Sosyal bilim çevirilerinde yanmetin ve ‘Paraçeviriler’: Bir Bourdieu ‘Okuma’sı

Year 2022, Issue: 31, 1780 - 1807, 21.12.2022

Zuhal Emirosmanoğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222082

Abstract

Alımlama açısından bakıldığında sosyal bilim çevirisinde bir yazarın yapıtının bütünlüğü içinde okunması ve düşüncesinin gelişim çizgisinin takip edilmesi birincil öneme sahiptir. Çeviri sosyolojisi yapıtın sosyokültürel üretim koşullarından uzaklığı sorunundan hareketle sürece katılan aktörlerle dolaşım dinamiklerini incelemektedir. Belli bir düşüncenin parçalı girişinin yarattığı kopuklukta alımlama sorunlarına karşı farklı bağlamsallaştırma stratejileri benimsenmektedir. Bu stratejiler arasında yanmetinlerin dolaşıma eşlik etmesi yer almaktadır. Gerard Genette’in sınıflandırmasına göre, yapıta eşlik eden yanmetinler (fr.paratextes) metnin çevresinde (fr.peritextes, tr. çevremetin) ve metnin dışında (fr.epitexte, tr.dışmetin) yer alan unsurlardır. Bu araştırmada yanmetin sınıflandırmasında çevremetinler olarak önsözler, sunuş, kapak ve sonsöz gibi unsurlar ile dışmetinler olarak Bourdieu’nün yapıtı etrafındaki yazılar, makaleler, söyleşiler, seminerler, eleştiriler incelenmiştir. Ayrıca metin dışı unsurları görsel-işitsel ve göstergesel düzeyi de kapsayacak şekilde genişleten metin dışı işlemler olarak ‘paraçeviri’ (fr. paratraduction) olgusu da tanımlanmaya çalışılmıştır. Çeviride gecikme ve kronolojik boşlukların damgasını vurduğu Bourdieu yapıtının Türkçe dolaşım evrelerinin 3 ayrı dönem olarak sınıflandırılabileceği görülmektedir. Yanmetinler Bourdieu’yü ‘okuma’ ve ampirik araştırmalarda uygulama sorununun bugün hala devam etmekte olduğunu ortaya koymaktadır. Bu metinler çoklu kimlikleriyle yazar, yayıncı, editör, çevirmen ve akademisyenlerin süreçte kolektif ve sistematik çalıştıklarını, süreğen sorunları yinelediklerini ve bir Bourdieu okuma izleği sundukları görülmektedir. Buna göre, sosyal bilim çevirilerinde yanmetin ve ‘paraçeviriler’le akademik alan uzmanlarının sürece aktif katılımı, yayıncılık ve akademik pratiklere yön vermesi açısından önemsenmelidir. Sonuç olarak, çeviri sosyolojisi perspektifiyle Türkiye’de eksik olan sosyal bilim çevirileri araştırmalarında bu ‘metinsel’ unsurların incelenmesi alımlanma sorunlarının gündeme getirilmesinde verimli bir disiplinlerarası araştırma alanı açmaktadır.

Keywords

Sosyal bilim çevirisi, çeviri sosyolojisi, yanmetin, paraçeviri, Bourdieu

Paratexts and ‘Paratranslations’ in social sciences translations : A ‘Bourdieu’ reading

Abstract

From the point of view of reception; reading an author's work in its entirety, following the development of their thought is very important in social sciences translations. Translation sociology examines the dynamics of circulation with the actors participating in the process, starting from the problem of the distance of the work from the socio-cultural production conditions. Different contextualization strategies are adopted against reception problems in the disconnection created by the fragmented entry of a certain idea and author. These strategies include accompanying paratexts into circulation. According to Gerard Genette's classification, paratexts are elements accompanying the work as peritexts and epitexts. In this research, elements such as preface, presentation, covers and epilogue are examined as peritexts, as well as articles, interviews, seminars and criticisms around Bourdieu's work as epitexts. In addition, the phenomenon of 'paratranslation', as extratextual operations that expands epitext elements to include audio-visual and semiotic level, has also been defined. It is observed that the Turkish circulation phases of Bourdieu's work, marked by delays in translation and chronological gaps, could be classified in 3 different periods. The paratexts reveal that 'reading' Bourdieu and applying it in empirical research is still an actual problem. These texts, with their multiple actors show that writers, publishers, editors, translators and academics work collectively and systematically in the process, repeat persisting issues and presenting a Bourdieu reading. Accordingly, the active participation of academic domain experts in social science translations with paratexts and 'paratranslations' should be considered pivotal vis a vis directing publishing and academic practices. As a result, examining these 'textual' elements in social science translation research, which is lacking in Türkiye from the perspective of translation sociology, opens up a fruitful interdisciplinary research area in bringing up reception problems.

