under the Sixth Environment Action Programme and Implications for the Future, Institute for European Environmental Policy, Final Report, http://minisites.ieep.eu/assets/556/Strategic_Orientations_of_6EAP_-_Revised_report_-_May_2010.pdf, 25.05.2021.
• Yalçın, B. B., 2019. Sürdürülebilir Kalkınma Kapsamında Türkiye’de Çevre Politikalarının Dönüşümü: AB ve Uluslararası Çevre Rejimlerinin Etkileri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Yaman, K. ve Gül, M., 2018. Kuruluşundan Günümüze Avrupa Birliği’nin Çevre Politikası, Ekonomi, İşletme ve Yönetim Dergisi, 2 (2): 198-217.
• Yaylı, H. ve Kaya, H., 2020. İlerleme Raporları Çerçevesinde Türkiye’nin AB Çevre Politikalarına Uyumu, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (3): 664-684.
• Yıldırım, U. ve Budak, S., 2010. AB Tam Üyelik Sürecinde Türkiye'nin Çevre Politikasındaki Değişimler, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (13): 173-191.
• Yıldız, N., 2005. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Çevre Politikalarının Karşılaştırmalı Analizi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1): 164-173.