Ani Taşkınlara Karşı Dirençliliği Artırmada Erken Uyarı Sistemlerini Rolü: FFG Sistemi ile 13-15 Temmuz 2021 Doğu Karadeniz Seline Yönelik Bir Uygulama

Year 2022, , 93 - 109, 30.06.2022

Ali Ümran Kömüşcü , Mehmet Aksoy , Ertan Turgu , Emel Ünal

https://doi.org/10.32569/resilience.1038633

Abstract

Son yıllarda iklim değişikliği ile beraber çevresel ve fiziksel kırılganlıkların artmasıyla afetler daha sık görülmeye başlamıştır. Afetlerin olası etkilerini azaltmak; ancak başarılı bir afet risk yönetimi ve toplumun afetlere karşı direncinin artırılması ile mümkün olabilecektir. Ülkemizde de sel ve taşkınlar en yaygın görülen meteorolojik karakterli doğal afetlerin başında gelmekte olup, her yıl ciddi ölçüde insan kaybının yanı sıra, çevreye, altyapıya ve tarım alanlarına zarar vermektedir. Sel ve taşkın olaylarında temel nedenlerin başında kuvvetli ve uzun süreli yağışlar gelmekle beraber, jeolojik, jeomorfolojik, faktörler ve toprak yapısı yağış sonrası meydana gelen akışın hız ve büyüklüğünü etkilemektedir. Çarpık şehirleşme, altyapı eksikliği ve özellikle dere yataklarındaki yapılaşmalar ise taşkının sel afetine dönüşmesine zemin hazırlamaktadır. Ani taşkınlar, diğer taşkın tiplerinden farklı olarak kısa sürede oluşum gösterirler. Bu taşkınlar, genelde kısa süre içinde şiddetli yağış bırakan meteorolojik hava olayları, doyuma ulaşmış toprak nemi ve ani kar erimelerinin sonucunda meydana gelmektedir. Ani taşkınların oldukça hızlı gelişmesinden dolayı, gerek yerleşim yerleri ve gerekse orada yaşayan insanların bu tür bir afete karşı direnç kazanması ancak etkin erken uyarı sistemleri ile mümkün olabilecektir. Kurumların taşkın erken uyarı kapasitelerini artırmaya yönelik olarak Dünya Meteoroloji Teşkilatı’nın (WMO) öncülüğünde bölgesel ölçekte "Ani Taşkın Erken Uyarı Sistemlerinin (FFGS)" oluşturulmuştur. FFG Sisteminin amacı herhangi bir alt havzadaki ani taşkın olabilirliğini hesaplamak ve tahmincilere gerçek zamanlı ani taşkın uyarıları hazırlamada kılavuz görevi görmektir. FFGS, kar modeli, toprak nemi modeli, yüzey akış eşik modeli ve ani taşkın erken uyarı modeli olmak üzere 4 alt modelden oluşmaktadır. Bu çalışmada, FFG sistemi ile 13-15 Temmuz 2021 tarihinde Doğu Karadeniz Bölgesinde, özellikle Rize ve Artvin’de, meydana gelen ani taşkın ve sel hadiseleri FFG Sistemi ile incelenerek, taşkın erken uyarı ürünleri değerlendirilmiş ve ani taşkın zararlarına karşı daha dirençli bir karakter kazanılması amacıyla FFG sisteminin bir araç olarak kullanılabileceği yönünde bir analiz yapılmıştır. Çalışmada ayrıca FFG sisteminin ulusal afet yönetimine entegre edilerek risk yönetimi kapsamında değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Keywords

Ani Taşkın, Ani Taşkın Erken Uyarı Sistemi (FFGS), Yüzey Akış Modeli, Doğu Karadeniz Bölgesi

References

• Avcı, V., ve Sunkar, M. (2015). Giresun'da sel ve taşkın oluşumuna neden olan aksu çayı ve batlama deresi havzalarının morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (30), 91-119.
• Carpenter, T. M., Sperfslage, J. A., Georgakakos, K. P., Sweeney, T., & Fread, D. L. (1999). National threshold runoff estimation utilizing GIS in support of operational flash flood warning systems. Journal of Hydrology, 224 (1-2).
• Ceylan, A., ve Kömüşçü, A. Ü. (2007). Meteorolojik karakterli doğal afetlerin uzun yıllar ve mevsimsel dağılımları. İklim Değişikliği ve Çevre, 1(1), 1-10.
• Filiz, M. & Avcı, H. (2013). Trabzon İlinde meydana gelen heyelanlar ve heyelanların bölgeye etkileri. SDÜ International Technologic Science, 5(3), 31-38.
• Georgakakos, K. P. (2006). Analytical results for operational flash flood guidance. Journal of Hydrology, 317 (1-2), 81-103.
• HRC (2019). Verification guidelines for the flash flood guidance system component products and derivative warnings. HRC Technical Rep. No. 102, Hydrologic Research Center, San Diego.
• Jonkman, S. N. (2005). Global perspectives on loss of human life caused by floods. Natural Hazards, 34 (2), 151-175.
• Kadıoğlu, M. (2008). Modern, Bütünleşik Afet Yönetimin Temel İlkeleri; Kadıoğlu, M. ve Özdamar, E., (editörler), “Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri”; s. 1-34, JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2, Ankara.
• Kadıoğlu M., (2011). Afet yönetimi beklenilmeyeni beklemek, en kötüsünü yönetmek, T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayınları, Yayın No:65, İstanbul.
• Kadıoğlu, Y. , Bağcı, H. & Yılmaz, C. (2017). Doğu Karadeniz Kıyı Kuşağındaki Doğal Afetlere Bir Örnek: 21 Eylül 2016 Tarihli Beşikdüzü Seli Ve Heyelanları. Marmara Coğrafya Dergisi, 0 (36), 232-242.
• Kömüşcü, A.Ü. and Çelik, S. (2012). Analysis of the Marmara flood in Turkey, 7–10 September 2009: an assessment from hydrometeorological perspective. Natural Hazards 66, 781–808 (2013). https://doi.org/10.1007/s11069-012-0521
• MGM (2013). Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesel Ani Taşkın Erken Uyarı Sistemi Kullanıcı Kılavuzu
• OSİB. (2015). Ulusal Taşkın Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planı. Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı.
• Tezer, A. (2001). Acil Durum Yönetiminin Dört Evresi, Acil Durum Yönetim İlkeleri, s.12-15, İTÜ Press, İstanbul
• Yekeen S., Balogun A., Aina Y. (2019). Early Warning Systems and Geospatial Tools: Managing Disasters for Urban Sustainability. In: Leal Filho W., Azul A., Brandli L., Özuyar P., Wall T. (eds) Sustainable Cities and Communities. Encyclopedia of the UN Sustainable Development Goals. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-71061-7_103-1