Klâsik Türk edebiyatında Esmâü’l-Hüsnâ şerhleri ve müellifi bilinmeyen mensur bir örneği

Year 2022, Issue: 30, 619 - 643, 21.10.2022

İlyas Kayaokay

https://doi.org/10.29000/rumelide.1192655

Abstract

Esmâü’l-hüsnâ tabiri, kültür ve inancımızda özel bir ad olarak Allah’ın doksan dokuz ismini kapsamaktadır. Kur’ân’da dört âyette de vurgulandığı üzere şüphesiz en güzel isimler onundur. Arap, Fars ve Türk-İslam edebiyatında, Allah’ın doksan dokuz ism-i şerîfinin manalarının izah edildiği, onları sayıp ezberlemenin meziyet ve değerlerinden söz eden manzum yahut mensur şekilde tertip edilmiş esmâü’l-hüsnâ şerhleri vardır. Türk edebiyatındaki esmâü’l-hüsnâ şerhleri tevhid ve münâcâtlardan sonra Allah’ı konu edinen en önemli edebî tür olup dört şekilde karşımıza çıkar. Bunlar; isimleri yalnızca sayıp sıralayanlar, şerh edenler, muamma ve havass türündedir. Bu makalede, genel olarak esmâü’l-hüsnâlar hakkında bilgi verildikten sonra Türk edebiyatında tespit edilebilen bu türdeki manzum ve mensur eserlerin kronolojik listesi verilerek kısaca tanıtımı yapılmıştır. Bu sayede türle alakalı yıllardır tekrar eden bilgi yanlışları da tashih edilmiştir. Ardından, daha evvel bilinmeyen ve İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde kayıtlı, müellifi ve ne zaman yazıldığı meçhul mensur bir esmâü’l-hüsnâ şerhinin tanıtımı ve Arap harflerinden Latin alfabesine transkripsiyonlu aktarımı yapılarak tür literatürüne katkı sağlanmıştır.

Keywords

Klasik Türk Edebiyatı, Esmâü’l-hüsnâ, Şerh, Havass, Mensur

Esmâü'l-Hüsnâ explanations in Classical Turkish literature and an example of prose with an unknown author

Abstract

The term esmâü'l-husna used for the names of Allah includes ninety-nine names of Allah in our culture and belief. As it is emphasized in the four verses of the Qur'an, the most beautiful names are undoubtedly Allah's. In Arabic, Persian and Turkish-Islamic literature, there are esmâü'l-hüsnâ commentaries in verse or prose, in which the meanings of the ninety-nine names of Allah are explained, and the merits and values of counting and memorizing them. The esmâü'l-hüsnâ annotations in Turkish literature are the most important literary genre that deals with Allah after tawhid and munajats and appear in four forms. These; Those who only enumerate and list the names, who make annotations, are of the type of enigma and havass. In this article, after giving information about the esmâü'l-hüsnâ genre in general, a chronological list of poetic and prose works in this genre that can be identified in Turkish literature is briefly introduced. In this way, repetitive information errors related to the species have been corrected for years. Afterwards, a contribution to the genre literature was made by introducing an esmâü'l-hüsnâ commentary, which was not known before and registered in the Istanbul University Rare Works Library, and whose author was not known, and its transcription from Arabic letters to the Latin alphabet.

Keywords

Classical Turkish Literature, Esmâü, Commentary, Havass, Prose.

