İki kardeşin iki dilde müşterek kaleme aldıkları eser: Makâmetü’l-Ehaveyn

Year 2022, Issue: 29, 500 - 518, 21.08.2022

Halil Batur Sedat Akay

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164182

Cited By: 1

Abstract

Sanat dallarından biri olan edebiyat, bir taraftan insanın estetik duygularını beslerken öte taraftan kültürel, zihinsel ve ahlakî gelişimine de önemli katkılar sunmaktadır. Her edebî eser, eserin kaleme alındığı zaman dilimini, yazıldığı coğrafyanın sosyal ve kültürel yapısını yansıtarak o dönemi daha iyi değerlendirmemize olanak sağlar. Makâmât, genellikle hayalî bir kahraman üzerinden bir anlatıcının herhangi bir hikâyeyi Arap dilinin incelikli söz sanatlarına başvurarak sanatlı bir üslup ile anlatımı şeklinde tanımlanmıştır. Arap edebiyatında hicrî IV. yüzyıldan itibaren bir edebî tür olarak gelişen makâmât, başta birer vaaz ve hitabe niteliği taşımakla beraber zamanla eğitici, öğretici ve kimi zaman da eğlendirici eserler olarak yazılmışlardır. Fakat zaman içerisinde bu tarzın dışında da makâmât örnekleri kaleme alınmıştır. Bedîüzzaman el-Hemedânî’nin Makâmât adlı eseri makâme türünde yazılan ilk eser olarak kabul edilmektedir. el-Harîrî’nin el-Makâmât adındaki eseri, âdeta bu tür ile özdeşleşmiş en iyi örneklerdendir. Söz konusu eserler, Arap dili ve belagatinin şaheserleri olarak görülmüş ve birçok müellif tarafından taklit edilmiştir. Makâmât türünün bir örneğini de XX. yüzyılda yaşamış Halil Hulki Efendi ile kardeşi Cemil Efendi birlikte yazmışlardır. Eserde Arapça mensur ve manzum bölümlerin yanı sıra Türkçe şiirler de yer almaktadır. Dolayısıyla eser hem Arap dili ve belagati hem de Türk edebiyatı açısından incelenebilecek metinler içermektedir. Bu çalışma iki kardeşin makâmât türünde yazmış oldukları Makâmetü’l-Ehaveyn fî Menâkıbi’s-Sâdâti Evlâdi Seyyidinâ el-Hüseyn adlı eseri üzerinedir. Çalışmamızda öncelikle makâmât türü hakkında bilgi verilmiş, sonrasında eserin müellifleri tanıtılmıştır. Sonraki bölümde söz konusu eser, şekil ve muhteva yönüyle incelenerek eserin makâmât geleneği içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonuna eserde bulunan Türkçe şiirlerin transkripsiyonlu metni ilave edilmiştir.

Keywords

Halil Hulki Aydın, Cemil Aydın, makamat, belagat, klasik edebiyat

The Work that the Two Brothers Wrote Together in Two Languages: Maqamat al-Ahaveyn

Abstract

Literature, one of the branches of art, on the one hand, feeds the aesthetic feelings of a person, and on the other hand, it makes important contributions to his cultural, mental, and moral development. Each literary work reflects the time period in which the work was written, the social and cultural structure of the geography in which it was written, which allows us to better evaluate this period. Makamat is defined more in terms of its shape and style as the narration of a story by a narrator over an imaginary hero in an artistic style by resorting to the subtle verbal arts of the Arabic language. In Arabic literature, hijri IV. makamat, which has developed as a literary genre since the XVIII century, is primarily a sermon and oration, but over time they have also been written as educational, instructive, and sometimes entertaining works. However, over time, many other examples of makams were written outside of this style. Bediuzzaman al-Hemedani's Maqamat is considered to be the first work written in the maqamah genre. al-Hariri's work called al-Makamat is one of the best examples that has been identified with this genre. The works in question have been regarded as masterpieces of Arabic language and eloquence and have been imitated by many scholars. Halil Hulki Efendi and his brother Cemil Efendi also wrote an example of the Makamat genre together. Arabic Turkish poems are also included in the work, as well as Arabic mensur and verse sections. Therefore, the work contains texts that can be studied both from the point of view of Arabic language and eloquence, and from the point of view of Turkish literature. This work was carried out in the XX century. XII. It is based on the work called Makamat el-Ahaveyn, written by two brothers who lived in the 19th century. In our study, firstly, information about the type of makam was given, and then the authors of the work were introduced. In the next section, the work named Makamatü'l-Ahaveyn was examined in terms of form and content, and the place of the work in the makamat tradition was tried to be determined. The transcripted text of the Turkish poems in the work has been added to the end of the study.

