Tasavvufî Şiirin Özü: Mana

Year 2023, Issue: 33, 935 - 948, 26.04.2023

Yeşim Işık Bağrıaçık

https://doi.org/10.29000/rumelide.1273959

Abstract

Batı’da ortaya çıkan modern düşünce ve ideolojilerin İran’a nüfuz etmeye başlamasıyla klasik dönem şiiri eleştirilere maruz kalmıştır. Modern İran şiirinin oluşma sürecinde birçok şair ve yazar, Batı menşeli modern düşüncelerin etkisiyle İran şairlerini, şiirlerinde anlam ve içeriğe kıymet vermedikleri gerekçesiyle eleştirilmiştir. Klasik dönem İran şiirinde genellikle şiirin şekilsel özelliklerinin ön planda olduğu doğru olsa da şiirin anlam dünyası görmezden gelinmemiştir. Özellikle dinî ve tasavvufî şiirlerde şairler halkı bilgilendirmeye, ahlâkî anlamda insanları iyiye ve doğruya ileten eserler kaleme almaya özen göstermişlerdir. Öncelikle nesir olarak kaleme alınan dinî-tasavvufî eserler Farsça hikmetli şiirin oluşmasına zemin hazırlamış ve zamanla ahlâkî konular şiirin asli konularından biri haline gelmiştir. Gerek sûfî geleneğine bir tekkeye bağlanarak aktif bir şekilde katılan gerekse tasavvufî öğretiye gönülden bağlı olan şairler şiirlerinde şekilden çok manaya önem vermişlerdir. Şiirin şekli özelliklerini de göz ardı etmeyen bu şairlerin şiiri “düşünce ve inançlarını ifade etmede bir araç olarak algıladıkları” söylenebilir. Bu çalışmada İslâmî öğretiyi merkeze alarak şiirlerinde dinî ve ahlâkî konulara yer veren ve halka rehberlik eden klasik dönem İranlı şairlerin; Senâî-i Gaznevî, Ferîdüddin Attâr Nişâbûrî, Sa‘dî-i Şîrâzî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Şemseddin Muhammed Hâfız-ı Şîrâzî’nin, şiirlerinden örnekler verilerek manaya verdikleri önem gösterilmeye çalışılacaktır. Çalışmanın kapsamı tarafımızdan ismi anılan şairlerle sınırlandırılmıştır, bu yüzden sadece söz konusu şairlerin şiire bakış açılarının yanı sıra şiirlerinden örnekler verilecektir.