References

• Akaryalı, M. S. (2000). Şâkir Ahmed Paşa Ravz-ı Verd, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• Akın, L. (2011). Cevâhirü'l-Ma`ânî (Paris nüshası) Metin ve Söz Dizimi İncelemesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Aşkar, M. (2007). “Niyâzî-i Mısrî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 33, s. 166-169.
• Baş, M. K. (1999). Lamiî Çelebi’nin Şerh-i Muammeyât Alâ Esmâ-i Hüsnâ’sı (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Batur, H. (2022). “Abdurrahman Sâmî Saruhanî’nin Esmâ-i Hüsnâ Kasidesi”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8/3, s. 1852-1869.
• Ceyhan Â. (2016). “Şirvanlı Habîbullâh’ın Esmâ-i Hüsnâ Şerhi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 17, s. 13-54.
• Çelik, A. vd. (2020). “Diller O’nu Söyler: ‘Alî Çâvîş’in Üç Dilde Esmâ-i Hüsnâ’sı”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, s. 197-216.
• Dilek, M. (2003). “Hadislerde El-Esmâü’l-Hüsna”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/12, s. 77-94
• Düzenli, M. B. (2014). Hüseyin b. Ahmed Sirôzî'nin Câmiü'l-Envâr 'Alâ Tefsîri'l-İhlâs adlı eseri (1b-192b, İnceleme-metin), Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi.
• Ece, S. (2007). “Serrâc-zâde Hasan Hâtif (Hayatı ve Eserleri)”, Turkish Studies, 2/1, s. 84-103.
• Ekrem S. (2016). Abdülmecid b. Nasuh Tosyevî ve Matlabü’l-Ala Adlı Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• Ergür, M. (Tarihsiz). Şerh-i Vird-i Settar Harîrî-zâde Kemaleddin Efendi, https://www.muzafferozak.com/PDF/Kitaplar/virdi-settar-serhi-transkripsiyon.pdf [E. T.: 15.08.2022]
• Gören, F. (2019). Bahâeddinzâde Muhyiddin Mehmed Efendi'nin Şerhu'l-Esmâi'l-Hüsnâ Adlı Eseri: Tahkik ve Değerlendirme, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• Kızılabdullah, Ş. (2004). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi, Hayatı, Eserleri ve Manzum Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ’sı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Kiraz, S. (2018). “Fezâyî’nin Çihil-nâm-ı Manzûm Adlı Havâss-ı Esmâ-i Hüsnâ Mesnevisi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22/2, s. 999-1034
• Koyuncu, F. (2014). “Bursalı Subhî Mehmed ve Manzum Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/31, s. 175-193.
• Koyuncu, F. (2015). “16. Asır Şairlerinden Nahîfî’nin Manzum Esmâü’l-Hüsnâ’sı: Şerh-i Şâfî”, Sûfî Araştırmaları, 6/11, s. 121-163.
• Kuzubaş, M. (2019). “Fahreddin Rûmî’nin Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/68, s. 241-261.
• Külekçi, N. (1997). İbni İsâ Saruhânî Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, Ankara: Akçağ Yay.
• Muradoğlu Ağrıkan, M. (2021). Esmaü’l-Hüsna Şerhi Abdullah Simavi, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Özkat, M. (2016). “Trabzonlu Şâkir Ahmed Paşa (Öl. H. 1234/1819) ve Dikkatlerden Kaçan Bir Eseri: Hulâsatü’l-Ahkâm”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 35, s. 195-246
• Öztürk, A. (2019). “İslâmî Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ”, İslamî İlimler Dergisi, 14/2, s. 27- 41,
• Öztürk, E. C. (2015). “Şeyhoğlu’nun Havâss-ı Esmâ-i Hüsnâ”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/36 s. 188-208.
• Paksoy, K. (2011). “Allah’ın Doksan Dokuz İsmiyle İlgili Rivayetin Tahlili”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11/1, s. 91-111.
• Pekçetin, O. (2010). Ahmed-i Dâî'nin Vesîletü'l-Mülûk Adlı Eseri (1b-58b), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Süslü, Z. (2020). “Ceceli Müftü İbrahim Efendi ve Manzûm Esmâ-i Hüsnâ’sı”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 10/ 1, s. 42-57.
• Şener, H. İ. (1985). Türk Edebiyatında Manzum Esmâü’l-Hüsnâlar. Doktora Tezi, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi
• Şener, H. İ. (1987). “Âsâr-ı Kemâl’de Yer Alan Manzûm Esmâü’l-hüsnâ”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV (Prof. Dr. Ömer Yiğitbaşı’na Armağan), s. 227-240.
• Şenödeyici, Ö. ve Kuyma, E. (2022). XV. Yüzyıl Şairi Fezayi ve Mesnevileri, İstanbul: Kesit Yayınları
• Şeref, S. (2020). Vardarî Hâfız Mahmûd Efendi'nin Muhtasar-ı Havâss-ı Esmâ-i Hüsnâ'sı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Topaloğlu, B. (1995). “Esma-i Hüsna”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 11, s. 404-418.
• Yazıcı, T. ve Uludağ, S. (1998). “Herevî, Hâce Abdullah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 17, s. 222-226.
• Yıldız, Â. (2012). Hû Manzum Esmâü’l-Hüsnâ, Sivas: Be Yayınları.
• Yılmaz, A. (1998). “Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ Şerhleri ve İbn-i Îsâ-yı Saruhânî’ninŞerh-i Esmâ-i Hüsnâ’sı”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/1, s. 1-34.
• Yılmaz, O. (2014). Hamdi Efendi’nin “Manzûm Münâcât ve Arz-ı Hâcât/Manzûm Esmâ-i Hüsnâ Şerhi” Adlı Eseri (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi.