Yezîd’in Halifeliğinin Meşrûiyeti Meselesi

Yıl 2019, Sayı: 16, 521 - 547, 20.12.2019

Abdullah Namlı

https://doi.org/10.32950/rteuifd.603328

Cited By: 2

Öz

Devletler, milletlerin yönetim mekanizmalarıdırlar. Hz. Peygamber,
peygamberlik görevi yanında Medine İslam Devletinin de başkanıydı. Hz.
Peygamber’den sonra Hz. Osman’ın öldürülmesi ile birlikte Müslümanlar arasında
siyâsî parçalanmalar yaşandı. Meşrû halife Hz. Ali’ye karşı Muâviye siyâsî bir
güç olarak durdu ve elim hadiseler meydana geldi. Muâviye, savaşarak, kan
dökerek ve çeşitli siyâsî hamleler yaparak halifeliği ele geçiren ve onu
saltanata dönüştüren kişidir. Kendinden sonra oğlu Yezîd’i veliaht tayin etmiş
ve Emevî saltanatını sağlamlaştırmıştır. Yezîd, Müslümanların halife olarak
görmek istediği bir şahsiyet değildi. Onun dine aykırı hayatı, zevk ve sefa içerisinde bazı
haramlara dalması ve halifelik makamına uygun düşmeyen davranışları meşrû bir halife
olmasına engel teşkil etmiştir. Zira o, meşrû halifede olması gereken vasıfları
taşımıyordu. Kerbelâ’da Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi, Harre katliamı,
Mekke’nin kuşatılması ve Kâbe’nin taşa tutulması Yezîd’in meşrûiyetini ortadan
kaldıran, Müslümanların gönüllerinde derin yaralar açan büyük felaketlerdir.
Muâviye ve oğlu Yezîd, İslam ümmetini parçalayan iki karakterdir. Yezîd’in
işlediği cürümlerin sonuçları günümüzde de hala etkisini sürdürmektedir. Bu
sebeple Yezîd’in ölümünden sonra özellikle Şîa grupları ona lâneti câiz gören
bir anlayışa sahip olmuştur. Şîa’dan etkilenen bazı şahıslar da lânet furyasına
katılmışlardır. Müslümanların çoğunluğu Yezîd’i haksız bulmakla beraber lânet
etme konusunda temkinli davranmışlardır. Elde mevcut kesin deliller olmamasına
rağmen aşırı giden bazı kesimler Yezîd’in kâfirliğine hükmetmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelām, Politik Teoloji, Hilâfet, Yezîd, Meşrûiyet

Kaynakça

• Abdulhâlık Mustafa, Nevin. İslam Siyâsî Düşüncesinde Muhalefet. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayınları, 1990.
• Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. 5. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Arnold, Thomas Walker. The Caliphate. Oxford: Oxford University Press, 1924.
• Atvân, Hüseyin. Emeviyyûn ve’l-ḫilâfe. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muâviye b. Ebî Süfyân. Ankara: Fecr Yayınları, 1990.
• Azimli, Mehmet. Halifelik Tarihine Giriş. Konya: Öykü Yayınları, 2005.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. ‘Uṣûlü’d-dîn. Thk. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir. Temhîdü’l-evâil ve telḫîṣu’d-delâil. Thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Zirikli. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya. Fütûḥü’l-büldân. Trc. Mustafa Fayda. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Ashâb-ı Kirâm Hakkında Müslümanların Nezîh İtikadları-Hz. Muâviye Hakkındaki Suallere Cevaplar. İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası, 1948.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîḥu’l-Buḫârî (el-Câmi‘u’s-Saḥîh). 8 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Canikli, İlyas. Hadislere Göre Yöneticilere İtaatin Sınırları. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2004.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed es-Sâdık el-Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Dayf, Şevki (ed.). el-Mu‘cemü’l-vasîṭ. Kahire: Mecemmeu’l-Lugati’l-Arabiyye, Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye, 2004.
• Demircan, Adnan. Ali-Muâviye Kavgası. 5. Baskı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• Demircan, Adnan. Kerbelâ Keder ve Belâ. 3. Baskı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• Derveze, Muhammed İzzet. Târîḫu’l-cinsi’l-‘Arabî fî muḫtelifi’l-eṭvâr ve’l-edvâr ve’l-aḳṭâr. 8 Cilt. Sayda-Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1964-1983.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. Ebû Ḥanîfe Ḥayâtuh ve aṣruh ârâuh ve fıḳhuh. 2. Baskı. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1977.
• Fayda, Mustafa. Hulefâ-yı Râşidîn Devri. 8. Baskı. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2018.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İḥyâ‘u ‘ulûmi’d-dîn. Tlk. Zeynüddin el-Irâkî. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1985.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. et-Tibrü’l-mesbûk fî naṣîhati’l-mülûk. Thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Girîdî, Sırrı. Naḳdu’l-kelâm fî ‘aḳâidi’l-İslâm. Dersaadet: Mekteb-i Sanayii Matbaası, 1894.
• Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman. Kelam. 9. Baskı. Konya: Tekin Kitabevi, 2016.
• Gümüşoğlu, Hasan. İslam Mezhepleri Tarihi. 10. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018.
• Gümüşoğlu, Hasan. İslam’da İmamet ve Hilafet. 3. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2017.
• Hamevî, Şihâbüddin Yâkut. Mu‘cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Hamîdullah, Muhammed. İslam’da Devlet İdaresi. 5. Baskı. Trc. Kemal Kuşcu. İstanbul: Nur Yayınları, 1979.
• Hamîdullah, Muhammed. İslam Müesseselerine Giriş. Trc. İhsan Süreyya Sırma. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Hilafetin Kureyşliliği İslam’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik. 5. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Siyasi-İctimai Hadiselerle Hadis Münasebetleri. 2. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Hawting, Gerald R. The First Dynasty of Islam. Illinois: Southern Illinois University Press, 1987.
• Heysemî, Nureddin. Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid. 2. Baskı. Thk. Hüsâmüddin el-Kudsî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1967.
• Hudarî, Muhammed. Muḥâḍarât târiḫi’l-ümemi’l-İslâmiyye: ed-devletü’l-Ümeviyye. Thk. Muhammed el-Osmânî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1986.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasen. Mücerredü maḳâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Ḥasen el-Eş‘arî. Thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1987.
• İbn Haldûn, Muhammed b. Abdurrahmân. Muḳaddime. 3. Baskı. Trc. Zakir Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1988.
• İbn Hallikân, Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve ebnâü ebnâi’z-zemân. Thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968-1972.
• Ebü’l-Fidâ, İmâdüddîn el-Melikü’l-Müeyyed İsmail. Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer. 4 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Hüseyniyye, 1907.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1997-1999.
• İbn Kuteybe, Abdullah. Halifeler ve Siyaset el-İmâme ve’s-Siyâse. Trc. Kadir Erbil. Samsun: Ma’ruf Yayınları, 2017.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Minhâcü’s-sünneti’n-Nebeviyye. Thk. Muhammed Reşad Salim. 9 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1986.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. el-‘Avâṣım min’el-ḳavâṣım fî taḥḳîḳi mevâḳifi’s-ṣaḥâbe. 6. Baskı. Thk. Muhibbüddin el-Hatîb. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1992.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Ali b. Ebi’l-Kerem. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kapar, Mehmet Ali. Halifeliğin Emevilere Geçişi ve Verasete Dönüşmesi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Kapar, Mehmet Ali. İslam’ın İlk Dönemlerinde Bey’at ve Seçim Sistemi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• el-Kârî, Ali. Ḍav’u‘l-me‘âlî şerḥ-i bed’i’l-emâlî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1870.
• Kâtip Çelebi. Mîzânü’l-ḥaḳ fî iḫtiyâri’l-eḥaḳ. Haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayını, 1980.
• Kılıç, Ünal. “Yezîd I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 513-514. 44 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kılıç, Ünal. Tartışmaların Odağındaki Halife Yezîd. 3. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016.
• Korkmaz, Fahreddin. Gazzâlî’de Devlet. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Köksal, Mustafa Asım. Hz. Hüseyin ve Kerbelâ Faciası. İstanbul: Köksal Yayıncılık, 2003.
• Küçükaşçı, Mustafa. “Harre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 244-245. 44 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Küçükaşçı, Mustafa. “Harre Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 245-247. 44 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. el-Aḥkâmu’s-sulṭâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Müslim, b. Haccâc el-Kuşeyrî. Ṣaḥîḥu Müslim. 4. Baskı. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1991.
• Mütevellî, Abdurrahmân b. Me’mûn. el-Muġnî. Thk. Marie Bernand. Kahire: Institut Français d’Archéologie Orientale, 1986.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebṣıratü’l-edille fî ‘uṣûli’d-dîn. Thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2003-2004.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi. 3. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. ‘Uṣûlü’d-dîn. Thk. Hans Peter Linss. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye,1963.
• Rayyıs, M. Ziyauddin. İslam’da Siyasi Düşünce Tarihi. 2. Baskı. Trc. Ahmet Sarıkaya. İstanbul: Nehir Yayınları, 1995.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye min’el-kifâye fi’l-hidâye fî uṣûli’d-dîn. Thk. Fethullah Huleyf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1969.
• Sâlimî, Ebû Şekûr. et-Temhîd fî beyâni’t-tevḥîd. Thk. Ömür Türkmen. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Sarıçam, İbrahim. Emevî-Hâşimî İlişkileri. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Semhûdî, Ali b. Abdillah. Vefâü’l-vefâ bi aḫbâri dâri’l-Muṣṭafa. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Sırma, İhsan Süreyya. Hilafetten Saltanata Emevîler Dönemi. 22. Baskı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Spitz, Davit. Antidemokratik Düşünce Şekilleri. 2. Baskı. Trc. Şiar Yalçın. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1994.
• Suyûtî, Celâleddin. Târîḫu’l-ḫulefâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2003.
• Şehristânî, Abdülkerim. el-Milel ve’n-niḥal. 6. Baskı. Thk. Emîr Ali Mehennâ-Ali Hasen Fâûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1997.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’t-Ṭaberî târiḫu’r-rusûl ve’l-mülûk. 2. Baskı. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1967.
• Taftâzânî, Sa‘deddin Mesud b. Ömer. Şerḥu’l-aḳāid. Thk. Abdüsselam b. Abdulhâdî Şennâr. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 2007.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-ṣaḥîh (Sünenü’t-Tirmiẕî). Thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Varol, Mehmet Bahaüddin. Hz. Hasan. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Yâkûb. Târîḫu’l-Ya‘ḳûbî. Thk. Abdülemîr Mehennâ. 2 Cilt. Beyrut: Şirketü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 2010.
• Yurdagür, Metin. Kelam Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları, 2017.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-‘a’lâm. 2. Baskı. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.