Keywords

Social sciences translations, sociology of translation, paratext, paratranslation, bourdieu.

References

• Akdağ, A. I. (2021). Paratranslation under constraint. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 1260-1271. DOI: 10.29000/rumelide.995511
• Aksöz, M. (2018), “Yanmetin (Paratexte) Nedir? Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler (Peritexte) Nelerdir?”. Turkish Studies, 13/12, 27-47.
• Aksöz, M. (2019). ‘Yanmetinin Altbaşlığı: “Kitap Çevresindeki Öğeler (Epitexte) ve Örneklemeler. Turkish Studies-Language and Literature. https://turkishstudies.net/language?mod=makale_tr_ozet&makale_id=22789#
• Bourdieu, P. (1999). Sanatın Kuralları. Çev. Necmettin Kâmil Sevil. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bourdieu, P. (2002). Les conditions sociales de la circulation internationale des idées. In: Actes de la recherche en sciences sociales, 145, Aralık 2002, 3-8. Çevrimiçi. 07.11.2022 https://doi.org/10.3406/arss.2002.2793
• Bourdieu, P.-Wacquant, L. (2003) Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. Çev. Nazlı Ökten. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (2006). Pratik Nedenler- Eylem Kuramı Üzerine. Çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Hil Yayınları.
• Bourdieu, P. (2009). Bekarlar Balosu. Çev. Çağrı Eroğlu. Ankara: Dost Kitabevi.
• Bourdieu, P. (2011). Sanat Sevdası. Çev. Sertaç Canpolat. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bourdieu, P. (2012). Bir Otoanaliz için Taslak. Çev. Murat Erşen. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Bourdieu, P. (2013a). Seçilmiş Metinler. Çev. Levent Ünsaldı. Ankara: Heretik Yayınları
• Bourdieu, P. (2013b). Bilimin Toplumsal Kullanımları. Çev. Levent Ünsaldı. Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (2014). Sosyolog ve Tarihçi. çev. Zuhal Karaca (Emirosmanoğlu). İstanbul: Açılım Kitap.
• Bourdieu, P. (2014). Eril Tahakküm. Çev. Bediz Yılmaz. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Bourdieu, P. (2014). Varisler, Öğrenciler ve Kültür. Çev. Aslı Sümer, Levent Ünsaldı. Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Devlet Üzerine- Collège de France Dersleri (1989-1992). İstanbul: İletişim Yayınları:
• Bourdieu, P. (2021). Yeniden Üretim- Eğitim Sistemine İlişkin Bir teorinin İlkeleri. Çev. Aslı Sümer, Levent Ünsaldı, Özlem Akkaya. Heretik Yayınları: Ankara
• Bourdieu, P. (2015). Dünyanın Sefaleti. Çev. Aslı Sümer, Levent Ünsaldı, Özlem Akkaya vd. Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Sosyolog ve Tarihçi. çev. Zuhal Emirosmanoğlu. İstanbul: Açılım Kitap.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım. çev. Ayşe Günce Berkkurt, Derya Fırat Şannan. Ankara: Nika Yayınları.
• Bourdieu, P. (2016). Akademik Aklın Eleştirisi-Pascalca Düşünme Çabaları. Çev. P. Burcu Yalım. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bourdieu, P. (2016). Sosyoloji Meseleleri. Çev. Aslı Sümer, Büşra Uçar, Filiz Öztürk, Mustafa Gültekin. Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (2018). Bir Pratik Teorisi için Taslak- Kabiliye Üzerine Üç Etnoloji Çalışması. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bourdieu, P. (2018). Heidegger’in Politik Ontolojisi. Çev. Murat Erşen. İstanbul: Monokl Yayınları.
• Bourdieu, P. (2019). Televizyon Üzerine. Çev. Alper Bakım. İstanbul: Sel Yayınları.
