Türkçede terim oluşturma yolları ve bilişim terimlerinin oluşum süreçleri

Year 2020, Issue: 21, 242 - 256, 21.12.2020

Ali Kemal Şaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.843314

Abstract

Diller insanoğlunun geçirdiği bütün değişimleri en ince ayrıntısına kadar yansıtan mükemmel aynalardır. Her yeni buluş, eşya, fikir veya akım muhakkak dile akseder ve dilde temsil edilir. Bilimsel ve sanatsal alanlardaki ilerlemelerin yoğunluk kazanması insanın sözcüklerle olan ilişkisini de değiştirmiş; önceleri sadece nesne, durum ve olayları işaret etmek için kullanılan sözcükler zamanla zihinsel faaliyet ve ürünleri karşılamak için de kullanılır olmuştur. Böylece sadece belirli bir veya birkaç alanda kullanılan ve terim olarak adlandırılan özel kelimeler ortaya çıkmaya başlamıştır. Günümüzde teknolojik gelişmelerin çok yoğun bir şekilde yaşanması dilimizi de derinden etkilemiştir. Bu etkinin en fazla hissedildiği alanların başında söz varlığı gelmektedir. Zira yarım asır önce dilimizde bulunmayan pek çok sözcük ve terim artık sıklıkla kullanılmaya, dilimize yerleşmeye başlamıştır. Özellikle bilgisayar teknolojisinin müthiş bir hızla ilerlemesi ve bilgisayarların baş döndürücü bir hızla yaygınlaşması yüzlerce yeni bilişim teriminin günlük dile girmesine kapı aralamıştır. Çalışmanın birinci bölümünde bilişim teknolojilerinin ortaya çıkışı ve tarihî süreç içerisinde geçirdiği değişimlere değinildikten sonra bilgisayar teknolojisinin ülkemizdeki serüveni hakkında kısaca bilgi verilmiştir. İkinci bölümde terim kavramı tartışılmış, bir sözcük veya sözcük dizisinin terim olarak değerlendirilebilmesi için ne gibi özellikleri taşıması gerektiği üzerinde durulmuş ve bu özellikler maddeler hâlinde sıralanmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise Türkçe terim üretme yolları tespit edilmiş, günümüz Türkçesinde kullanılan bilişim/bilgisayar terimlerinin oluşum süreçleri belirlenmiş ve söz konusu terimlerin hangi yöntemlerle oluşturulduğu istatistiki verilerle ortaya konmuştur.

Keywords

terim, terimlerin özellikleri, terim yapma yolları, bilişim / bilgisayar terimleri

The ways of forming terms in Turkish and the formation processes of informatics terms

Abstract

Languages are perfect mirrors that reflect all the changes human beings go through to the finest detail. Every new discovery, item, idea or trend is definitely reflected and represented in language. The intensification of the advances in scientific and artistic fields has also changed the human relationship with words. In past the words were only used to indicate objects, situations and events but now words are used to achieve the purpose of mental activity and production over time. Thus, special words called terms began to emerge in one or more fields. Today, intense technological developments also deeply affected our language. Word presence is one of the areas where this effect is felt the most. Because many words and terms that were not found in our language half a century ago are now frequently used and settled in our language. Especially, the rapid advancement of computer technology and the rapid spread of computers have opened the door for hundreds of new informatics terms to enter the daily language. In the first part of this study, after mentioning the emergence of information technologies and the changes it has undergone in the historical process, brief information is given about the adventure of computer technology in our country. In the second part, the term concept is discussed, In order for a word or a series of words to be evaluated as a term, it has been emphasized that what kind of characteristics must have and these characteristics are listed in items. In the last part of the study, the ways of generating Turkish terms are determined and emphasized on the formation processes of informatics / computer terms thast are used in today's Turkish language..

