Kelîle ve Dimne’de dünya hayatını anlatan bir hikâye: kuyuya atlayan adam

Year 2023, Issue: 33, 949 - 983, 26.04.2023

Melek Dikmen Büşra Bahar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1283479

Abstract

Kelîle ve Dimne, Hint hükümdarının oğullarını eğitmekle görevlendirdiği bir Vişnu rahibi tarafından yazılmış, Pançatantra (beş düşündürücü nasihat kitabı) adlı bir hikâye kitabıdır. Eser, adını hikâyelerdeki ana kahraman konumundaki iki çakaldan almaktadır. İbnü’l-Mukaffa‘ tarafından tercüme ve telif suretiyle Arapçaya çevrilmiş, bu metinden hareketle belli başlı dünya dillerine çok sayıda çevirileri yapılmıştır. Çalışmamıza konu olan Kuyuya Atlayan Adam hikâyesi, Nûşirevân’ın veziri Bahtegân oğlu Büzürkmihr tarafından yazılan Berzeveyh bölümünde anlatılmaktadır. Bu bölüme, Kelîle ve Dimne’nin diğer Farsça tercümeleri olan Envâr-ı Süheylî ve Iyâr-ı Dâniş ile Envâr-ı Süheylî’nin Türkçe tercümesi olan Hümâyûnnâme’de rastlanmamaktadır. Berzeveyh bölümü, Pehlevîce, Arapça ve Nasrullah Münşî Şîrâzî’nin Farsça Kelîle ve Dimne tercümelerinde ve Latince tercümesi olan Directorium Humanae Vitae (Guide for Human Life-İnsan Hayatı Rehberi) adlı eserde geçmektedir. Ayrıca Kelîle ve Dimne yazmaları dışında Falnâme ile bir Bizans romanı olan Barlaam and Josaphat’da, Tolstoy’un İtiraflarım kitabında ve Risâle-i Nûr’da da söz konusu hikâyeye rastlanmaktadır. Azgın bir hayvandan kaçarken kuyuya atlayan adamın hikâyesi, insanın dünya hayatındaki halini sembolik olarak anlatmaktadır. Ayaklarını dayadığı yerde ikişer yılan bulunmakta, tutunduğu dalları fare kemirmekte, kuyunun dibinde ağzını açmış bir ejderha beklemektedir. Bunca sıkıntı arasında adam, gördüğü balın tadına bakma arzusundadır. Hikayedeki kuyu dünya hayatını, siyah ve beyaz fareler gece gündüzü, yılanlar ahlat-ı erbaayı, ejderha eceli, bal ise dünya hayatının zevklerini temsil etmektedir. Hikâyenin anlatıldığı metin ve konuyla ilgili tasvirlerdeki bazı unsurlar; yazıldığı dil ve coğrafyaya göre birtakım farklılıklar arz etmektedir. Ayrıca her dilin kendi içinde bazı motifleri tekrar ettiği de tespit edilmiştir.

