Tefsir ve Hadis Arasındaki İlişkiye Eleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Sayı: 20, 281 - 298, 25.12.2021

Ahmad Najib

https://doi.org/10.32950/rteuifd.903430

Öz

Tefsir ve hadis ilimleri arasında Peygamberimizin döneminden başlayarak hicri ilk iki yüzyılda kuvetli bir bağ bulunmaktadır. Ashâb, Tâbiʽûn ve Etbâʽu’t-Tâbiʽûn Rasulullah’tan özellikle hadis ve tefsir ile ilgili olarak nakillerde bulunanlara çok önem vermiştir. Çünkü onlar hayatlarını Kur’an-ı Kerim ve sünnete göre tanzim etmekteydi. Ashâb’ın bu iki kaynağı anlama çaba ve gayretleri ile sonra gelenlerin onlardan miras olarak kalanları koruma çalışmalarının sebebi budur. Bu çabalar sebebiyle Rasulullah döneminde Ashâb tarafından yazılmış olan hadislerin bulunduğu sahifeler ortaya çıkmıştır. Bu sahifelerden en önemlileri bu makalede ele aldığımız Abdullâh b. Amr b. el-ʽÂs’ın ve diğer bazı sahabilerin yazdığı sahifeleridir. Bu durum hadislerin tedvininin yasaklanmasına rağmen birtakım şartlar ve Rasulullah’ın izni dâhilinde vuku bulmuştur. Bu makaledeki bilgiler hicri ilk iki yüzyıl tefsir ve hadis ilimleri arasındaki ilişki açısından tümevarım yöntemiyle elde edilmiştir. Tefsir ve hadis rivayetlerinin yazılması işleminin Rasulullah döneminden itibaren başladığı belirlenen bu çalışmada hadis ilminin tefsir ilminden önce tedvin edildiğini iddia eden birçok âlimin aksine tefsir ilminin hadis ilminden önce müstakil bir ilim gibi ortaya çıktığı savunulmuştur. Hadis ilmi de daha sonraki dönemlerde tefsir ilmini takip ederek disiplin haline gelmiştir. Bu makalede bu konu ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hadis, ilişki, yaklaşım, eleştirel

Teşekkür

SAYIN EDİTÖR BY ÇOK TEŞEKKÜREDİYORUM

مقاربة نقديّة في العلاقة بين التّفسير والحديث

Öz

العلاقة بين التفسير والحديث علاقةٌ كبيرة ووثيقة منذ النّشأة التاريخيّة الأولى في العهد النبويّ ووصولا ًإلى القرنين الأوّل والثاني الهجري، وقد عُني الصّحابة والتّابعون وأتباع التّابعين بما نُقل عن النبيّ ﷺ عنايةً فائقة لاسيّما فيما يخصّ المرويات التفسيرية والحديثيّة؛ لأنّ حياتهم كلّها كانت تدور في فلك الوحيين: الكتاب والسنّة، وقد نشأ عن ذلك تسابق الصّحابة، ومن بعدهم للحفاظ على ذلك الموروث العظيم؛ فظهرت الصّحف التي خطّتها يدُ الصّحابة منذ العصر النبويّ، وأهمّها الصّحيفة الصّادقة التي دوّنها عبد الله بن عمرو بن العاص، وغيرها ممّا سنجده في هذا البحث، وذلك رغم ما ورد من نهي عن تدوين بعضها إلا أنّها دوّنت ضمن ظروفٍ معيّنة، وبإذنٍ من الرسول ﷺ ، ومن خلال هذا المقال حرص الباحث على استقراء الفترة التاريخيّة للقرنين الأوّل والثاني الهجريين، وتحليلها من حيث العلاقة بين علمي التّفسير والحديث، وقد توصّل الباحث إلى أنّه قد تمّت كتابة المرويات التفسيريّة والحديثيّة منذ عهد النبيّ ﷺ ، ولكنّ تدوين التّفسير ظهر كأوّل علمٍ مستقلٍ في عهد الصّحابة بشكل كامل، خلافاً لما درج عليه كثير من الباحثين في تقديم تدوين الحديث على التّفسير ثمّ تبعه بعد ذلك الحديث، وهذا ما سنعرفه من خلال هذا البحث.