Keywords

Halil Hulki Aydın, Cemil Aydın, makamat, eloquence, classical literature

References

• Akay, S. (2020). Belgelerle Siirt’in manevi dinamikleri, âlimleri ve eserleri, Siirt: Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Akay, S. (2019). Edebî zevk-Siirtli Halil Hulki Efendi ve Muktetafu‘l-ezhar fî-Nazmi İzhari‘l-esrar adlı eseri. Siirt Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık: Siirt.
• Akay, S. (2019). Halil Hulki Efendi ve Muktetafu’l-Ezhâr Fî Nazm-i İzhâri’l-Esrâr İsimli Eseri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 / 14 (Aralık), 338-351.
• Arıtürk, A. ve F. (2003). Siirt’le ilgili anekdotlar. Siirt.
• Arpacık, M. T. (2004). Tarihsel arşiv araştırması. Ankara.
• Arslan, M. U. (2019). Klasik Türk edebiyatında Şahin Giray üslubu, Edebî Eleştiri Dergisi, c. 3/1, s. 1-14.
• Atalay, Ö. (1946). Siirt Tarihi. İstanbul: Çeltüt Matbaası.
• Aydın, C. (1312). Şerhü kavâidi’l-iʻrâb. Ankara: İbrahim Efendi Matbaası
• Aydın, H. H. (1310). Siraci fî-nazm-i İsâgûcî, İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
• Aydın, H. H. (1311). Muzîletu’l-Ğavâmid fi Fenni’l-Ferâid, İstanbul.
• Aydın, H. H. (1319). Makâmetü’l-Ehaveyn, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Kitaplığı, nr 1148, vr. 1a-20b.
• Ayyıldız, E. (2003). “Makâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: C. 27, s. 417-419.
• Bardakoğlu, A. (1995). “Ferâiz”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: C. 17, s. 362.
• Batur, H.; Yıldız, E. (2019). Şeyhülislam Muhammed ve Sâmih’in kudûmiyeleri üzerine mukayeseli bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 259-288. DOI: 10.29000/rumelide.541019.
• Bayhan, T. Mücadele Gazetesi. Siirt: 20.07.2009 sayısı.
• Bayhan, T. Özel Arşiv Araştırması tarih ve baskı yeri yok.
• Çelik, A. (2019). Tanzimattan cumhuriyete Siirt. Siirt: Emin Matbaacılık.
• Çil Yücel, (2005). Erzurum kongresine katılan delegelerin biyografileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Demirayak, K. (2015). Osmanlı dönemi Arap edebiyatında tevessül şefaat dileme ve yakarış şiirleri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol. 1, no. 1, pp. 49–76, 2015.
• Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Yayınları.
• Durmuş, İ. (2006). “Müşeccer”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: C 32, 158-160.
• Durmuş, İ. (2006). “Müşterek”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: C 32, 171-172.
• Er, R. (1994). Bediu’z-zamân el-Hemedâni ve makâmeleri İstanbul: MEB Yayınları.
• Hüseyn, F. Y. (2012). Cemâliyetu’l-Kasîdeti’l-Hendesiyye beyne’l-Vâkii ve’t-Tumûh, Mecelletu Külliyyeti’l-Ulûmi’l-İslamiyye, C. 7, s. 12, 1-58.
• Kılıç, H. (1997). "Harîrî". TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara: C. XVI, s. 417-419.
• Kılıççıoğlu, C. (1992). Her yönüyle Siirt. Ankara.
• Ocak, A. Y. (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öztürk, M. ve Mertoğlu, M. S. (2013). "Zemahşerî". TDV İslâm Ansiklopedisi İstanbul: C. 44, s. 235-238.
• Sami, Şemseddin (2009). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2001). Klasik edebiyat bilgisi belâgat. İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
• Şenödeyici, Ö. (2012). Osmanlının görsel şiirleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2012) “Tevessül”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: C. 42, s. 6-8.
• Yüksel, E. (1992). "Birgivî", TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: C. 6, s. 191-194.