Bir Hami, Bir Şair: Nabi’nin Musahip Mustafa Paşa’ya Yazdığı Şiirleri

Year 2023, Issue: Ö13, 568 - 584, 23.10.2023

Özlem Ercan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379199

Abstract

Sultan IV. Mehmed dönemi (1648-1687) ikinci veziri ve musahibi Musahip Mustafa Paşa (ö. 1685-1686?), aynı zamanda Sultan’ın kız kardeşi Hadice Sultan’ın eşi olup Kamaniçe Kalesi muhasarasında bulunmuş, kaptanıderya olarak görev yapmış, Mora seraskerliği vazifesinde bulunmuştur. Devlet işlerinde çok da ön planda olmadığı anlaşılan Paşa, sanatkârların ve sanatın hamisi olarak tanınmış; günümüze ulaşan sadece bir şiiri olmasına rağmen hattat, ilim, irfan sahibi ve sanat ehli bir kişi olarak dikkat çekmiştir. Aynı zamanda musahip olması sebebiyle padişahın güvenini kazanmış bir devlet adamı olduğu da aşikârdır. Edebiyat tarihinde ise Nabi ile ilgili kaynaklarda şairin hamisi olarak sıklıkla anılır. Ancak bu tarihî şahısla ilgili kaynaklarda sanat ehli ve Nabi ile ilişkisi konusuna yeterince açıklık getirilmez. Makalenin amacı, kaynaklar ve Nabi’nin şiirleri ışığında bu bağı tespit etmek hem de şairin hamisine yaptığı övgüleri ortaya koymaktır. Makalede Musahip Mustafa Paşa’nın biyografik ve tarihî kaynaklardan yola çıkarak hayatı ve sanatçılarla olan ilişkisine yer verildi. Ayrıca şairden bahseden kaynaklarda ve Nabi’nin Münşe’at’ında Paşa’dan ne şekilde söz edildiği saptanarak ikisinin arasındaki bağa dair izler arandı. Sonrasında ise Nabi’nin Paşa için kaleme aldığı bir mesnevi, dört kaside, beş tarih kıtası ve bir müzeyyel gazelden hareketle şairin Paşa’ya yönelik övgüleri üzerinde duruldu. Genellikle bu övgülerin Paşa’nın cömertliği, bağışları ve tabiatı çerçevesinde sınırlı kaldığı, askerî sahada ya da devlet işlerinde geri planda olan Paşa’nın bu yönlerinin methiyelere çok az yansıtıldığı görüldü.

Keywords

Klasik Türk Şiiri, hamilik, Musahip Mustafa Paşa, Nabi

References

• Abdulkadiroğlu, A. (1999). Nuhbetü’l-âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-eş’âr. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ağaoğlu, S. (2004). Musahip Mustafa Paşa Vakfı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15. 377-399.
• Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i ‘Osmânî. 6 C. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Altuner (Üzer), N. (1989). Safâyî ve Tezkiresi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bağçeci, L. (2002). Nâbî Divanı’ndaki Küçük Mesneviler. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Divanı. 2 C. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Coşkun, A. O. (2019). Seyrek-zâde Mehmet Âsım, Zeyl-i Zübdetü’l-Eş‘âr. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş‘âr (İnceleme-Metin-İndeks). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Diriöz, M. (1994). Eserlerine Göre Nâbî. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Ekinci, R. (2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî (İnceleme-Metin). İstanbul: Buhara Yayınları.
• Ekinci, R. (2018). Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli, Vekâyi‘u’l-Fuzalâ. Şeyhî Mehmed Efendi. 4 C. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Eren Kaya, F. (2011). Statü Kaybı Düşüncesinin Nâbî’nin Azliyye Kasidesine Yansımaları. 156-166. https://www.academia.edu/66172929/Statü_Kaybı_Düşüncesinin_Nabinin_Azliyye_Kasidesine_Yansımaları_Kültürel_Bellek_2017 Erişim Tarihi: 28.08.2023
• Genç, İ. (2000). Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Güler, K. ve Yaşar, K. (2007). Divan Şiirinde Caize (Şair-Patron-Hami İlişkisi) Üzerine Değerlendirmeler-I. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18. 267-300.
• İnce, A. (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi (İnceleme-Metin-İndeks). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kalkışım, M. (1988). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’i (Dil İncelemesi, Transkripsiyonlu Metin ve İndeks). Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, M. (1990). Hayriyye-Nâbî (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, M. (2019). Nâbî’nin Azliyye’si Üzerine Düşünceler. Köprü, 144. 75-107.
• Karabey, T. (2014). Nâbî’nin Azliyye Kasidesi Hakkında Bazı Düşünceler. Nabi Sempozyum Bildirileri (haz. Ali Bakkal). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 497-503.
• Karahan, A. (1967). Nâbî. İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Karahan, A. (1987). Nâbî. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kazan, H. (2010). XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları.
• Keskin, M.; Öztürk, A.; Savaş, H. ve Kurt, H. (1997). Mehmed Süreyyâ (1308-15/ 1890-97). Sicill-i ‘Osmânî Yâhûd Tezkire-i Meşâhir-i ‘Osmâniyye. 5 C. İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Koç Keskin, N. İ. (2022). Arzhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28. 316-352.
• Koç, M. (2011). Tuhfe-i Hattâtîn, Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kurnaz, C. ve Tatcı M. (2001). Mehmed Nâ’il Tuman Tuhfe-i Nâ’ilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. 2 C. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• M. Şemseddin Sami (1898). Kâmûsü’l-A‘lâm. 6 C. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Mengi, M. (2000). Kaside Nesiplerindeki Hasbihâller Üzerine. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları. 122-147.
• Nutku, Ö. (1987). IV. Mehmet’in Edirne Şenliği (1675). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oktay, A. (2017). Münşe’ât-ı Nâbî, Nâbî’nin Mektupları, Yûsuf Nâbî. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Öztuna, Y. (1976). Mustafa Paşa (Damat Musâhib). Türk Ansiklopedisi C. XXIV. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. 499.
• Tatcı, M. ve Kurnaz, C. (2000). Bursalı Mehmed Tahir-Osmanlı Müellifleri (I-II-III) ve Ahmed Remzi Akyürek-Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi (Tıpkıbasım-Dizin). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Ulaş, İ. (2017). Divan Şairinin Yetişmesinde ve Eğitiminde Hami-Şair ve Usta-Çırak İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. III. C. I. Kısım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yakıt, İ. (2009). Şair Nâbî’nin Tarih Düşürme Sanatındaki Yeri. Şair Nâbî Sempozyumu. Şanlıurfa: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Yayınları. 108-124.