Doğum Anında Vatandaşlığın Kazanılmasında Ius Soli Esası

Year 2023, Volume: 43 Issue: 2, 517 - 579, 31.12.2023

Hande Ünsal

https://doi.org/10.26650/ppil.2023.43.2.1273295

Abstract

Vatandaşlık bireyler bakımından, “hak”, “genellik” ve “eşitlik” mülahazalarıyla gündeme gelirken, devletler bakımından, “hükmedilecek topluluğu” belirleme yetkisi nedeniyle egemenliğin önemli bir veçhesi olarak ortaya çıkmıştır. Göç hareketlerindeki artışlara koşut olarak, devletler, vatandaşlığın sonradan kazanılmasına ilişkin imkanları genişletmektedirler. Buna rağmen vatandaşlıklarını doğum anında kazanan kişiler, halen dünya nüfusunun ağırlıklı bir kısmını oluşturmaktadır. Bu nedenle doğum yoluyla vatandaşlığın kazanılması konusunda benimsenen ilke ve usuller hem bireyler hem de devletler bakımından büyük önem taşımaktadır. Doğumla vatandaşlığın kazandırılması hususunda başvurulan iki temel esas ius sanguinis (soybağı esası, kan esası) veya ius soli (doğum yeri esası, toprak esası)’dir. Çalışmanın konusunu oluşturan ius soli esası kapsamında çocukla devletin bağının kurulmasında “doğum yeri” belirleyici unsur olmaktadır. Ius soli’nin geleneksel kullanımında bir devletin ülkesinde doğmuş olmak o devlet vatandaşlığının kazanılması için yeterli olmaktadır. Bununla birlikte, II. Dünya Savaşı sonrası dönemde ius soli, giderek yaygınlaşan bir şekilde, vatansızlığı önleme ve ikinci ve üçüncü kuşak göçmenlere vatandaşlık kazandırma işlevini de üstlenecek şekilde kullanılmaya başlamıştır. Ius soli’nin vatansızlığı önleyici işlevinde, ülkede doğmuş ve ana-babasına bağlı olarak herhangi bir devletin vatandaşlığını kazanamayan çocuklara ve/veya ülkede bulunmuş çocuklara o ülke devletinin vatandaşlığının doğumla izafesi sağlanmaktadır. Ius soli’nin görece yeni bir kullanımı olan ikinci/üçüncü kuşak göçmenlere doğum anından itibaren vatandaşlık izafesini sağlayıcı işlevinde ise çocuğun ülkede doğmuş olmasının yanı sıra ana/babasına ilişkin bazı koşullar da aranmaktadır. Çalışma temel olarak ius soli’nin anılan bu üç işlevinin incelenmesi amacına hizmet etmektedir. Bu bağlamda uygulamada ortaya çıkan ve çıkması muhtemel sorunlar, uluslararası ve ulusal hukuklardaki düzenlemeler ve dünya çapındaki genel eğilimlerle birlikte inceleme konusu yapılmaktadır.

Keywords

Vatandaşlık, ius soli, ius sanguinis, Çocuk, Vatansızlık, Doğum, Ülke, Gemide doğum, Bulunmuş çocuk, Yaş sınırı

Ius Soli Basis in the Acquisition of Nationality by Birth

Abstract

People who gained citizenship at birth continue to make up a predominant part of the global population. Therefore, the principles and procedures for the acquisition of nationality by birth are critical for both individuals and states. The two fundamental principles for acquiring nationality by birth are ius sanguinis (descent, lineage, and blood basis) or ius soli (birthplace and soil basis). In the traditional sense of ius soli, being born on the territory of a state is sufficient to acquire the nationality of that state. However, in the post-World War II period, ius soli became increasingly engaged in preventing statelessness and attributing nationality to second- and third-generation immigrants. Regarding the “statelessness preventive function” of ius soli, children who cannot acquire the nationality of any state due to their parents and/or who have been “found” in the country are given the nationality of their birth place. In the use of ius soli for the attribution of nationality to second- or third-generation immigrants by birth, some conditions regarding the mother/father are sought in addition to the fact that the child was born in that state’s territory. The study’s primary goal is to investigate these three applications of ius soli. In this context, problems that have arisen or may arise in practice are examined alongside regulations in international and national laws and general global trends.