Anahtar Kelimeler

التفسير, الحديث, العلاقة, مقاربة, نقدية

A CRITICAL APPROACH TO THE RELATIONSHIP BETWEEN THE EXEGESIS OF THE QURAN AND HADITH

Öz

The relationship between exegesis (Tafsir) and Hadith is a great and close relationship from the earliest historical establishment in the Prophetic era and until the first and second centuries of Hijra.
The companions, the successors, and the followers of the successors were concerned with what was transmitted from the Prophet, peace and blessings of Allah be upon him, especially with regard to exegesis (tafsir) and hadith narratives; Because their entire lives revolves around the circuit of the revelations: the Qur'an and the Sunnah, and the striving companions had emerged as a result and after them came some who preserve that great heritage;
And Manuscripts appeared, which were written by the hand of the Companions since the Prophet’s era, and the most important genuine manuscripts written by Abdullah bin Amr bin Al-Aas, and others among what we shall find in this research, despite what was reported about the prohibition of some of the documentations,except that Some of them were written down under certain conditions, and with the permission of the Messenger of Allah , may the peace and blessings of Allah be upon him, and in this article the researcher was keen to study the period and history for the first and second centuries After Hijra, and its analysis in terms of the relationship between the sciences of exegesis(tafsir) and hadith, the researcher concluded that Qur'an exegesis and Hadith narratives have been written since the time of the Prophet, peace and blessings of Allah be upon him, but the codification of the exegesis appeared as the first independent study in the era of the Companions In a Complete form, contrary to what many researchers used to do by providing codification of the hadith on exegesis and then followed by that of hadith, and this what we shall be knowing through this research.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hadis, Relation, approach, critical

