Ghazals in the divan literature rhymed as "poem" and poetic determinations in these poems

Year 2022, Issue: 26, 732 - 755, 21.02.2022

İsa Işık

https://doi.org/10.29000/rumelide.1076379

Abstract

Divan literature is the product of hundreds of years of cultural accumulation from the Ottoman Empire to the present, and it is a great valley where thousands of poets grew up. Just as all great poets adopted a philosophy of art, the leading artists of divan poetry also had a poetic sensitivity. However, their expression of their poetic perception is generally different from those of modern poets. Modern poets have presented their art philosophies sometimes with their poems and sometimes with their distinct works. Thoughts related to poetry in Divan literature were mentioned by poets sometimes in divan preambles, in the reason for writing (sebeb-i telif) sections and often between the lines of the couplets. Other than these, poems with repeated voices like "suhan, saying, meaning, gazel, etc." also have an important function in conveying the poetic consciousness of poets. In this study, more than three hundred divans were scanned, and as a result, one "my poem (şiirum)" and six poems with "poem" rhyme were determined. One poem each by İshak Çelebi, Muhibbî, Emrî and Yahya Bey, and three poems by Zâtî were identified. The identified poems offer us important information on this subject in terms of quality. In this study, the thoughts of divan poets about poetry have been tried to be presented to the attention based on the aforementioned poems.

Keywords

Poetics, divan literature, poetry, ghazal, rhyme

Divan edebiyatında “şiir” redifli gazeller ve bu şiirler ışığında poetik tespitler

Abstract

Divan edebiyatı, Osmanlıdan günümüze yüzlerce yıllık kültür birikiminin mahsulü olup binlerce şairin yetiştiği büyük bir vadidir. Bütün büyük şairler bir sanat felsefesini benimsediği gibi divan şiirinin önde gelen sanatçıları da poetik bir duyarlılık sahibidir. Fakat divan şairlerinin poetik algılarını dışa vurmaları genellikle modern şairlerden farklıdır. Modern şairler sanat felsefelerini kimi zaman şiirleriyle kimi zaman da müstakil eserleriyle ortaya koymuşlardır. Divan edebiyatında şiirle ilgili düşünceler şairler tarafından bazen divan dibacelerinde, sebeb-i telif bölümlerinde çoğu zaman da beyitlerin satır aralarında zikredilmiştir. Bunların dışında yazılan “suhan, söz, mana, gazel vb.” redifli şiirler de şairlerin poetik bilinçlerini aktarmada önemli bir işleve sahiptir. Bu çalışmada üç yüzden fazla divan taranmış, bunun neticesinde bir “şiirim” altı da “şiir” redifli gazel tespit edilmiştir. İshak Çelebi, Muhibbî, Emrî ve Yahya Bey’e ait birer, Zâtî’ye ait ise üç şiir saptanmıştır. Tespit edilen şiirler nitelik olarak bizlere bu konuda önemli bilgiler sunmaktadır. Çalışmada, divan şairlerinin şiirle ilgili düşünceleri, bahsi geçen şiirlerden hareketle dikkatlere sunulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Poetika, divan edebiyatı, şiir, gazel, redif

