Criticism of The Tatar Bourgeoisie in Kerim Tinchurin's Work Titled American

Year 2024, Issue: 40, 1015 - 1030, 25.06.2024

Gözde Güngör

https://doi.org/10.29000/rumelide.1504692

Abstract

Tatar theater, which has a rich repertoire and a deep-rooted tradition, started to give its first modern examples at the end of the 19th century. The first known work in history of the Tatar theater is The Poor Girl, written by A. Ilyasi. Tatar theater made significant progress until 1905 under the influence of the orientation called megrifetçĕlĕk (enlightenment) realism, through literary figures such as F. Halidi, M. El-Kazani, A. Ishaki. With the liberal environment brought by the 1905 constitutional monarchy, Tatar theater made a significant progress in terms of both repertoire and staging opportunities. In this period until the October revolution of 1917, Tatar theater was nourished by rich folk culture, Eastern, Russian and Western classics, the traditional contemplation culture of the Turkish world and the political developments of the period, under the influence of enlightenment realism and the critical realism movements shaped by it. The prominent names in playwriting of this period, also called the Tatar renaissance, are Galiasgar Kamal and Ayaz İshaki. After the 1917 revolution, a repertoire began to form in line with the ideology of the new regime. Agitprop plays written during the civil war period were replaced by works highlighting social class struggle in the 1920s. The most prominent name in the dramaturgy of the 1920’s is Kerim Tinchurin. Although Tinchurin actually stepped into the theater world in the 1910s, he showed his real effectiveness in the 1920s. The dramaturg, who made a name for himself with the plays he wrote consecutively in these years and his theoretical studies on theater, is today considered the founder of Tatar theater together with G. Kamal. This study focuses on the author's comedy titled American, published in 1923. In the Introduction part of the study, the development of Tatar theater from the beginning to the 1917 revolution is summarized, then the impact of the October revolution on the theater repertoire and Tinchurin's effectiveness in the first years of the revolution are discussed. In the last chapter, the representation and criticism of the bourgeois in the play titled American, which was determined as the main subject of the study, was examined.

Keywords

Kerim Tinchurin, American, Soviet Tatar theatre, bourgeois, Kazan-Tatar literature

Kerim Tinçurin’in Amerikan Adlı Eserinde Tatar Burjuvazisinin Eleştirisi

Abstract

Zengin repertuara ve köklü bir geleneğe sahip Tatar tiyatrosu modern anlamda ilk örneklerini XIX. yüzyılın sonlarında vermeye başlamıştır. Tatar tiyatro tarihinin bilinen ilk eseri A. İlyasi’nin kaleme aldığı Biçare Kız’dır. F. Halidi, M. El-Kazani, A. İshaki gibi edipler vasıtasıyla Tatar tiyatrosu megrifetçĕlĕk (aydınlanma) realizmi adı verilen yönelimin etkisinde 1905’e dek önemli bir ilerleme kaydeder. 1905 meşrutiyetinin getirdiği özgürlükçü ortamla beraber Tatar tiyatrosu da repertuar açısından zenginleşmeye başlar. 1917 Ekim devrimine kadarki süreçte Tatar tiyatrosu, aydınlanma realizmi ve onun biçimlendirdiği tenkitçi realizmin etkisinde zengin halk kültüründen, Doğu, Rus ve Batı klasiklerinden, Türk dünyasının geleneksel temaşa kültüründen ve devrin siyasi gelişmelerinden beslenir. Tatar rönesansı olarak da adlandırılan bu devrin oyun yazarlığında öne çıkan isimleri Galiasgar Kamal ve Ayaz İshaki’dir. 1917 devrimi sonrasında ise yeni rejimin ideolojisi doğrultusunda bir repertuar oluşmaya başlar. İç savaş devrinde kaleme alınan agitprop oyunlar 1920’li yıllarda yerini sosyal sınıf mücadelesini öne çıkaran eserlere bırakır. Sovyet Tatar dramaturjisinin bu ilk döneminin en kudretli kalemlerinden biri Kerim Tinçurin’dir. Tinçurin esasında tiyatro dünyasına 1910’lu yıllarda adım atmış olmakla birlikte asıl etkinliğini 1920’li yıllarda göstermiştir. Bu yıllarda art arda kaleme aldığı piyesleri ve tiyatroya yönelik kuramsal çalışmalarıyla adından söz ettiren dramaturg bugün G. Kamal ile birlikte Tatar tiyatrosunun kurucusu olarak addedilmektedir. Bu çalışmada yazarın 1923’te yayımladığı Amerikan adlı komedisine odaklanılmıştır. Giriş bölümünde başlangıçtan 1917 devrimine dek Tatar tiyatrosunun gelişimi özetlenmiş ardından Ekim devriminin tiyatro repertuarı üzerinde etkisi ve Tinçurin’in devrimin ilk yıllarındaki faaliyetleri ele alınmıştır. Son bölümde ise çalışmanın ana konusu olarak belirlenen Amerikan adlı piyeste burjuva sınıfının temsili ve milli burjuvazisinin eleştirisi değerlendirilmiştir.

