Sebîlürreşâd ve İslâm Mecmuası’ndaki Usûlü’l-Fıkıh ve Fıkıh Makaleleri

Yıl 2021, Sayı: 8, 189 - 209, 28.10.2021

Esma Güler

https://doi.org/10.53336/rumeli.989106

Öz

Sebîlürreşâd ve İslâm Mecmuası, ilmî seviyesi, üslubu, içeriği, yazar kadrosu ve yayın politikası bakımından seçkin ve uzun soluklu ilk dergilerden olmakla öne çıkan II. Meşrutiyet Dönemi yayınlarıdır. Sırât-ı Müstakîm Mecmûası, 1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilanıyla yayın hayatına başlamış, 1912 yılında isim değişikliğine uğrayarak Sebîlürreşâd adıyla 1925 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. İslâm Mecmuası ise 1914 yılında yayımlanmaya başlamıştır. Dönem, fıkhî açıdan klasik dönemden modern döneme geçişe rastladığından, mecmualarda birçok alanda makale bulunsa da dönemin şartlarıyla paralel olarak fıkıh ve fıkıh usûlü konulu makaleler ağır basmaktadır. Mecmualar fıkıh ve fıkıh usûlü konularıyla ilgili hem klasik hem de modern fikirlerin paylaşıldığı hatta zaman zaman tartışmaların yaşandığı bir mecra konumundadır. 1908-1925 yılları arasında yayımlanan Sebîlürreşâd Mecmûası’nda 244, İslâm Mecmuası’nda ise 60 makale fıkıh ve fıkıh usûlü ile ilgilidir. Makalelerde ele alınan fıkhî konular; te‘addüd-i zevcât, tesettür, zekâtın donanmaya verilmesi, rü’yet-i hilâl, Ramazan’ın sübûtu, mali ibadetler, hac, hutbe, vaaz, hulle, faiz, ribe’l-fazl ribe’n-nesî’e, talak, savm ve fıtırdır. Usûlü’l-fıkıh konuları ise; içtimaî usûl-i fıkıh, örf, ictihad, taklit, cevaz, cevazın ahkâm-ı şerîatten olup olmadığı, kaza, ifta, müfti, kadı, müctehidin şartları ve mevârid-i icmâ’ın kâffesini bilmektir. İslâm Mecmuası’na Ziya Gökalp’in içtimaî usûl-i fıkıh ile ilgili görüşleri damgasını vurmuştur. İçtimaî usûl-i fıkıh, te‘addüd-i zevcât, cevazın ahkâm-ı şerîatten olup olmadığı İslâm Mecmuası ve Sebîlürreşâd arasında karşılıklı tartışılan mevzulardır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuk Usûlü, Fıkıh, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlürreşâd, İslâm Mecmuası, Klasik Dönem, Modern Dönem.

ARTICLES ON USUL AL-FIQH AND FIQH IN THE SEBİLÜRREŞÂD AND ISLAM JOURNALS

Öz

Sebilürreşâd and Islam Journal were precursor, prominent and long-running journals of the 2nd Constitutional Period in terms of their scientific level, style, contents, writers and publication policies. Sırât-ı Müstakîm Journal started its publication life with the declaration of the Second Constitutional Monarchy in 1908, changed its name in 1912 and continued its existence until 1925 under the name of Sebilürreşâd. The Islam Journal began to be published in 1914. Since the period coincided with the transition from the classical period to the modern period in terms of fiqh -although there are articles in various fields in the journals- articles on fiqh and uṣūl al-fiqh predominate in parallel with the conditions of the period. The journals are places where both classical and modernist ideas about fiqh and usūl al-fiqh are shared, and even debates take place from time to time. There are 244 articles in the Sebilürresâd Journal, which was published between 1908-1925, and 60 articles in the Islam Journal on fiqh and usūl al-fiqh. The fiqh subjects discussed in these articles are polygamy, veiling, giving zakah to the navy, the vision of the crescent, the proof of Ramadan, financial worship, pilgrimage, sermon, ḥullah, interest, ribā al-faḍl, ribā al-nasʾīe, divorcement, fasting and fitr. The subjects of usūl al-fiqh are social usūl al-fiqh, custom, ijtihad, imitation, permissibility, whether the permissibility is from the rules of sharīʿah, qaḍā, iftā, muftī, qāḍī, the conditions of the mujtahid and the ability to know the consensus. Ziya Gökalp's views on social usul al-fiqh left their mark on the Islam Journal. Social uṣūl al-fiqh, polygamy, whether permissibility is from the rules of sharīʿah or not, are the issues that are mutually discussed between the Islam Journal and Sebîlürreşâd.

Anahtar Kelimeler

Uṣūl al-Fiqh, Fiqh, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlürreşâd, Islam Journal, Classical Period, Modern Period.

Kaynakça

• Akdaş, Hayrunnisa. II. Meşrutiyet Dönemi Fikir Akımlarının Taaddüd-i Zevcât Konusundaki Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Ceyhan, Abdullah. Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşâd Mecmuaları Fihristi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Çavdar, R. Tuba. İslâm Mecmuası’nın Türk Dönemsel Yayını İçinde Yeri ve Önemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Danış, İlhami – Göleç, Mustafa – Köse, Ömer Faruk. İslâm Mecmuası (1914-1918). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi, Kültür Yayınları, 2019.
• Dinç, Emine Nurefşan. "Kadın ve Aile Hukuku ile İlgili Meseleler Bağlamında Gökalp’in Fıkha Bakışı". Turkish Studies 11/7 (2016), 151-188. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9524
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Sırâtımüstakîm / Sebîlürreşâd. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, Kültür Yayınları, 2012.
• Erdem, Sami. Tanzimat Sonrası Osmanlı Hukuk Düşüncesinde Fıkıh Usûlü Kavramları ve Modern Yaklaşımlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Günaltay, M. Şemseddin. Zulmetten Nura. İstanbul: Furkan Yayınları, 2. Basım, 1996.
• Kara, İsmail - Hanioğlu, Şükrü. "Sırât-ı Müstakîm". Türk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi. 7/8-9. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Mazıca, Nurşen. "1930'a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu". Atatürk Yolu Dergisi 5/18 (01.08.1996), 131-154. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000210
• Mertoğlu, M. Suat. Sırât-ı Müstakim Mecmûası Açıklamalı Fihrist ve Dizin. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Özket, Hasan. Sanayileşen Fıkıh XIX. Asır İslâm Hukuk Usûlü Çalışmaları (1800-1923), İstanbul: Medhal Bilimsel Araştırma Merkezi, 2006.
• Varlık, M. Bülent. "Tanzimat ·ve Meşrutiyet Dergileri". Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi. 1/125. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Yazıcı, Nesimi. "Ömer Nasuhi Bilmen’in Sebîlürreşâd ve Beyânü’lhak’taki Makaleleri Üzerine Bir Değerlendirme Denemesi". Diyanet İlmi Dergi 33/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül 1997), 29-40. https://dosya.diyanet.gov.tr/DYYSDosya/Dergiler/Ilmi/1997/ilmi_temmuz_1997.pdf
• Yıldız, Halil. "II. Meşrutiyet Dönemi Din ve Modernleşme Tartışmaları: Sebîlürreşâd Dergisi ve İslâm Mecmuası Örneği". Turkish Studies 13/2 (2018), 107-126. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13185