Keywords

Nationality, ius soli, ius sanguinis, Child, Statelessness, Birth, territory, Birth on a ship, Foundling, Age limitation

References

• African Commission on Human and Peoples’ Rights, The Right to Nationality in Africa, African Commission on Human and Peoples Rights (Banjul: African Commission on Human and Peoples’ Rights, 2014) google scholar
• Akhanca FA and Denizci Z And Can-Öztürk H, Bebek Sandığı ve Anonim Doğum Ülke Örnekleri, <https://www.researchgate.net/publication/321824556_Bebek_sandigi_ve_Anonim_Dogum> Erişim tarihi 28 October 2023. google scholar
• Aksar Y, Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk I (5th edn, Seçkin 2019) google scholar
• Altuğ Y, Devletler Özel Hukuku (Çağlayan Kitapevi 1995) google scholar
• Arendt H, Origins of Totalitarianism (Harcourt & Company, 1976) google scholar
• Ataman-Figanmeşe İ, ‘Doğumla Kazanılan Vatandaşlıkta ‘Doğum Yerinin’ Rolü Bakımından Türk ve Alman Vatandaşlık Hukuklarına Karşılaştırmalı Bir Bakış’ in Işıl Özkan and Kazım Sedat Sirmen (eds), Uluslararası Hukukta Göç ve Vatandaşlık (Yetkin Yayınları 2023) 69-105. google scholar
• Aust A, Handbook of International Law (Cambridge Univerity Press 2012) google scholar
• Aybay R and Özbek N, Vatandaşlık Hukuku (4th edn, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2015) google scholar
• Batiza R, ‘The French Revolution and Codification: Comment on the Enlightenment, the French Revolution, and the Napoleonic Codes’ (1984) 18(3) Valparaiso University Law School 675-682. google scholar
• Betts RF, ‘Methods and İnstitutions of European Domination’ in Albert Adu Boahen (eds), General History of Africa VII: Africa Under Colonial Domination 1880-1935 (Unesco Publishing 1985) 312-332. google scholar
• Boahen A A, ‘The Collonial Challenge’ <https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000059238> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Bös M, ‘The Legal Construction of Membership: Nationality Law in Germany and the United States’ (2000) <https://aei.pitt.edu/63702/1/PSGE_00_5.pdf> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Brubaker R, Fransa ve Almanya’da Vatandaşlık ve Ulus Ruhu (Dost Kitabevi 2009) google scholar
• Cassese A, International Law (Oxford University Press 2005) google scholar
• Crawford J, Browlie’s Principles of Public International Law (8th edn, Oxford Publishing 2012) google scholar
• Çelik M, ‘Kendi Geleceğini Belirleme İlkesi ve Bağımsızlık Hakkı’ (2015) (2) Ankara Barosu Dergisi 197-212. google scholar
• Chimienti M, Bloch, A, Ossipow L, Wihtol de Wenden C, ‘Second Generation From Refugee Backgrounds in Europe’ (2019) 7(40) Comparative Migration Studies 1-15. google scholar
• Coady M, ‘Citizenship: Inclusion and Exclusion’ in Johanna Wyn and Helen Cahill (eds), Handbook of Children and Youth Studies (Springer 2015) 377-389. google scholar
• Cochrane J and Ming GL, ‘Abandoned Babies: The Malaysian Baby Hatch’ (2013) 9(4) Infant 142-144. google scholar
• Çamyamaç A, ‘Yapay Adalar ve Uluslararası Deniz Hukuku’ (2017) 82(1) İzmir Barosu Dergisi 79-175. google scholar
• Çelik EF, ‘Jus Nexi Vatandaşlık Esası’ in Işıl Özkan and Kazım Sedat Sirmen (eds), Uluslararası Hukukta Göç ve Vatandaşlık (Yetkin Yayınları 2023) 69-105. google scholar