Keywords

Kerim Tinçurin, Amerikan, Sovyet devri Tatar tiyatrosu, burjuvazi, Kazan-Tatar edebiyatı.

References

• Ahmadullin, A. (2012). Tatarskaya Dramaturgiya. Kazan: Tatarskoye Knijnoye İzdatelstvo.
• Arslanov, M. (2011). “K. Tinçurinnıň Tormışı hem İcat Etapları”, Kerim Tinçurin Tarihi- Dokumental, Edebi hem Biografik Cıyıntık. İ. Hadiyĕv-R. Batulla (Ed.), içinde (25-31). Kazan:Cıyın Neşriyatı.
• Beşirov, F. (2007). “Ul Kabızgan Utlar Meňgĕ Yanar”, Kerim Tinçurin Dramalar, Komĕdiyalar, Hikayeler. F. Beşirov (Ed.), içinde (5-16). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Burbiel, G. (1979). “Gayaz İshaki’nin Tatar Edebiyatındaki Yeri”. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyeti 100. Doğum Yılı Dolayısıyla, S. Çağatay (Ed.), içinde (133-140). İstanbul: Ayyıldız Matbaası.
• Çağatay, S. (1979a). “Ayaz İshaki’nin Tiyatro Eserlerinden Züleyha”. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyeti 100. Doğum Yılı Dolayısıyla, S. Çağatay (Ed.), içinde (179-190). İstanbul: Ayyıldız Matbaası.
• Çağatay, S. (1979b). “Muaalime”. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyeti 100. Doğum Yılı Dolayısıyla, S. Çağatay (Ed.), içinde (191). İstanbul: Ayyıldız Matbaası.
• Devletşin, T. (1981). Sovyet Tataristanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Galiyĕv, G. (2011). “Bĕr Dramaturgnıň Üsüv Yulı”, Kerim Tinçurin Tarihi- Dokumental, Edebi hem Biografik Cıyıntık. İ. Hadiyĕv-R. Batulla (Ed.), içinde (327-353). Kazan:Cıyın Neşriyatı.
• Halit, G. (2003). Galiasgar Kamal. Gabdrahman Kamal II (Ed.), içinde (41). Kazan: Titul.
• Hanzafarov, N. G. (2022). Tatar Dramaturgiyasĕ: Küzetüvler, İcat Portrĕtları. Kazan: Tataristan Respublikası Fenner Akademiyasĕ G. İbrahimov İsĕmĕndegĕ Tĕl Edebiyat Hem Sengat İnstitutı.
• İşmorat, R. (2011). “Dus Hem Ostaz”, Kerim Tinçurin Tarihi- Dokumental, Edebi hem Biografik Cıyıntık. İ. Hadiyĕv-R. Batulla (Ed.), içinde (376-386). Kazan:Cıyın Neşriyatı.
• Kamalieva, A. (2008). “Başlangıçtan 1917’ye Kadar Kazan Tatar Tiyatrosu”. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 117-129.
• Kamalieva, A. (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Marx, K. ve Engels, F. (2021). Komünist Manifesto. İstanbul: Yordam Kitap.
• Mostafin, F. ve Dautov, R. (1997). “Repressiya Kurbanı Tatar Yazarları”. (Aktaran: Mustafa Öner). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (3), 135-168.