• Bourdieu, P. (2021a). Homoacademicus. Çev. Nazlı Ökten, Nilay Kocasu, Eren Gülbey. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bourdieu, P. (2021b). Genel Sosyoloji- Collège de France Dersleri. çev. Zuhal Emirosmanoğlu. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Bourdieu, P. (2021c). Sosyolog ve Tarihçi. çev. Zuhal Emirosmanoğlu. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Bourdieu, P., Passeron J.C. (2021). Yeniden Üretim- Eğitim Sistemine İlişkin Bir Teorinin İlkeleri. Çev. Aslı Sümer, Levent Ünsaldı, Özlem Akkaya. Ankara: Heretik Yayınları.
• Bursalı, O.S. (2014). Değerlendirme Yazısı. ‘Türk Sosyolojisinde Pierre Bourdieu’. Çevrimiçi 20.11.2022. https://www.bisav.org.tr/Bulten/207/1298/turk_sosyolojisinde_pierre_bourdieu
• Büyükgümüş, A. (2013). Türkçe'de Pierre Bourdieu. İstanbul University Journal of Sociology. 3 (25) , 113-122 . Çevrimiçi. 29.10.2022. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/535/4948
• Caymaz , B. (2021). Pierre Bourdieu (1930-2002) Rahatsız Edici Bir Sosyoloğun Sosyolojisi. Sosyolog ve Tarihçi. çev. Zuhal Emirosmanoğlu. 5-17. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Cedergren, M. (2021). Les pratiques éditoriales en traduction : Étude comparée de trois appareils péritextuels de Petit pays de Gaël Faye. Nordic Journal of Francophone Studies/ Revue Nordique Des Études Francophones, 4(1), 70–85. Çevrimiçi. 29.10.2022. DOI: http://doi.org/10.16993/rnef.63
• Chartier, R. (2021) Önsöz- Sosyolog ve Tarihçi. Bourdieu, P. çev. Zuhal Emirosmanoğlu. s. 19-28. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Çeğin, G. (2015). Takdim- ‘Bilinçdışı, Tarihtir’ Sözü Hakkında Birkaç Kelam’. Bourdieu ve Tarihsel Analiz. Philip S. Gorski (ed.). çev. Özlem Akkaya. 7-15. Ankara: Heretik Yayınları.
• Çelik, Ö. (2008). Kuramsal Metinlerin Çevirisinde Yanmetinler ve İşlevleri. İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/43784.pdf
• Duygun E (2022). ‘Ruh ve Beden: Acemi Bir Boksörün Defterleri’. Tanıtım. Mülkiye Dergisi, 46(1), 315-320.
• Ekinci, M. & Tarakçıoğlu, A. Ö. (2020). “Tom Sawyer‟ın Maceraları” romanının Türkçeye çevirisi ve yeniden çevirisinde yanmetinsellik eşiği. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7 (55), 1738-1754.
• Emirosmanoğlu, Z. (2016). Bourdieu en Turquie : L’espace des traductions en pleine émergence. Journal of Human Sciences. Sayı: 13 Cilt: 2. Çevrimiçi 20.11.2022. https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/3859/1819
• Emirosmanoğlu, Z. (2022a). ‘Türkiye’de Bourdieu: Canlanmakta olan çeviriler uzamı’ çev. Zuhal Emirosmanoğlu. Strata- İlişkisel Sosyal Bilimler Dergisi- Bourdieu’den Sonra. Barış Mücen‐Nazlı Ökten (eds.) Phoenix Yayınevi.
• Emirosmanoğlu, Z. (2022b). ‘Sosyal Bilimler Çevirisi ve Türkiye’de 'Bourdieu’nün Dolaşımı’. Uluslararası Akademik Çeviribilim Çalışmaları Kongresi, Bolu İzzet Abant Baysal Üniversitesi, 29 Eylül 2022-01 Ekim 2022.
• Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of interpretation. Çev. Jane E. Lewin. Cambridge University Press.
• Gervais, B. (2004). Naviguer entre le texte et l’écran. Penser la lecture à l’ère de l’hypertextualité. (Salaün, Jean-Michel, Vandendrope, Christian (ed.) Les défis de la publication web: hyperlectures, cybertextes et métaéditions, 51-68.
• Göker, E. (2015). Takdim- ‘Hür Eğitim Yoktur’: Okul Neyi Bölüştürür, Kapatır, (Tekrar) Üretir? s. 9-20. Yeniden Üretim. Ankara: Heretik Yayınları.
• Gürçaglar, Ş. T. (2011). ‘Paratexts’ Handbook of Translation Studies, 113–116. https://doi.org/10.1075/HTS.2.PAR1
• Heilbron, J., Sapiro, G (dir.). La circulation internationale des idées. Actes de la recherche en sciences sociales, no 145, décembre 2002. Paris: Éditions du Seuil.
• Jourdain, A., Naulin, S. (2016). Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. İstanbul: İletişim.
