Evrensel gramer ve beynin yapısı açısından Türkçede soru kategorisinin semantik özellikleri

Year 2022, Issue: 30, 286 - 311, 21.10.2022

Hatice Parlak

Abstract

Dilsel birimler dilin anlamlandırılmasında, kullanılmasında ve yorumlanmasında önemli görevler üstlenir. Bir dil çevresi içinde doğan birey, dile ait birimleri formal bir eğitime ihtiyaç duymaksızın beyninin sahip olduğu özellikler sayesinde edinir. İnsanlar dil edinimi konusunda benzersiz bir yeteneğe sahiptir. İnsanın sahip olduğu biyolojik özellikler dilin birtakım evrensel ilkelere göre işlemesinin de ana sebebidir. Duyular aracılığıyla dış dünyayı bütün parça ilişkisine göre algılayan beyin, anlamı oluştururken bütünü; dili kullanıma geçirirken de parçaları görür. Soru yapıları hem parçanın hem de bütünün anlaşılmasında önemli görevler üstlenir. Bir konu, nesne, durum, olay, zaman, mekân, nitelik, nicelik hakkında bilgi almak için kullanılan soru yapısı her dilde bulunan evrensel bir özellik olarak karşımıza çıkar. İnsanı bir toplumun üyesi hâline getiren dil sayesinde bireyler arasında anlam alışverişi gerçekleşir. Beyinde anlamın oluşması ise düşünme, inceleme, sorgulama, tahmin yapma, ilişkilendirme, seçim yapma, yorumlama, analiz-sentez yapma, değerlendirme gibi zihinsel becerileri gerektirir. Dilin hem yüzey yapısı hem derin yapısı vardır. Dildeki ifadelerin yorumlanması ve anlamlandırılması derin yapıda gerçekleşir. Bu çalışmada özellikle beyinde ve dilde anlamın nasıl oluştuğu üzerinde durulacak, soru yapısı evrensel ve semantik özellikleri açısından değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Soru yapısı, semantik, zihin ve dil, evrensel gramer

The semantic features of interrogative in Turkish in terms of universal grammar and brain structure

Abstract

Linguistic units play an important role in the meaning, use and interpretation of language. A person being born into a language acquires linguistic units without calling for a formal education, by means of the features of their brain. Humans are unique in their ability to acquire language. The biological features of human beings are also the main reason of processing language according to some universal principles. The brain, which perceives the outside world using deductive and inductive methods, sees the whole when creating meaning and the parts when producing a sentence. Questions play an important role in understanding both the part and the whole. The interrogative, which is used to obtain information about a subject, object, situation, event, time, place, quality, or quantity, appears to be a universal principle that can be found in any language. Individuals exchange meaning through language, which makes them members of a society. The formation of meaning in the brain requires mental skills such as thinking, examining, questioning, estimating, associating, making choices, interpretation, analysis-synthesis, and evaluation. Language has both a surface structure and a deep structure. Understanding and interpreting expressions in the language occurs within a deep structure. This study focuses on the formation of meaning in the brain and language as well as the evaluation of interrogative in terms of universal grammar and semantic features.