Keywords

İran Şiiri, Tasavvuf, Şiirde Mana, Edebî Eleştiri

References

• Ahundzâde, M. F. A. (1351). Makâlât-ı Fârsî. Tahran: Çaphâne-i Zîbâ.
• Ahundzâde, M. F. A. (1395). Mektûbât-ı Kemal’üd-devle ve Molhekât-ı ân, Derleyen: Ali Asğer Hakdâr, Başgâh-i Edebîyât: Belli değil.
• Attâr, F. (a-1388). Mantıku't-Tayr. Mukaddime, tashih ve telikat: Şefi‘î Kedkenî, M. R., Tahran: İntişârât-ı Sohen.
• Attâr, F. (b-1388). Musîbetnâme. Mukaddime, tashih ve telikat: Şefi‘î Kedkenî, M. R., Tahran: İntişârât-ı Sohen.
• Barzger Hâlikî, M. R. (1382). Şâh Nebât-ı Hâfız. Şerh-i Gazelhâ-yi Hâfız, Tahran: İntişârât-ı Zevvâr.
• Belhî, C. M. (1386). Külliyat-ı Şems. Tashih: Bedîüzzaman Fürûzanfer, Tahran: İntişârât-ı Hermes.
• Belhî, C. M. (1387). Gazeliyât-ı Şems-i Tebrîz. Cilt 1, mukaddime, seçki ve tefsir, Muhammed Rızâ Şefi‘î Kedkenî, Tahran: İntişârât-ı Sohen.
• Belhî, C. M. (1761). Külliyat-ı Şems. Tashih: Bedîüzzaman Fürûzanfer. Tahran: İntişârât-ı Hermes.
• Belhî, C.M. (1389). Mesnevi-yi Ma’nevî. Tashih, Tevfik Suphânî, Tahran: İntişârât-ı Rûzne.
• Dergâhî, M. (1378). “Nakd-i Edebî der Sedde-i Pencom-i Hicrî”, Zebân ve Edeb, Mecelle-i Dâneşkede-i Edebîyât-i Fârsi ve Zebânhâ-yi Hâricî-yi Dâneşgâh-i Allâme Tabâtabâyî, şomarehâ-yi 7- 8,sal-i devvom, s,109-119.
• Gazzali, M. (ty.). Kimyâ-yı Saâdet. C. 1-2, çeviren, Meyan, A.F., İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Hucvîrî, H. A. C. (1926). Keşfü’l-Mahcûb, çalışma, Jokovski, V. Leningrad, Der matba-ı dâr-ül-ulum-i ittihâd-i Cemâhîr-i Şûrevî-yi Sosyalisti.
• Hüsrevî, M.; Beyât, A. R. (1387). “Movâcehe-i Câmi ‘e-i İranî der Beraber-i Solte-i Arâb-i Moselmân der Seddehâ-yi Evvel u devvom-i Hicrî”, Ferhâng, Vîje-yi Tarih, 67, Payez 87, s. 117-155. Kolâhçeyân, F.; Pûrhaydarbîgî, N. (1397). “Te’amolî ber Kârkerd-i Me’anî ve Belagî-i Telmih der Gazel-i Sa‘dî ”, Pejûheşnâme-yi Edeb-i Ğenayi-i Daneşgâh-i Sistan u Belûçîstân, sal-i 12, Şomare-i 30, s. 143-164.
• Pûrcevâdî, N. (1366). “Nakd-i Felsefî-yi Şiir az Nazar-ı Atta ve Avfî”, Meâref, Dovre-yi Çehârom, şomâre-yi 3, s. 405-420.
• Recâyî, A. A. (1389) Ferheng-i Eş’ar-ı Hâfız. Tahran: İntişârât-ı İlmî.
• Rehberî, H. (1391) Divân-ı Hâfız-ı Şîrâzî. Tahran: Neşr-i Safî Alişâh.
• Safâ, Z. (1386). Tarih-i Edebiyat-i İran. C. 1, özet, Torâbî, M., Tahran: İntişârât-ı Kaknûs.
• Safâ, Z. (1388).Tarih-i Edebiyat-i İran. C. 2, özet, Torâbî, M., Tahran: İntişârât-ı Firdevsî
• Seccâdî, S. (1388). Gozîde-i Eş’ar-i Hakânî Şîrvânî. Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Senâî, G. (1362). Divân-ı Senâî. mukaddime, alt yazı ve fihrist, Redvâ, M., Tahran: İntişârât-ı Senâî.
• Şâfe’î, H. (1380). Zindegî ve Şi‘r-i Sed Şa‘ir, ez Rûdeki tâ İmrûz. Tahran: Ketab-ı Hurşid
• Şâhrohî, S. A. (1387). “Celvehâ-yi ez Teâmol-i Ferheng-i İranî İslâmî der Garn-ı Devvom-i Hicrî”, Ferheng, 67, s. 181-214.
• Şemîsâ, S. (1386). Seyr-i Gazel. Tahran: Neşr-i İlm.
• Şemîsâ, S. (1391). Nakd-ı Edebî. Tahran: Neşr-i Mîtrâ.
• Şîrâzî, S. (1385). Külliyât-ı Sa’dî. Tashih, Feruğî, M. A. , Tahran: İntişârât-ı Hermes.
• Vecdânî, F. (1388). “Nakd-ı ber İntisâb-ı Hâfız be Tarîkâ-i Melâmet”, Mecelle-yi Dâneşkede-i Edebiyat ve Ulum-i İnsanî, sal 17, şomâre-yi 64, s.171-191.
• Yûsufî, G. (1387). Gülistân-ı Sa’dî. Tahran: İntişârât-ı Herezm.
• Zemânî, K. (1388). Şerh-i Cami’, Mesnevi-yi Ma’nevî, Defter-i Devvom. Tahran: İntişârât-İttilâat.
• Zemânî, K. (1389). Şerh-i Cami’, Mesnevi-yi Ma’nevî, Defter-i Evvel. Tahran: İntişârât-İttilâat.
• Zerrînkûb, A. H. (1389). Bâ Kârvân-ı Holle. Tahran: İntişârât-ı İlmi.