• Kaplan, M. & Yardımcıoğlu, M. (2020). Alan, Habitus ve Sermaye Kavramlarıyla Pierre Bourdieu. Habitus Toplumbilim Dergisi, (1), 23-37. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://dergipark.org.tr/tr/pub/habitus/issue/56842/768070
• Karakaya, M. F. (2013). Ecce Homo Academicus . İstanbul University Journal of Sociology, 3 (25), 103-111 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/535/4947 Kolektif. (2014). Cogito Dergisi: Pierre Bourdieu. 76. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koytak, E. (2013). Tahakküme Hükmetmek: Bourdieu Sosyolojisinde Toplum ve Bilim İlişkisi . İstanbul University Journal of Sociology, 3 (25), 85-101. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/535/4946
• Laberge, Y. (2004). ‘La circulation internationale des idées’ tanıtım yazısı. Heilbron, Johan et Sapiro, Gisèle (dir.). Actes de la recherche en sciences sociales, 145, Aralık 2002: Paris, Éditions du Seuil. Études internationales, 35 (3), 547–549. https://doi.org/10.7202/009915ar
• Macksey, Richard. 1997. Foreword. Paratexts: Thresholds of Interpretation , Gerard Genette, xi-xxiii. Cambridge: Cambridge University Press.
• Nur, A. & Koytak, E. (2015). Mümkün Bourdieu’ler Uzayında Bir Bourdieu: Türkiye Bilimsel Üretim Alanında Bourdieu Sosyolojisi . İstanbul University Journal of Sociology, 3 (29), 331-363 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/561/5565 . Çevrimiçi. 30.10.2022
• Ökten Gülsoy, N. (2013). Cezayir Deneyiminin Pierre Bourdieu'nün Sosyolojik Tahayyülüne Etkileri: Bilimsel Bir Habitusun Doğuşu. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi-Pierre Bourdieu özel sayısı. 3 (25) 2012/2, s.1-30. Çevrimiçi 22.10.2022. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/535/4943
• Ökten, N, Mücen, B. (eds.) (2022). STRATA-İlişkisel Sosyal Bilimler Dergisi- Bourdieu’den Sonra. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Parlak, B. (2009). Yazınsal Çeviride Kaynak Metnin Okuru/Erek Metnin Yazarı Olarak Çevirmen Kimliğinin Çeviri Kararlarına Etkisi”, Çeviribilim, Dilbilim ve Dil Eğitimi Araştırmaları, VIII. Uluslararası Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu Bildiri Kitabı, İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları.
• Sam, R. (2007). ‘Pierre Bourdieu ve sanatın kuralları üzerine’. Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 8, 69-83.
• Sapiro, G., & Popa, I. (2008) Traduire les sciences humaines et sociales: logiques éditoriales et enjeux scientifiques. Translatio: Le marché de la traduction en France à l’heure de la mondialisation. Sapiro, G. (Ed.), Paris: CNRS Éditions.
• Sapiro, G. (ed.) (2008). Translatio. Le Marché de la traduction en France à l’heure de la mondialisation, Paris: CNRS éditions.
• Sapiro, G. (2019). Quels facteurs favorisent la traduction des livres de sciences humaines?: Le cas des traductions de l’anglais en français et du français en anglais à l’heure de la mondialisation. Palimpsestes. 19-42. DOI: 10.4000/palimpsestes.3827.
• Schögler, Rafael Y. (2017). Les fonctions de la traduction en sciences humaines et sociales. Parallèles, 29 (2).
• Susen, S. ve Turner, B.S. (2019). Pierre Bourdieu'nün Mirası- Eleştirel Söylemler. Çev. A. Kadir Gülen. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Swartz, D. (2011). İletişim, Kültür ve İktidar. Çev. Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ünsaldı, L. Ve Ural, H. (2015). Bütüncül Bir Çalışma ve Zihin Pratiği Olarak Bourdieu'den "Parçalı" Bourdieu'lere: Pierre Bourdieu Sosyolojisinin Fransa'daki Yeri ve Uluslararası Dolaşımı Üzerine. Modus Operandi. Sayı: 5. Ankara: Heretik Yayınları.