Keywords

Interrogative, semantic, mind and language, universal grammar

References

• Abutalebi, J. (2008). Neural aspects of second language representation and language control. Acta Psychologica. 128 : 466-478.
• Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Altmışdört, G.(2013). Dil edinimi ve dil öğrenimi olgusuna beyin ve dil gelişimi açısından bir bakış. Ege Eğitim Dergisi, (14) 2: 41–62
• Altunya H., & Yeşil, M. (2016). Aristotales’in Kategoriler Kuramının Ele Alınış Biçimleri. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, cilt:6, sayı: 2.
• Avcı, D. E. (2008). Beyin yarı kürelerinin baskın olarak kullanılmasına yönelik öğretim stratejileri. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 28, sayı 2, s. 1-17.
• Barthes, R. (1976). Göstergebilimin Temelleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Bayırlı, İ. K. (2009). Dilin evrimi, Cogito Dergisi. Kış Darwin özel sayısı.
• Bulak, Ş. (2019). Türkçede “-mI/-mU” soru unsuru. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, o (66), 309-330, DOI: 10.14222/Türkiyat 4196.
• Çağlar, B. (2012). Bir iletişim biçimi olarak göstergebilim. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 22-34. https://dergipark.org.tr/tr/pub/euljss/issue/6282/84320.
• Çakır, C. (2004). Anlamın bağlam açısından incelenmesi: kökanlambilim ve artanlambilim. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 3 s.245-255.
• Cormrie, B. (2005). Dil evrensellikleri ve dilbilim tipolojisi. Hece Yayınları.
• Dilaçar, A. (1971). Gramer, tanımı, adı, kapsamı, türleri, yöntemi, eğitimdeki yeri ve tarihçesi. TDAY Belleten, TDK yay., Ankara s. 83-145.
• Doğan, N. (2016). Türkçe sözlük’te istem bilgisi. III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu. 03-04 Kasım 2016 Eskişehir.
• Duralı, T. (2013). Aristoteles’in kategorilerinde, fiziği ile metafiziğinde değişme ve zaman sorunları. Felsefe Arşivi.
• Ergenç, İ. (2020). Dilin beyindeki gerçekleşimi ve konuşma eylemi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dilbilim Bölümü,. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/30136.
• Ergin, M. (1994). Türk dili. Bayrak Yay., İstanbul.
• Erkman-Akerson, F., (2005). Göstergebilime giriş, https://dergipark.org.tr/en/pub/iuaded/issue/1050/11883
• Ersoy, E. & Karal, Ö. (2012). Yapay sinir ağları ve insan beyni, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. Journal of the Human and Social Science Researches Cilt.1, Sayı:2 – Volume.1, Issue: 2.
• Filizok, R. (2022, 2 Ocak ). Gösterge, işaret ve anlam. www.ege-edebiyat.org.
• Gencan, T. N. (1979). Dil bilgisi. TDK Yay., Ankara.
• Günay D. (2007). Sözlükbilime giriş. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Güven, M.(2018). Sentagmatik ve paradigmatik ilişkiler bağlamında Türkçe dil birimlerine metodolojik bakış. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Mart 22(1): 57-72.
• Kanlı, İ., & Agocuk, P. (2021). Kültürel gösterge aracı olarak sinama: Lal Gece (2016) ve Hwal (Yay, 2005) Filmlerin toplumsal cinsiyet bağlamda karşılaştırmalı analizi. Folklor/Edebiyat, folklor/edebiyat, 177-198. DOI: 10.22559/folklor.1592.
• Kaymaz, Z. (2000). Türkçede soru yapma şekilleri ve anlam özellikleri. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. 24-29 Eylül
• Keleş, E., & Çepni, S. (2006). Beyin ve öğrenme. Türk Fen Eğitimi Dergisi, Yıl 3, Sayı 2, Aralık.
• Kerimoğlu, C. (2016). Dilin kökeni arayışları: dilin kökeniyle ilgili akademik tartışmalar. Dil Araştırmaları, 10 (18), 47-84 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/dilarastirmalari/issue/60059/868597
• Kıran, Z., & Kıran, A. E. (2002). Dilbilime giriş. Seçkin Yay.
• Korkmaz, Ö., & Mahiroğlu, A. (2007). Beyin, bellek ve öğrenme. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1), 93-104 https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/49108/626699
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri, şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köz İ. (2003). Mantık felsefesi. Elis Yay., Ankara
• Kula, O. B. (2012). Dil Felsefesi – Edebiyat Kuramı – I, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mergen, F. (2010). İki dilli bireylerin ana dillerinde ve ikinci dilde dilbilgisel ve anlambilimsel işlemlemelerinin nörodilbilimsel açıdan İincelenmesi (Tez no. 261494) [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi].
• https://acikerisim.deu.edu.tr/
• Metin, S. (2013). Eylem seçiminin limbik sisteme bağlı olarak dinamik sistem yaklaşımı ile modellenmesi [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/741c3268-5b27-41f5-b1c5-264277c090e4/content
• Min, H.-J., & Park J. C. (2007). Analysis of indirect uses of interrogative sentences carrying anger intelligent robotics development program. One of the 21st Century Frontier R&D Programs, and Brain Science Research Center. Müldür, F. (2016). Noam Chomsky’de Üretici Dilbilgisi: derin yapı yüzey yapı ayrımı. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, Sayı 2, issue 27, Güz.
• Onan, B. (2012) Türkçenin Ana dili olarak öğretiminde bilgi işleme süreci, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 8. Sayı 1. Nisan. ss
• Özkan, I. A. (2017). Türkçede istemi artıran biçimbilgisel kategoriler, International Journal of Social Science, Number: 60 , p. 183-195, Autumn II 2017Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7175
• Özlem D., (2019). Mantık. Notos Kitap
• Özmakas, U. (2009). Charles Sanders Pierce‘in gösterge kavramı. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 32-45.
• Paradis, M. (2004). A neurolinguistic theory of bilingualism. Hollanda: John Benjamins Publishing Company.
• Peirce, C. (1984). Writings of Charles S. Pierce. Cilt: 2.
• Pinker S. (2017). Zihin nasıl çalışır, zihnin evrimsel ve nörobilimsel incelemesi. (Sabri, Gürses Çev.), Alfa Bilim.
• Rifat, M.(2013). Açıklamalı göstergebilim sözlüğü. İstanbul. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Saraçlı Ö., Atasoy N., & Karaahmet E. (2012). Yakın ilişkilerin nörobiyolojisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2012; 4(4): 414-427.
• Siemund, P. (2001). Interrogative constructions. Martin Haspelmath / Ekkehard König / Wulf Oesterreicher / Wolfgang Raible (eds.) (2001) Language Typology and Language Universals. Berlin: Mouton de Gruyter. 1010-1028.
• Sofu, H. (1998). Soru tümcelerinin edinimi. Dilbilim Araştırmaları
• Solms, M.& Turnbull, O. (2013). Beyin ve iç dünya: Sinirbilime Giriş. Metis Yayınları.
• Tanrıdağ, O. (2009). Nöroloji pratiğinde konuşma ve dil bozuklukları. Türk Nörol Derg; 15: 155-160.
• Torun, Ş. (2018). Beyin ve dil. Detay Yayıncılık.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Yayım. Türkçe sözlük (9. baskı, s. 111).
• Üngüren, E. (2015). Beynin nöroanatomik ve nörokimsayal yapısının kişilik ve davranış üzerindeki etkisi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi International Journal of Alanya Faculty of Business Yıl:2015, C:7, S:1, s.193-219
• Uzun, N. E. (2006). Türkcenin öğretimi için soru tümcesi türleri üzerine bir sınıflama denemesi. Dil Dergisi: Sayı 131, .s. 15-32. Ankara: TOMER.
• Yılmaz, Y. Y.(2011). Yabancı dilde bilgisayar yazılımı ile sözcük öğrenimi bir model denemesi [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi] https://dspace.ankara.edu.tr