Keywords

term, properties of terms, ways of making terms, informatics / computer terms

References

• Ahanov, K. (2013). Dil Bilimin Esasları. Ankara: TDK........................
• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil Ana çizgileriyle Dilbilim. c. 3, Ankara: TDK..........
• Akalın, H. Ş., vd. (2013). Bilgisayar Terimleri Karşılıklar Kılavuzu. Ankara: TDK.
• Arifoğlu, A., vd. (1996). Bilişim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TBD.
• Aydın, E. D. (1982). Bilişim Nedir. İstanbul: MİSTAŞ............................
• Aydoğdu, Ş.,vd. (2017) Bilgisayara Giriş (ed. Gökçe Becit İşçitürk). Ankara: Pegem.
• Buran, A. (2006). Dil İlişkileri ve Kavram Tercümeleri Üzerine Bir Değerlendirme. 12. Uluslararası KIBATEK Edebiyat Şöleni, Bakü/Azerbaycan: 10-17 Mayıs: s. 1-4.
• Campbell-Kelly, M., vd. (2014). Computer: A History of the İnformation Machine. New York: Westview Press.
• Çimen, A. (2014). Tarihi Değiştiren İcatlar ve Mucitler. İstanbul: Timaş......................
• Demirci, K. (2017). Türkoloji İçin Dilbilim. Ankara: Anı...................................
• Dilaçar, A. (1957). Terim nedir? Türk Dili, C. 4, S. 64, s. 207-210.
• Eker, S. (2003). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker.........................................
• Eker, S. (2013). Modernleşme Sürecinde Türkiye’de Terimbilim Çalışmalarına Genel Bir Bakış. Astana: Turkıc Akademi (Altaistics and Turkology) I.
• Eriş, E., Uluşahin, E. (2020). Technical and Economic Terms Translation Based on Metaphors. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 803-812. DOI: 10.29000/rumelide.752823.
• Ellyard, D. (2017). Kim Neyi Ne Zaman İcat Etti (Çev. Uğur Mutlu). Ankara: TÜBİTAK.
• Günay, D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual.
• Haugen, E. (1950). The Analysis of Linguistic Borrowing. Language, 26, 210-231.
• IBM 1620 fortran II spesifikasyonları (1964). (Çev. Şenol Utku). İstanbul: İTÜ Hesap Merkezi: 1.
• İhsanoğlu, E. (1985). Osmanlı Devleti’ne XIX. yy.da Bilimin Girişi ve Bilim-Din İlişkisi Hakkında Bir Değerlendirme Denemesi. Toplum ve Bilim, S. 29-30, s. 79-102.
• Kahraman, M. (2017). Türk Dilinin Cumhuriyet Devri Terimsel Gelişim Sürecine Tarihî Bakış (II). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 2, s. 1298-1312.
• Kara, İ. (2016). Bir Felsefe Dili Kurmak Modern Felsefe ve Bilim Terimlerinin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Dergah.
• Karaman, B. İ. (2009) Terim Oluşturma Yöntemleri. TDK Belleten, 2009-II.
• Karaman, B. İ. (2017) Terimbilimi. İstanbul: Bilgesu.................................
• Köksal, A. (1978). Bilişim Terimleri ve Öneriler Kılavuzu. Ankara: TBD.
• Köksal, A. (1981). Bilişim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK................................
• Köksal, A. (1983). Elli Yıl Boyunca Türk Dil Kurumu Terim Kolu Çalışmaları. Türk Dili, S. 381, s. 269-278.
• Levend, A. S. (2010). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Dil Derneği.
• Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim. (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual.
• Gürel, O., Göksu, O. (1964). Otomatik Bilgi İşlem Terimleri. Ankara: KKK Elektronik Hesap Merkezi: 2.
• Özdemir, E. (1973). Terim Hazırlama Kılavuzu. Ankara: TDK.
• Özdemir, E. (1980). Dil Devrimimiz. Ankara: TDK.........................
• Özdem, R. H. (1941). Terim Meselesi Münasebetiyle Dilimizin Islahı Üzerinde Bir Muhtıra. İstanbul: İ.Ü..
• Özdem, R. H. (2000). Terimler Hakkında. Dilbilim Yazıları (Haz. Recep Toparlı). Ankara: TDK.
• Özkan, A. (2015). Anı ve Fotoğraflarla Bilişim Tarihimiz. İstanbul: TÜBİSAD.
• Özön, M. N. (1972). Terim Kılavuzu. İstanbul: Maarif Matbaası......................
• Palferman, J., Swade, D. (1993). The Dream Machine : Exploring the Computer Age. London: BBC Books.
• Sağlam, M. Y. (2006). Türkçedeki Terim Sorunsalı. Türkbilig, S. 14, s. 168-176.
• Sarı, İ. (2013). Dil Etkileşimi Bağlamında Ses-Anlam Eşlemesi ve Türkçedeki Örnekleri. Türk Kültürü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1-27.
• Sarıtosun, N. (1992). Terim Hazırlama Kılavuzu. İstanbul: İ.T.Ü..............................
• Şahin, H. (2006). Terimlerin Genel Dile Yansımasına Dair Bazı Gözlemler. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bursa, 2006 / 1, s. 123-129.
• Tameroğlu, S. S. (2001). Bilimlerin Tarihi. İstanbul: Birsen...........................................
• Tariktaroğlu, A. (1998). Türk Dilinde Terimler. Türk Dili, S. 559, s. 74-80.............................
• Taşçı, C.N., Mutlu, M.E. (1991). Bilgisayar Tarihi. İstanbul: Alternatif Üniversite.........................
• Uysal, H. (2013). Yabancı Terimleri Türkçeleştirmede Uygulanan Yöntem ve İlkeler (1932-1950 arası). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara, Ankara Üniversitesi S.B.E.
• Vardar, B. (1980). Terimsel Etkinlik ve Terimbilim. Türk Dili, Ankara: Türk Dili, (XLI/46), s. 385-389.
• Vardar, B., vd. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC.
• Vinay, J.P., Darbelnet, J. (1995). Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for Translation. Joh Benjamins Publishing.
• Zülfikar, H. (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK..........................
• 75. Yılında Devlet İstatistik Enstitüsü: 1926-2001. (2001). Ankara: DİE.
• http://www.columbia.edu/cu/computinghistory/hollerith.html (09/02/2020)
• https://encyclopedia.ushmm.org/content/tr/article/world-war-ii-key-dates (10/02/2020)
• https://history-computer.com/ModernComputer/Relays/Zuse.html (09/02/2020)
• https://sozluk.gov.tr/ (05/02/2020).....................................................