• Dani K, ‘Changing Measures of the Quantum of Sufficient Germanness: Access to German Citizenship of Children of German/Non-German Parentage, and Children Eligible Under Jus Soli Provisions’ (2017) 48(3) Journal of Comparative Family Studies 367-379. google scholar
• de Groot GR, ‘Children, Their Right to a Nationality and Child Statelessness’ in Alice Edwards and Laura van Waas (eds), Nationality and Statelessness Under International Law (Cambridge University Press 2014) 144-169. google scholar
• de Groot GR and Vonk O, ‘Acquisition of Nationality by Birth on a Particular Territory or Establishment of Parentage: Global Trends Regarding Ius Sanguinis and Ius Soli’ (2018) 65 Netherlands International Law Review 319-335. google scholar
• Demirkıran DS and Çelikel A and Zeren C and Arslan MM, ‘Yaş Tespitinde Kullanılan Yöntemler’ (2014) 41(1) Dicle Tıp Dergisi 238-243. google scholar
• Doğan V, Türk Vatandaşlık Hukuku (13th edn, Savaş 2016) google scholar
• Dumbrava C, ‘Kick off Contribution: Bloodlines and Belonging: Time to Abandon Ius Sanguinis?’ in Costica Dumbrava ve Rainer Bauböck (eds), Bloodlines and Belonging: Time to Abandon Ius Sanguinis? (European University Institute 2015) 1-5. google scholar
• Düzenli K, Yurttaşlığın Tarihsel Dönüşümü ve Türkiye’de Yurttaşlık (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020) google scholar
• Ecemiş S, ‘Türk Vatandaşlığının Doğum Yeri (Ius Soli) Esasıyla Kazanılması’ (2023) 25(1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 229-266. google scholar
• Edilmen M and Honohan I, ‘Trends in Birthright Citizenship in EU’ (European University Institute 2020) google scholar
• Erten R, ‘Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı’nın Türk Vatandaşlığının Kazanılmasına İlişkin Hükümleri Hakkında Değerlendirmeler’ (2008) 66(4) Ankara Barosu Dergisi 36-61. google scholar
• Gardiner RK, International Law (Pearson-Longman 2003) google scholar
• Gebremedhin TA and Mavisakalyan A, ‘Immigration and Political Stâbility’ <https://www.oecd.org/ dev/pgd/46923664.pdf> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Gover K, ‘Indigenous Citizenship in Settler States’ in Ayelet Shachar, Rainer Bauböck, Irene Bloemraad, Maarten Vink (eds), The Oxford Handbook of Citizenship (Oxford University Press, Oxford 2017) 454-472. google scholar
• Göğer E, ‘Çifte Vatandaşlık’ (1995) 44(1) AÜHFD 127-181. google scholar
• Göğer E, Türk Tâbiiyet Hukuku (4th edn, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1979) google scholar
• Graupner R, ‘Nationality and State Succession General Principles of the Effect of Territorial Changes on Individuals in International Law’ (1946) 32 Transactions Year 87-120. google scholar
• Gülin G, Tabiiyet Hukuku (2nd edn, Yetkin 2014) google scholar
• Güngör G, ‘Vatansızlığın Azaltılmasına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin Bazı Hükümlerinin 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu Üzerindeki Etkisi’ (2014) 63(3) AÜHFD 479-508. google scholar
• Güngör G, ‘Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’ (1997-1998) 17-18(1-2) MHB 229-250. google scholar