Keywords

Kelîle ve Dimne, Beydebâ, Kuyu, Deve

References

• Akar, Z. (2002). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Bulunan İki Falnâme ve Resimleri. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akün, Ö. F. (1989). “Alâeddin Ali Çelebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2, 315-318, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• And, M. (2008). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. II. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arpacıoğlu, S. H. (2019). Timur Devri Baysungur Dönemi Minyatürlerinde Tasarım Çözümlemeleri. Sanatta Yeterlilik, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Azak, H. (1991). İbnu’l-Mukaffa’nın Kelîle ve Dimne’si İle La Fontaine’nin Fabllarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Bayraktar, Ç. (2020).Timur Dönemi Minyatürlü El Yazmalarından TSMK R. 1023 No.lu Şiraz Ekolü Kelîle-u Dimne İle TSMK R. 1022 No.lu Herat Ekolü Kelîle-u Dimne Yazmalarının Kitap Resim Sanatı Açısından Karşılaştırılması Ve Etkileşimi. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Bediüzzaman Said Nursî. (2012). Sözler (Osmanlıca Tıpkı Basım). İstanbul: Altınbaşak Neşriyat.
• Bilici, M. (2014). “Kuyudaki adam: Tolstoy, Bediüzzaman ve Buda”, https://www.risalehaber.com/kuyudaki-adam-tolstoy-bediuzzaman-ve-buda-16108yy.htm, (Erişim Tarihi: 21.08.2022)
• Buhârî. (1442). Sahîhu’l-Buhârî. I-XI. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır, Dâru Tavkı’n-Necât,
• Bülbül, T. (2017). Hümâyûn-nâme İnceleme-Metin Filibeli Alâaddîn Ali Çelebi, Ankara: TÜBA Yayınları.
• Cordoni, C. (2014). Barlaam und Josaphat in der Europäischen Literatur des Mittelalters, Berlin: De Gruyter.
• Çağdaş, K. (1962). Pançatantra Masalları, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Doğrul, Ö. R. (1958). Kelîle ve Dimne, İstanbul: Nurgök Matbaası.
• Dokumacı, N. (2021). “Metinlerarasılık Bağlamında Mevlânâ’nın Mesnevî’si İle Beydebâ’nın Kelîle ve Dimne’si”, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, , 6(11), 135-151. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1632407 Erişim Tarihi: 20.09.2022)
• Euthymius, Barlaam et de Josaph, PBN Arabe 274. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8419219x/f1.planchecontact.r=Barlaam# Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Giovanni da Capua, Guide for Human Life, Library of Congress. https://www.loc.gov/item/2021667027 (Erişim Tarihi: 15.11.2022).
• Güler, G. (2019). Süleymaniye Kütüphanesi F. 3682 Numaralı İbrahim Sultan Antolojisi (Marzubannâme, Kelîle ve Dimne, Sindbadnâme) Minyatürleri. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hüseyin Vâiz-i Kâşifî, Iyâr-ı Dâniş, The Walters Art Museum W.692. https://art.thewalters.org/detail/9478/single-leaf-from-anvar-i-suhayli-by-khashifi-2/ (Erişim Tarihi: 30.01.2023)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, BSB Cod. Arab. 615. (https://www.wdl.org/en/item/19523/, Erişim Tarihi: 13/12/2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, BSB Cod. Arab. 616. https://www.wdl.org/fr/item/8933/ (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, CCCC (Cambridge Corpus Christi College) MS. 578. https://iiif.biblissima.fr/collections/manifest/e0def4facfa871bf07d6c019a49c60058f975b08?tify={%22pages%22: [93],%22panX%22:0.404,%22panY%22:0.666,%22view%22:%22thumbnails%22,%22zoom%22:0.633} (Erişim Tarihi: 15.11.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, Oxford Bodleian Library MS. Pococke 400 https://iiif.biblissima.fr/collections/manifest/23911a9960abfa6e40dfb1eda2361b82da52e481?tify={%22pages%22: [320],%22panX%22:0.882,%22panY%22:0.352,%22view%22:%22thumbnails%22,%22zoom%22:1.711} (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, PBN Arabe 3465. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84229611/f314.item (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, PBN Arabe 3470. https://portail.biblissima.fr/fr/ark:/43093/mdata161b122a37c8d79f9e4d54a71e50414c936aded1 (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, PBN Arabe 3475. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84539771/f1.item (Erişim Tarihi:13.12.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, PBN Arabe 5881. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84539756.r=arabe%205881?rk=21459;2 (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• İbnü’l-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, The Metropolitan Museum of Art 1981.373.22. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453076 (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Karaismailoğlu, A. (1999). “Hüseyin Vâiz-i Kâşifî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19, 16-18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaismailoğlu, A. (2022). “Kelîle ve Dimne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 25, 210-212, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kut, G. (1997). “Hint Edebiyatından Türk Hikâyelerine”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 8, 357-377.
• Kuzudişli, A. (2017). “İbnü’l-Mukaffa ve İslami İlimlerin Oluşumundaki Rolü”, TİDSAD Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(12), 51-61.
• Nasrullah-ı Şîrâzî, Kelîle ve Dimne, British Library Or. 13506. http://www.bl.uk/manuscripts/FullDisplay.aspx?ref=Or_13506 (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Nasrullah-ı Şîrâzî, Kelîle ve Dimne, PBN Pers. 1639. https://portail.biblissima.fr/fr/ark:/43093/mdata28dd16f53a1ba7ae145ce6b5bc489536e3445d8a (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Nasrullah-ı Şîrâzî, Kelîle ve Dimne, PBN Pers. 376. https://iiif.biblissima.fr/collections/manifest/140977b325475725ff06031b35fcbb59f1a0174d?tify={%22pages%22:[363],%22panX%22:0.499,%22panY%22:0.785,%22view%22:%22thumbnails%22,%22zoom%22:1.003} (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Nasrullah-ı Şîrâzî, Kelîle ve Dimne, PBN Pers. 377. https://iiif.biblissima.fr/collections/manifest/9909a8ad9514b2f9411ab8967f0304c7700aba64?tify={%22pages%22:[13],%22panX%22:0.55,%22panY%22:0.67,%22view%22:%22thumbnails%22,%22zoom%22:1.063} (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Nasrullah-ı Şîrâzî, Kelîle ve Dimne, PBN Pers. 913. https://portail.biblissima.fr/en/ark:/43093/mdatac47cd7d3ffc3777b2c1e18b5b39793cc05ba8349 (Erişim Tarihi: 13.12.2022)
• Öztürk, N. ve Biçer, Ş. (2020). Kelîle ve Dimne Yazmalarındaki Aslan ve Şetrebe Hikâyesi Minyatürlerinin Karşılaştırmalı Analizleri”, TURAN-SAM, 45, 151-159.
• Parladır, Ş. (2011). “Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâmesi: The British Library Add. 15153”, Sanat Tarihi Dergisi, İzmir, 20(1), 93-131.
• Parladır, Ş. (2016). “Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâmesi ve Resimli Nüshaları”, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 14, 27-55.
• Pattabanoğlu, F. Z. (2019). “Kelîle ve Dimne’deki Etik Unsurlar; Bu Unsurların Ahlâk Eğitimi Bakımından Önemi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 27 (6), 2767-2779.
• Prymak, T. M. (2020). “The Wonderous Tale of Barlaam And Josaphat”, https://sheptytskyinstitute.ca/wp-content/uploads/2020/12/THE_WONDEROUS_TALE_OF_BARLAAM_AND_JOSAPH.pdf, (Erişim Tarihi: 21.11.2022)
• Raymundo de Biterris, Kelîle ve Dimne, PBN Latin 8504. https://portail.biblissima.fr/fr/ark:/43093/mdata19fda73d34041919b954e4559006c8a59a8c9a84 (Erişim Tarihi: 15.11.2022)
• Sahafiasl, P. (2020). Büyük Selçuklu Minyatür Sanatının İzleri İbn’ül-Mekarim Hasan’ın Kelîle ve Dimne’sindeki Minyatürler, Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Stephanites et Ichnelates, Kelîle ve Dimne, BAVL Barb.gr.172. https://digi.vatlib.it/mss/detail/142821 (Erişim Tarihi: 13/12/2022)
• Susem, M. (2021). “Gülistân’da Kelîle ve Dimne Etkisi”, Gencîne, Klâsik Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 71-90. (https://gencinedergisi.net/cilt1/sayi1_pdf/melis_susem.pdf)
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, II, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi (OSEDAM).
• Tolstoy (2017). İtiraflarım, İstanbul: Kaknüs Yay., 16. Baskı.
• Toska, Z. (1989). Türk Edebiyatında Kelile ve Dimne Çevirileri ve Kul Mesud Çevirisi I-II, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uysal, H. K. (2019). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 363 Numaralı Kelîle ve Dimne Nüshasının Minyatürlerinin Teknik Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Yazıcı, T. (2006). “Nasrullah-ı Şîrâzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 425, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.