Kaynakça

• Alâi, Selahaddin B. Halil, Cami Et-Tahsil Fi Ahkâm el-Marasil. Tah. Hamdi Abdülmecit, Beyrut: Âlem el-Kutup,2. Bas,1407H.
• Asklanı, Ahmet B. Ali, Fatih El-Beri Şerh Sahih el-Buhari. Tah. Muhbiddin el-Hatip, Beyrut: Dar el- Marife, Tsz.
• Buhari, Muhammed B. İsmail, Es-Sahih. Tah. Mustafa EL-Buğa, Beyrut: Dar İbn Kesir, 3. Bas, 1407H.
• Cevheri, İsmail B. Ahmet, el-Sıhah Tacul’l Lügat. Beyrut: Dar el-İlim L’ilmelyin, 4. Bas,1407H.
• Ebu Davud, Süleyman B el-Eşâs, Sünen Ebi Davud. Tah. Muhiddin Abdülhamid, Dar el-Fikir, Tsz.
• Ebu Hayyan, Muhammed B. Yusuf, El-Bahir El-Muhit. Tah. Adil Abdülmevcüd Ve Diğeri, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye,1. Bas, 1422H.
• Edenvi, Ahmed B. Muhammed, Tabakatü'l-Müfessirin. Muhammed B. Salih, Arabistan: El- Ulum Ve Hikem, 1417H.
• Elhut, mücahit, Hicri Dördüncü Asırda Hadisçilerin Tefsir Konusundaki Gayret ve Çabaları, fas:dar najeebawaih, 1.bas,2020.
• Ezheri, Muhammed B. Ahmet, Tezhip el-Uğa. Tah. Muhammed Murip, Beyrut. Dar İhya el-Turas El-Arabi, 1. Bas, 2001M.
• Es-Sevri, Süfyan B. Said, Tefsir Süfyan, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye, 1.Bas, 1403H.
• Fakihi Muhammed B. İshak, Ahbar Mekke Fi Kadim ed-Dahir Ve Hadisihi. Tah. Abdülmelik Dehiş, Beyrut: Dar Hadar,2. Bas,1414H.
• Feyruz Abadi, Muhammed B. Yakup, el-Kamus El-Muhit. Beyrut: Muesest el-Risale, Tsz.
• Hacı Halife, Mustafa B. Abdullah, Keşif el-Zunun Ân Esme’l Kutub Ve Funun. Beyrut: Dar El-Kutub el-İlmiyye,1413H.
• Hâkim, Muhammed Bin Abdullah, es-Sahih Âla Şarti el-Şeyheyn, Tah. Mustafa Abdulkadir Ata, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye, 1. Bas,1411H.
• Halılı, Halil B. Abdullah, el-İrşat İle Marifet Ulumu Hadis. Tah. Muhammed İdris, Riyad: Mektebet el-Ruşt, Tsz.
• Hallal, Ahmet B. Muhammed, El Suna. Tah. Atiye el-Zehrani, Riyad: Dar El Raya,1. Bas,1410.
• Hatip el-Bağdadi, Ahmet B. Ali, el-Kifaye Fi İlimi Rivaya. Tah. ebu Abdullah el-Sauraki, Medine Münevvere: el-Mektebe el-İlmiye, Tsz.
• -----------, Tarih Bağdad. Beyrut: Dar El Kutup El İlmiye, Tsz.
• -----------,Takid El-İlim. Dar İhyaı El Suna El Nebeuya ,tsz.
• Hatip Muhammed Acac, el-Sune Kable et-Tadvin. Mısır: Mektabet Vahpe,1408H.
• Hüseyni, Abdülmecit Haşim, Usulü el-Hadis el-Nebevi, Kahire: Dar Şuruk, 3. Bas,1408H.
• İbn Abdülber, Yusuf Bin Abdullah, Camî Beyan el-İlim Ve Fadlihi. Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye, 1389H.
• İbn Cebir, Tefsir Mücahit, Tah. Abdurrahman Muhammed es-Surti, Beyrut: el-Menşurat el-İlmiyye, Tsz.
• İbn Ebi Hatim, Abdurrahman B. Muhammed, el-Cerh ve et-Tadil. Beyrut: Dar İhya Et-Turas el-Arabi, 1. Bas,1371H.
• İbn el-Cevzi, Abdurrahman B. Ali, el-Mevduât. Tah. Tevfik Hamdan, Beyrut, Dar el-Kutubul İlmiyye, 1. Bas,1415.
• İbn el-Esir, İzzeddin, Usudu-L Gaba. Beyrut: Dar İhya et-Turas el-Arabi, 1. Bas,1417H.
• İbn el-Kayyım, Muhammed B. Ebi Bekr, İlâm el-Mükkiyn Ân Rabi el-Âlemin. Tah. Taha Abdürrauf Sad, Beyrut: Dar El-Cil,1973M.
• İbn el-Mübarek, Abdullah, Mesnet Abdullah B. el-Mübarek. Tah. Subhi el-Bedri, Riyad: Maarif, 1. Bas,1407H.
• İbn el-Nedim, Muhammed B. İshak, el-Fihrist. Beyrut: Dar Maarife, Tsz,1398H.
• İbn Es-Salah, Osman B. Abdurrahman, Marifet Envâ Ulûm el-Hadis ‘İbn Es-Salah Mukadimesi’, Tah. Nureddin Itır, Suriye, Beyrut: Dar el-Fikir, 1406H.
• İbn Hanbel, Ahmed B. Muhammed, el-Müsned. Mısır: Kurtuba, Tsz.