• Honohan I, ‘The Theory and Politics of Ius Soli’ (2010) <https://cadmus.eui.eu/handle/1814/19574> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Honohan I, ‘Ius Soli Citizenship’ (2011) <https://cadmus.eui.eu/handle/1814/51624> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Iseut Honohan, ‘Bounded Citizenship and the Meaning of Citizenship Laws: Ireland’s Ius Soli Citizenship Referendum’ in Nicholas Brown and Linda Cardinal (eds), Managing Diversity: Practices of Citizenship in Australia, Canada and Ireland (University of Ottawa Press, 2007) 63-87. google scholar
• Heater D, Yurttaşlığın Kısa Tarihi (İmge Kitabevi 2007) google scholar
• IOM, Glossary on International Migration (International Organization for Migration, 2019) google scholar
• İkizler M, ‘Hukuki Boyutu ile Almanya’da Bebek Sandığı ve Anonim Doğum Uygulamaları ve Türkiye’de Durum’ (2007) 9(Özel Sayı) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 683-719. google scholar
• Kamali MH, ‘Citizenship: An Islamic Perspective’ (2009) 11(2) Journal of Islamic Law and Culture 121-153. google scholar
• Kaneko-Iwase M, Nationality of Foundlings (Springer 2021) google scholar
• Kaneko-Iwase M, ‘Are Parents of Foundlings Really “Unknown”? - Avoiding Statelessness Under International Nationality Law’ <https://www.statelessness.eu/updates/blog/are-parents-foundlings-really-unknown-avoiding-statelessness-under-international> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Kiel K, ‘The Dauntless Incident: Should a United States Public Vessel Be Declared a ‘Floating Piece’ of United States Territory for Citizenship Purposes’ (1989) 21(1) The University of Miami Inter-American Law Review 121-141. google scholar
• Kiyoshi H, ‘Japanese Nationality in International Perspective’ in Ko Swan-Sik (eds), Nationaliy and International Law in Asian Perspective (Martinus Nijhoff Publishers 1990) 177-253. google scholar
• Kritsiotis D, ‘Public International Law and Its Territorial Imperative’ (2009) 3(2) Michigan Journal of International Law 547-566. google scholar
• Kuran S, ‘Savaş Gemilerinin Dokunulmazlığı ve Yargı Bağımsızlığı’ (2005) 25(1-2) MHB 229-240. google scholar
• Lee CJ, ‘Jus Soli and Jus Sanguinis in the Colonies: The Interwar Politics of Race, Culture, and Multiracial Legal Status in British Africa’ (2011) 29(2) Law and History Review 497-522. google scholar
• Koslowski R, ‘Challenges of International Cooperation in a World of Increasing Dual Nationality’ in Kay Hailbronner and David Martin (eds), Rights and Duties of Dual Nationals: Evolution and Prospects (Kluwer Law Publishers, 2003) 157-183. google scholar
• Koyuncu-Lorasdağı B, ‘Westphalia Sistemi’ <https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/ westphalia_sistemi> Erişim tarihi: 28 October 2023. google scholar
• Nikhilesh N, ‘Immunity of State Owned Non-Commercial Ships and Vessel Protection Detachments in the Foreign Criminal Jurisdiction’ (2020) 6(3) Hasanuddin Law Review 184-198. google scholar
• Manby B, Struggles for Citizenship in Africa (Zed Books 2009) google scholar
• Mantu Sandra, Contingent Citizenship, The Law and Practice of Citizenship Deprivation in International, European and National Perspectives (Brill Nijhoff, Leiden, 2015) google scholar
• McKenzie S, ‘When is a Ship a Ship? Use by State Armed Forces of Un-crewed Maritime Vehicles and the United Nations Convention on the Law of the Sea’ (2020) Melbourne Journal of International Law 1-30 google scholar
• Meyers H, The Nationality of Ships (Martinus Nijhoff 1967) google scholar
