Antalya ve yöresi ağızlarında birincil uzun ünlüler

Year 2023, Issue: Ö13, 260 - 275, 23.10.2023

Ramazan Bölük

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379161

Abstract

İlk yazılı örneklerini VIII. yy’dan itibaren görmeye başladığımız ve dünya üzerinde yaklaşık 250 milyon konuşuru olan Türkçenin ilk dönemlerinden bugüne kadar geçirdiği tüm evrelerinde, yaşayan Türk lehçelerinde ve Türkiye Türkçesi ağızlarında birincil uzun ünlülerin var olup olmaması Türk dili ile ilgilenen araştırmacıların tartışa geldiği bir konudur. Geçmişten günümüze kalabilen tarihî metinlerde kullanılan alfabe farklılığı ve bu alfabelerin Türkçenin ses özelliklerini tam olarak karşılayamayışı ve imla birliğinin olmaması uzun ünlülerin takibini zorlaştırmıştır. Bu sebeple araştırmacılar tarafından Yakut, Türkmen ve Halaç lehçelerinde sistemli olarak tespit edilen uzun ünlülüler diğer lehçe ve ağızlarda günümüze gelinceye kadar kısalma eğilimine girmiş ve bugün birçok dilbilgisi kitabında “Türkçede uzun ünlü yoktur.” ifadesi ile yok hükmünde sayılmıştır. XX. yy’da araştırmacıların yaptığı çalışmalar neticesinde ölçünlü Türkiye Türkçesine kaynaklık eden Türkiye Türkçesi ağızlarından derlenen ve üzerinde inceleme yapılan metinlerde birincil uzun ünlülerin dağınık da olsa korunduğu görülmektedir. Türkiye Türkçesi ağızlarında tespit edilen birincil uzun ünlülerin Batı Anadolu ağızlarında farklı düzeylerde olduğu araştırmacılar tarafından ortaya konulmuştur. Bu çalışmada Ana Türkçeden beri var olduğu tasavvur edilen birincil uzun ünlülerin Antalya ve yöresi ağızlarındaki durumları incelenecektir. Çalışmanın sonunda Tekin’in (1995) eseri esas alınarak tespit edilen birincil uzun ünlülü kelimelerin listesi verilecek ve bu kelimelerin farklı dönem lehçe ve şivelerdeki durumları gösterilecektir.

Keywords

Birincil uzun ünlüler, ünlü uzunlukları, ses bilgisi, Antalya ve Yöresi Ağızları, Türkiye Türkçesi Ağızları

References

• Başdaş, C. (2007). Türkiye Türkçesinde asli uzunluk belirtileri. Turkish Studies, 2(2) 89-101.
• Böhtlingk, O. (1851). Über die Sprache der Jakuten I-II, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften.
• Buran, A. (1997). Keban Baskil Ağın yöresi ağızları. TDK Yayınları
• Ercilasun, A. B. (2000). Kars ili ağızları-ses bilgisi. TDK Yayınları
• Erdem, M.D. (2008). Anadolu ağızlarında görülen birincil ünlü uzunlukları üzerine, Turkish Studies, 3(3), 502-562.
• Erdem, M. D. & Dağdelen, G. (2012). Karabük ve yöresi ağızları. Karabük Valiliği Yayınları
• Eren, M. E. (1997). Zonguldak-Bartın-Karabük illeri ağızları. TDK Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları (C. I). TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları. TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları. TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ağızlarında uzun ünlüler üzerine. Dil Araştırmaları, Güz(5), 39-56.
• Kaçalin, M. (1997). Hüseyinoğlu Hasan’ın dört dilli sözlüğü: Şâmilü’l-Lüga, Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 55-122.
• Korkmaz, Z. (1953). Batı Anadolu ağızlarında aslî vokal uzunlukları. TDAY-Belleten, 197-203. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/33806/374365
• Korkmaz, Z. (1995) Eski Anadolu Türkçesinde aslî ünlü (vokal) uzunlukları. Türk dili üzerine araştırmalar, I, TDK Yayınları, 443-458.
• Lajos, L. (1942). Türkçede uzun vokaller. Journal of Turkology, 7(0), 82-94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/18514/195191
• Özek, F. (2009). Arapkir/Malatya ağzında birincil uzun ünlüler. Turkish Studies, 4(8), 1954-1963.
• Özek, F. (2014). Kemaliye ve yöresi ağızlarında birincil uzun ünlüler. ZfWT- Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 6(2), 117-130.
• Şahin, H. (2012). Bursa yerli ağzında birincil uzun ünlüler üzerine. Diyalektolog, (5), 1-7.
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Simurg Yayınları.
• Tuna, O. N. (1960). Köktürk yazılı belgelerinde ve Uygurcada uzun vokaller. TDAY-Belleten, 8, 213-282. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38139/440289
• Yavuz, S. (2013). Adıyaman ili ve yöresi ağızları. Turkish Studies Yayınları.
• Yıldırım, F. (2006). Adana ve Osmaniye illeri ağızları I. TDK Yayınları.
• (KYA) Atmaca, E. (2005). Korkuteli ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (SA) Bölük, R. (2012). Serik ağzı. Serik Kaymakamlığı Kültür Yayınları
• (AİKYA) Durmaz, R. (2018). Antalya ili örneğinde Karakoyunlu Yörük ağzı: ses bilgisi, şekil bilgisi, söz varlığı ve Karakoyunlu Yörük etnografyası. [Yayımlanmamış doktora tezi], Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (AYA) Erdem, M.D. & Bölük, R. (2012). Antalya ve yöresi ağızları. Gazi Kitabevi
• (MYA) Görgeç, C. (2020) Manavgat ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (AİKİYA) Güzel, Ö. (2019). Antalya ili Kumluca ilçesi ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (AİGİYA) Kanık, E. (2021). Antalya ili Gündoğmuş ilçesi ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (AİSİYA) Karakaya, M. (2022). Antalya ili Serik ilçesi ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (EYA) Kulle Çoban, E. (2012). Elmalı ve yöresi ağızları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• (GKA) Küçükballı, F.N. (2013). Gazipaşa (Antalya) köyleri ağzı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü