Nâbî’nin Hayriyye’sinde cehalet tasavvuru

Year 2023, Issue: Ö13, 520 - 533, 23.10.2023

Mahmut Gider

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379189

Abstract

Toplumsal problemlerin çözümü ve ideal toplum oluşturma konusunda sorumluluk alan entelektüel gruplardan biri şairlerdir. Hikemî bir eda ile öğretici metinler kaleme alan şairler, ahlaki yozlaşmanın etkilerini azaltmaya, birey ve toplumun kendini bilmesi için farkındalık oluşturmaya çalışırlar. Başta nasihatnâme olmak üzere fütüvvetnâme ve siyasetnâme gibi türlerde eserler kaleme alırlar. Bu meyanda yazılan önemli nasihatnâmelerden biri, hikemî şiir ekolü temsilcilerinden Nâbî’nin Hayriyye’sidir. Cehalet olgusu, Hayriyye’de müstakil bir bölüm olarak işlenmemiş olmasına rağmen birçok özelliğiyle benzetme ve tasavvurlara konu edildiği için çalışma konusu olarak belirlenmiş ve tematik bir incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışma, kompoze edilirken önce Hayriyye mesnevisinin türü olan nasihatnâme hakkında bilgi verilmiş daha sonra cehalet, “Hak olmayan inanç” ve “bilgisizlik hâli” şeklinde kategorize edilmiştir. Genellikle bilgisizlik hâli olarak tasavvur edilen cehaletin, doğru bir biçimde anlaşılabilmesi için karşıt anlamlısı olan ilim hakkında ileri sürülen yaklaşımlar ortaya konulmuş, benzerlik noktasında ilişkilendirildiği kelime ve ibareler alfabetik olarak sıralanmış, vücut bulmuş hâli olan “cahil”e dair yaklaşımlar tespit edilmiştir. Hayriyye’de cehalet tasavvurunun doğru anlaşılması için cehaletle kökteş ve ilgili kavramları (cehl, cahil, techîl, ilim, nâdân) içeren beyitler tema ekseninde bağlama uygun olarak şerh edilmiştir. Böylece birey ve toplum için her dönem hayatiyet arz eden sorunlardan biri olan cehaletin, önemi hâiz edebî eserlerden Hayriyye’deki yansımaları ortaya konulmuştur.

Keywords

Cehalet, Nasihatnâme, Hayriyye, Nâbî, Klasik Türk Şiiri

References

• Aça, Mehmet- Gökalp, Haluk- Kocakaplan, İsa (2012), Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ayverdi, İlhan (2005), Kubbealtı Lügâti Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Bağlıoğlu, Ahmet (2021), “Hacı Bektaş Veli’nin Din Anlayışında Mezhepler Üstü Yaklaşım”, DEUİFD Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, s.s. 389-413.
• Bilkan, Ali Fuat (1998), Nâbî Hikmet-Şair-Tarih, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çağrıcı, Mustafa (1993), “Cehâlet”, TDV İslam Ansiklopesli, C. 7, s.s. 218-219.
• Çelebi, İlyas (2019), “Kelime-i Şehâdet” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2 (ek), s.s. 36-37.
• Güfta, Hüseyin (2004), Divan Şiirinde İlim, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güfta, Hüseyin (2011), Divan Şiirinde Cehalet, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karagöz, İsmail- Karaman Fikret-Paçacı, İbrahim-Canbulat, Mehmet-Gelişgen, Ahmet-Ural, İbrahim (2006), Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: DİB Yayınları.
• Kaplan, Mahmut (2015), Hayriyye-i Nâbî, Ankara: AKM Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (2012), (Haz. Hayrettin Karaman, Ali Özek, Kâfi Sönmez, Musatafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut), Ankara: TDV Yayınları.
• Mengi, Mine (2021), Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, Ankara: AKM Başkanlığı.
• Pala, İskender (2017), Yusuf Nâbî Hayriyye, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pulat, Ali (2017), “Fenâ’nın Dilinden Adem’i Okumak” Akdemik Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 1, S. 1, s.s. 23-29.
• Yenen Avcı, Yıldız (2012), “La Fontaıne’in Fabllarında Alegorik Ögeler ve Bunların Temsil Ettiği Değerler”, Bayburt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. VII, S. II, s.s. 39-53.
• Yıldırım, Ali (2003), “Zıtlık Kavramı ve Divan Şiirinde Zerre-Güneş Sembolizmi”, Bilig, S. 25, s.s. 125-138.
• Yılmaz, M. Faik (2003), “Kur’ân’da Cehalet Kavramı” Dinî Araştırmalar, C. 5, S. 15, s.s. 181-198.
• Yorulmaz, Hüseyin (1996), Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü -Eski Şiirde Hikemiyât-, Ankara: Akçağ.