• Misili S, ‘Açık Denizlerin Serbestliği, Gemilerin Uyrukluğu ve Bayrak Devleti Münhasır Yargı Yetkisi Arasındaki İlişkinin Teamül Hukuku, Konvansiyonlar ve Mahkeme Kararları Işığında İncelenmesi’ (2014) 18(1) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 179-207. google scholar
• Nomer E, Türk Vatandaşlık Hukuku (27th edn, Filliz 2020) google scholar
• Novogrodsky, NB, ‘The Use and Abuse of Jus Nexi’ (2012) 7(2) Les ateliers de l’ethique / The Ethics Forum 50-62. google scholar
• OHCHR, ‘Equality and Non-Discrimination in Nationality Matters to End Statelessness’ https:// www.ohchr.org/sites/default/files/2022-01/OHCHR-UNHCR-Event-Outcome.pdf Erişim Tarihi 05 October 2023. google scholar
• Open Society Initiative, ‘Children’s Right to a Nationality’ <https://www.ohchr.org/Documents/ Issues/Women/WRGS/RelatedMatters/OtherEntities/OSJChildrenNationalityFactsheet.pdf> Erişim Tarihi 25 October 2023. google scholar
• Oxman BH, ‘The Regime of Warships Under the United Nations Convention on the Law of the Sea’ (1984) 24(4) Virginia Journal of International Law 809-863. google scholar
• Owen D, ‘On the Right to Have Nationality Rights: Statelessness, Citizenship and Human Rights’ (2018) (65) Netherlands International Law Review 310-314. google scholar
• Özbek-Hadimoğlu, N and Teksoy B, ‘Vatansızlığın Azaltılmasına Dair BM Sözleşmesi (1961) Karşısında Türk Vatandaşlığı Kanunu’ (2013) (107) TBB Dergisi 221-244. google scholar
• Özkan I and Tütüncübaşı U, ‘Türk ve Alman Hukukunda Çifte Vatandaşlığa İlişkin Gelişmeler’ (2008) 57(3) AÜHFD 599-634. google scholar
• Özman A, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (İstanbul Deniz Ticaret Odası Yayınları 1984) google scholar
• Pazarcı H, Uluslararası Hukuk Dersleri (II. Kitap) (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları 1989) google scholar
• Perello CA, ‘Race and Nation. On ius Sanguinis and the Origins of a Racist National Perspective’ (2018) 24(2) Fundamina 1-20. google scholar
• Ramirez MB, ‘Nationality in Mexico: Membership in a Changing World’ in Alexander Aleinikoff and Douglas Klusmeyer (eds), From Migrants to Citizens (Carnegie Endowment for International Peace 2020) 312-341. google scholar
• Salam NA, ‘The emergence of citizenship in Islamdom’ (1997) 12(2) Arab Law Quarterly 125-147. google scholar
• Sarmiento RA, ‘The Right of Foundlings in International Law’ <https://attyralph.com/2015/12/03/ foundlingsnationality/> Erişim Tarihi 12 October 2023. google scholar
• Saurer J, ‘The Acquisition of Citizenship in the OECD Countries’ <https://www.ifo.de/DocDL/ dice-report-2017-2-saurer-june.pdf> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Shachar A, ‘Beyond Open and Closed Borders: The Grand Transformation of Citizenship, Jurisprudence’ (2020) 11(1) Jurisprudence 1-27. google scholar
• Shachar A, ‘Earned Citizenship: Property Lessons for Immigration Reform’ (2010) (22) Yale Journal of Law & the Humanities 1-47. google scholar
• Shachar A, The Birthright Lottery (Lottery) (Harvard University Press, 2009) google scholar
• Schneider J, ‘First/Second Generation Immigrants’ <https://nesetweb.eu/wp-content/uploads/2019/06/ NESET2_AHQ4.pdf> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Seviğ MR, Devletler Hususi Hukuku, Giriş, Vatandaşlık ve Yabancılar Hukuku (Fakülteler Matbaası 1983) google scholar