• İbn Kesir, İsmail B. Ömer, Tefsir el-Kuran el-Azim, Beyrut: Dar Fikir, 1401H.
• İbn Manzur, Muhammed B. Mükerrem, Lisanu’L Arap. Beyrut: Dar Sadır,1. Bas,Tsz.
• İbn Münebbih, Hemmem, Es-Sayfa. Tah. Ali Hasan Ali el-Halabi, Beyrut: el-Mektep el-İslami,1. Bas,1407H.
• İbn Raşid, Meâmer, Camî Mâmer. Tah. Habib el-Rahman el-Aâzami, Güney Afrika: el-Meclis el-İlmi, 1.Bas,1390H.
• İbn Sad, Muhammed, et-Tabakât el-Kübra. Beyrut: Dar Sadır, Tsz.
• İbn Selam, El-Kasım, Fedaiyl el-Kuran. Tah. Faruk Hamede, Beyrut: Dar el-Şakafa, 2.Bas,1413H.
• İbn Sellem, Yahya, et-Tefsir. Tah. Hind Çelebi, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiyye, 1. Bas,1403H.
• İbn Süleyman, Mükatil, Tefsir Mükatil. Tah. Ahmet Ferit, Beyrut: el-Kutub el-İlmiyye, 1.Bas, 1424H.
• İbn Udey, Abdullah B. Udey, El-Kâmil Fi Duafâ El-Rical, Tah. Yahya Muhtar Gazzavy, Beyrut: Dar El-Fikir, 3.Bas, 1403H.
• Kadi Îyâd, Îyâd B. Musa, Tertib el-Madarik Ve Takrip el-Meselik. Tah. Muhammed Salim, Beyrut: Dar el-Kutup el-İlmiye,1. Bas,1418H.
• Kehhale Ömer, Mucam El-Muallifin. Beyrut: İhyaı el-Turas Arabi, Tsz.
• Masudi Hafiz B. Hasan, Minhat el-Hadis Fi Ulum el-Hadis. Mısır: Matbaat Mustafa Halabi,1386H.
• Mızzı, Yusuf B. Abdülrahman, Tehzyb el-Kemal Fi Asma el-Rical. Tah. Beşşar Meruf, Beyrut: Müesseste el-Risele,1. Bas,1400H.
• Mutayeri Hakim, Tarih Tedvin es-Sunne Ve Şubhat el-Müsteşrikin. Kuveyt Üni,2002M.
• Müslim, Müslim B. el-Haccac, Sahih. Beyrut: İhyaı Turas Arabi, Tsz.
• Nevevi, Yahya B. Şeref, Şerh Sahih Muslim, Beyrut: İhyaı Turas,2. Bas,1392H.
• Ömer’i, Ekrem Diaya, Buhus Fi Tarih el-Sunne. Beyrut: Bisat,4. Bas,Tsz.
• Sahavi, Şemseddin Muhammed B. Abdülrahman, Fateh el-Muğis Şarh Elfiyat el-Hadis. Beyrut: Dar Elkutub El İlmiye,1. Bas,1403H.
• Sanâni Abdul Rezzak, el-Musannef. Tah. Habib Elrahman Ela Azami, Beyrut: El Mektep el-İslami,2. Bas,1403H.
• Suyuti, Celaldin Abdülrahman B. Ebi Bekir, el-İtkân Fi Ulum el-Kuran. Tah. Said el-mendub Beyrut: Dar Fikir, 1. Bas,1416H.
• Tabarâni, Sulaymān Ibn Ahmad, el-Mücem el-Kabir. Tah. Hamdi B. Abdülmecid, Musul: Mektebet el-Zahraa,2. Bas,1404H.
• Tabiri, Muhammed B. Cerir, Tehzip el-Esar Ve Tafsil el-Sabit A’n Resul Allah Mine el-Ahbar. Tah. Mahmud Şakir, Kahire: Matbaa el-Madeni, Tsz.
• ---------------, Tefsir. Beyrut: Dar Fikir,1405H.
• Tehenevy, Muhammed Ali, Keşşaf Mustalahat el-Funun, Beyrut: Şirket Hayat, Tsz.
• Ukayli, Muhammed B. Ömer, Ed-Duafaa El-Kabir. Tah. Abdul Muti Kalaci, Beyrut: Dar el-Kutup El İlmiye,1. Bas,1404H.
• Zabtara, Selahaddin, Mevriyat Zaeyd B. Eşlem. Riyad: Muhammed B. Soud Üni, Yüksek Lisans, 1413H.
• Zehabı, Muhammed Hüseyin, et-Tefsir Ve el-Müfessirin. Kahire: Mektebet İhya et-Turas, Tsz.
• Zehebi, Muhammed B. Ahmet, el-İbar Fi Haberi Men Âber. Tah. Selahaddin el-Münccid, Kuveyt: Kuveyt Hükûmeti Matbaası, 2. Bas,1984M.
• -----------, Siyer Âlâm el-Nübele. Tah. Şuayip Arnavut, Beyrut: Müessese Risale,9. Bas,1413H. -----------, Marifet el-Kurâa el-Kibâr, Tah. Şuayip Arnavut, Beyrut: Dar Risele,1. Bas,1404H.
• -----------, Mizan el-İtidal Fi Nakdi Er-Rical. Tah. Ahmet Abdulmevdud, Beyrut: Dar El Kutup el-İlmiye,1. Bas,1995M.
• Zerkeşi, Muhammed B. Abdullah, el-Burhân Fi Ulum el-Kuran, Tah. Muhammed Ebu el-fadil İbrahim, Beyrut: Dar el-Marife,1391H.
• Zûrkâni Abdul Azim, Menâhil el-İrfan Fi Ulum el-Kuran. Beyrut: Dar Fikir,1. Bas,1416H.