• Nigmeti, G. (2011). “Tatar Sovĕt Tĕatr hem Dramaturgiyasĕnĕň Üsĕşĕ”. Kerim Tinçurin Tarihi- Dokumental, Edebi hem Biografik Cıyıntık. İ. Hadiyĕv-R. Batulla (Ed.), içinde (325-326). Kazan:Cıyın Neşriyatı.
• Öner, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Rami, İ. (2021). “Tatar Tiyatrosunun Oluşumu Sürecinde Galiesgar Kamal’ın Türkçeden Yaptığı Çevirilerin Rolü”. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 3(1), 61-72.
• Segdi, G. (2003). “Tatar Teatr Edebiyatı hem Anıň Üsüv Tarihı”. Tatar Teatrı 1906-1926. E. Hayri (Haz.), içinde (18-75). Kazan: Megarif Neşriyatı.
• Sehapov, M. (2005). Tatar Rĕnĕssansının Altın Devĕrĕ. Kazan: Tarih.
• Şeker, K. (2019). Kerim Tinçurin’in Hikayeleri Üzerine Tatarca Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şerifullina, E. (1977). “İlĕbĕz Kadĕrlĕ Cirĕbĕz”. Kazan Utları, (6), 163-170 . Şeripova, A. S. (2021). “Osobennosti İnvarianta Tatarskoy Sovetskoy Dramaturgii 1920-1930-h godov (Na Primere p’yes G. İbragimova i K. Tinçurina)”. Filologiçeskiye Navki. Voprosı Teorii i Praktiki, 14(10), 2963-2967.
• Taner, H. vd. (1966). Tiyatro Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Taymas, A. B. (1966). Kazan Türkleri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Anakara: Ayyıldız Matbaası.
• Taymas, A. B. (1979). “Ayaz İshaki (1878-1954)”. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyeti 100. Doğum Yılı Dolayısıyla, S. Çağatay (Ed.), içinde (167-176). İstanbul: Ayyıldız Matbaası.
• Tinçurin, K. (2007). “Amerikan”, Kerim Tinçurin Dramalar, Komĕdiyalar, Hikayeler. F. Beşirov (Ed.), içinde (139-193). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Tinçurin, K. (2011). “Tatar Tĕatrınıň XX Yıllık Beyremĕ Unayı Bĕlen”. Kerim Tinçurin Tarihi- Dokumental, Edebi hem Biografik Cıyıntık. İ. Hadiyĕv-R. Batulla (Ed.), içinde (289-295). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• URL-1: https://tatarica.org/tat/razdely/kultura/literatura/dramaturgiya-tatarskaya [Erişim Tarihi: 26.03.2024].
• Uzman, M. (2017). “Sovyetler Birliği’nde Dil Politikası”. Liberal Düşünce Dergisi, (88), 41-56.
• Yıldırım, R. Y. (2023). “Ayaz İshaki’nin İlk Dönem Yaratıcılığı Üzerine Genel Bir Bakış”. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 5(1), 75-91.
• Zahidullina, D. (2011). Tatar Edebiyat Tariyhı I. Kazan: Kazanskiy Universitet.
• Zakircanov, E. (2011). Ruhi Tayanıç. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Zakircanov, E. M. (2017). “XX. Gasırnıň Çirĕgĕnde Tatar Dramaturgiyesĕ Üsĕşĕne Nisbetlĕ Kerim Tinçurin İcatı”. Fenni Tataristan, (3), 32-40.