• Shaw MN, Uluslararası Hukuk (8th edn, Türkiye Bilimler Akademisi 2018). google scholar
• Sirmen KS, Hava Araçlarının Tabiiyeti (Ankara Hukuk Fakültesi Yayınları 2005) google scholar
• Sirmen KS, ‘Toprak Esası (Ius Soli) Prensibi, Uygulanması ve AİHM’nin Yaklaşımı’ in Gülüm Bayraktaroğlu Özçelik and Elçin Aktan (eds), Avrupa ve Uluslararası Göç Hukuku (Yetkin 2022) 467-482. google scholar
• Sunata U and Telli B and Karaca L, ‘Geçici Koruma Altındaki Suriyeli Gençlerin Geçim Kaynaklarına Erişimi Araştırması’ <https://www.gencmulteciler.org/wp-content/uploads/2020/05/TOG_ KonferansArastirmaRapor_TRFinalDijital2.pdf> Erişim Tarihi 03 February 2023. google scholar
• Sur M, Uluslararası Hukukun Esasları (8th edn, Beta 2014) google scholar
• Tanrıbilir FB, ‘Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi ve Türk Hukuku’ (2002) 22(2) MHB 791-818. google scholar
• Topçuoğlu AA, ‘Modern Hukuk ve İslam’da Vatandaşlık Kavramının Hukukî Temeli’ (2012) 16(3) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 185-216. google scholar
• Topçuoğlu AA, ‘İslam Hukukunda ve 1869 Tarihli Tâbiiyet-i Osmaniye Kanunnamesinde Çocukların Vatandaşlık Durumu’ (2019) 12(62) Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1816-1831. google scholar
• Topsoy F, ‘1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Kapsamında ‘Barışçıl Amaçlar’ Teriminin Anlamı’ (2012) 61(1) AÜHFD 383-414. google scholar
• Turhan T and Tanrıbilir FB, Vatandaşlık Hukuku (4th edn, Yetkin Yayınları 2017) google scholar
• Uluocak N, Türk Vatandaşlık Hukuku (Filiz Kitabevi 1986) google scholar
• UNHCR, ‘Guidelines on Statelessness No. 4: Ensuring Every Child’s Right to Acquire a Nationality through Articles 1-4 of the 1961 Convention on the Reduction of Statelessness’ <https://www. refworld.org/pdfid/50d460c72.pdf> Erişim Tarihi: 28 October 2023. google scholar
• UNHCR, ‘Ensuring That No Child is Born Stateless’ (2014) <https://www.refworld.org/ docid/58cfab014.html> Erişim Tarihi 20 October 2023. google scholar
• UNHCR, ‘Stateless Minorities and Their Search for Citizenship’ <https://www.unhcr.org/ibelong/ stateless-minorities/> Erişim Tarihi 05 October 2023. google scholar
• UNICEF, ‘Birth Registry for Every Child by 2030: Are We on the Track?’ (2019) <https://www. unicef.org/media/62981/file/Birth-registration-for-every-child-by-2030.pdf> Erişim Tarihi 09 October 2023. google scholar
• Ünsal H, ‘Çocuk Vatansızlığı’ (2022) 3(5) BÜHFD 69-126. google scholar
• Vahapoğlu-Erol A, Karşılaştırmalı İslâm Milletlerarası Özel Hukuku (İz Yayıncılık 2013) google scholar
• Villeneuve-Gokalp C, ‘Women Who Give Birth ‘Secretly’ in France 2007-2009’ (2011) 66(1) Population 131-168. google scholar
• Vonk O, ‘Indigenous Citizenship, Tribal Nations and Settler States’ (ifuturecitizen, 31 Jan 2019) <https://www.ifuturecitizen.com/post/indigenous-citizenship-tribal-nations-and-settler-states> Erişim Tarihi 28 October 2023. google scholar
• Weil P, How to be French (Catherine Porter tr, 4th edn, Duke University Press 2008) google scholar
• Weis P, Nationality and Statelessness (2nd edn, Sijthoff & Noordhoff 1979) google scholar
• Worster WT, ‘The Obligation to Grant Nationality to Stateless Children Under Customary International Law’ (2019) 27(3) Michigan State International Law Review 441-538. google scholar