• Vergondy, E.B.C. (2015). Notes de Lecture- Nouveaux enjeux de la paratraduction. Çédille, revista de estudios franceses, 11 (2015), 581-592
• Yuste Frías, J. (2009). Paratraduction: le concept-clé de l' École de Vigo. Çevrimiçi 31.10.2022. https://tv.uvigo.es/video/5b5b3d528f4208927dafdd9b
• Yuste Frías, J. (2010). Au seuil de la traduction: la paratraduction. Evènement ou incident. Du rôle des traductions dans les processus d’échanges culturels, Edited by: Naaijkens, T. 287–315. Frankfurt: Peter Lang. [Google Scholar]. https://www.researchgate.net/publication/265027274_Au_seuil_de_la_traduction_la_paratraduction
• Yuste Frías, J. (2012). Paratextual Elements in Translation: Paratranslating Titles in Children's Literature. In Gil-Bajardí, Anna et alii [eds.] Translation Peripheries. Paratextual Elements in Translation, Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien: Peter Lang, 117-134. Çevrimiçi. 29.10.2022 http://www.joseyustefrias.com/docu/publicaciones/JoseYusteFrias2012_Para-TranslationPeripheries.pdf
• Yuste Frías, J. (2015). Paratranslation: translating in the margin, marginal translation- Özet. DELTA: Documentação de Estudos em Lingüística Teórica e Aplicada. Çevrimiçi. 31.10.2022. https://doi.org/10.1590/0102.
• Wacquant, L. J. D. (2012). Ruh ve Beden- Acemi Bir Boksörün Defterleri. Çev. Nazlı Ökten. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Wacquant, L. J. D. (2015). Kent Paryaları. Çev. Mehmet Doğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Wacquant, L. (2019). Kenti Bourdieu’yle Düşünmek: İlişkisi, İlkeleri ve Uygulamaları. İdealkent. 10 (26) , 146-175 . DOI: 10.31198/idealkent.562679
• ‘Pierre Bourdieu Belgeseli: Sosyoloji Bir Dövüş Sporudur [Tek Parça]’ Sosyal bilimler temalı videoların arşivlendiği Lignor Kültür Sanat Yayıncılık’ın Youtube sayfasında hesabın açıldığı 28 Temmuz 2021’de yayımlanmıştır. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://www.youtube.com/watch?v=saZQigTgpFU
• ‘Pierre Bourdieu konuştuğumuz dilin zihnimizi nasıl şekillendirdiğini anlatıyor’. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://www.youtube.com/watch?v=W8GpEFruVMg
• Ünlü Fransız düşünür Pierre Bourdieu "kültürel sermaye" kavramını anlatıyor. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://www.youtube.com/watch?v=Ar_IxWC1KUw
• ‘Pierre Bourdieu Okuma Programı | Dr. Nazlı Ökten | Homo-Academicus Üzerine’. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://www.youtube.com/watch?v=MorcWs216TQ
• ‘Pierre Bourdieu ve Homo Academicus Üzerine’. https://www.youtube.com/watch?v=O4ggmZdUCLU&t=1s Arkche Felsefe ve Göçebe Düşünce Derneği.
• Anadolu Üniversitesi’nde “Pierre Bourdieu Okuma Programı-Eğitim Sosyolojisi” çalıştayı. Çevrimiçi. 31.10.2022 https://www.haberturk.com/eskisehir-haberleri/70565806-anadolu-universitesinde-pierre-bourdieu-okuma-programi-egitim-sosyolojisi-calistayi
• Levent Ünsaldı’yla ‘Fransa’da ve Türkiye’de Pierre Bourdieu: Fikri Ürünlerin Uluslararası Dolaşımı Üzerine’ konulu söyleşi kaydı. Çevrimiçi. 09.11.2022. https://www.youtube.com/watch?v=XeBCv4Yfke4
• ‘Ünlü Fransız düşünür Pierre Bourdieu "kültürel sermaye" kavramını anlatıyor’. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://www.youtube.com/watch?v=Ar_IxWC1KUw
• ‘Pierre Bourdieu konuştuğumuz dilin zihnimizi nasıl şekillendirdiğini anlatıyor’. Çevrimiçi. 29.10.2022. https://www.youtube.com/watch?v=W8GpEFruVMg
• ‘Anadolu Üniversitesi’nde “Pierre Bourdieu Okuma Programı-Eğitim Sosyolojisi” çalıştayı. Çevrimiçi. 31.10.2022 https://www.haberturk.com/eskisehir-haberleri/70565806-anadolu-universitesinde-pierre-bourdieu-okuma-programi-egitim-sosyolojisi-calistayi