References

• Aksoyak, İ. H. (1996). Mahzenu'-l-Esrar geleneğine bağlı mesnevilerdeki ortak hikayeler. bilig – 3. s. 182- 189.
• Aktaş, H. (2009). Mistik kanaldan sufizm doktrinini ve klasik şiir poetikasını tüket/emey/en modern şiir. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4/8- p. 442-462.
• Aydemir, Y. (2009). Nâbî’nin ideal gazeli. Bakkal, Ali (Ed.). Şair Nâbî Sempozyumu 13-15 Kasım 2009 Şanlıurfa. s. 77-90.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Yayınları.
• Bayram, Y. (1995). 16. yüzyıl divan şiirinde "poetika". [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. http://libra.omu.edu.tr/tezler/35877.pdf
• Bayram, Y. (2014). 16. yüzyıldaki bazı divan şairlerine göre şiirde gâye. Mavi Atlas, (3), 1-21.
• Çavuş, M. F. (2019). 15. yüzyıl klasik Türk şiirinin poetikası. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey Dîvan tenkidli basım. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çiçekler, M. (2008). Sa‘dî-i Şîrâzî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 35. s. 405-407.
• Doğan, M. N. (1997). Fuzûli'nin poetikası. Kitabevi Yayınları.
• Doğan, M. N. (2009). Nâbî Divanı’nda lafız-mana münasebetleri. Bakkal, Ali (Ed.). Şair Nâbî Sempozyumu 13-15 Kasım 2009 Şanlıurfa. s. 27-62.
• Durmaz, G. (2013). Muhibbî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Erişim Tarihi: 30.11.2021). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhibbi
• Durmuş, T. (2014). İshâk Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Erişim Tarihi: 30.11.2021). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ishak-celebi
• Erkal, A. (2009). Divan şiiri poetikası (17. Yüzyıl). Birleşik Yayınevi.
• Gür, Â. & Koçakoğlu, B. (2009). Yeni Türk edebiyatında kaynak olarak poetika. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4 /1- p. 79-187.
• Işık, İ. (2020). Divan edebiyatında poetik bilinç: Divan şiirinde “şiir” redifli şiirler. Öztürk, Murat & Topuz Ercüment (Ed.). 2. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları.
• Kanar, M. (2007). Nizâmî-i Gencevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 33. s. 183-185.
• Kaplan, M. (2019). İhsan Deniz'in şiir poetikası. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Karahan, A. (1995). Evhadüddin Enverî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 11. s. 267-268.
• Karataş, T. (2009). Poetik düşünüşün klasik şiirde dile getirilişi: Bâkî Divanı örneği. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 39, s. 449-457.
• Kaya, B. A. (2013). Dukagin-zâde Taşlıcalı Yahyâ Bey. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Erişim Tarihi: 30.11.2021). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yahya-bey-dukaginzade
• Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divan metin-çeviri-açıklamalar-dizin. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
• Kılıç, M. E. (2012). Sûfî ve şiir Osmanlı tasavvuf şiirinin poetikası (10. Baskı). İnsan Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'r%C3%A2f-suresi/1097/143-ayet-tefsiri
• Kurtoğlu, O. (2013). Zâtî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Erişim Tarihi: 30.11.2021). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zati-ivaz
• Kurtulmuş, R. (1995). Emîr Hüsrev-i Dihlevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 11. s. 135-137.
• Okay, M. O. (2005). Poetika dersleri. Hece Yayınları..........................
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Sağın, Ö. (2020). Orhan Pamuk ve poetikası. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî Divanı. Eren Yayıncılık.
• Saraç, Y. (2014). Emrullâh Emrî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Erişim Tarihi: 30.11.2021). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/emri-emrullah
• Sazyek, H. (2000). Poetika kavramı ve yeni Türk edebiyatında manzum poetik ön sözler. Türk Dili, S: 577, s. 10-22.
• Tarlan, A. N. (1967). Zatî Divanı edisyon kritik ve transkripsiyon gazeller kısmı: I. cild. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1970). Zatî Divanı edisyon kritik ve transkripsiyon gazeller kısmı: II. Cild. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Tunç, S. (2000). Muhibbî Dîvânı’nda şiir ve şâir ile ilgili değerlendirmeler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (7), 265-283.
• Türkdoğan, M. G. (2012). Mesnevilerde poetika. Dede Korkut Dergisi, S. 2, s. 179-188.
• Üzgör, T. (1990). Türkçe dîvân dîbâceleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yavuz, K. & Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı bütün şiirleri I. cilt. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yeniterzi, E. (2005). Divan şiirinde gazel redifli gazeller. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 18, s.1-10.