Tanrı’nın Zamansızlığı ve Kader-Zaman İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 111 - 125, 30.12.2024

İbrahim Halil Erdoğan

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1556912

Öz

Bu çalışmada zamanın kelamcılar ve filozoflar arasındaki tanımı ve bu tanımların kader ve kazâ kavramlarıyla nasıl etkileşimde olduğu üzerinde durulmaktadır. Kelamcılar, zamanın yaratılmış olduğunu ve Allah’ın zamandan münezzeh olduğunu vurgulayarak, zamanın hâdis bir varlık olarak kabul edilmesi gerektiğini savunurlar. Filozoflar ise zamanın hareketin ve değişimin ölçüsü olduğunu ve bu bağlamda evrensel bir sürekliliği temsil ettiğini ileri sürerler. İbn Sînâ ve Fârâbî gibi filozoflar, zamanın mutlak ve değişmez bir varoluşu ifade eden “sermed” kavramıyla ilişkilendirir ve zamanın sürekli akışını temsil eden “dehr” kavramına vurgu yaparlar. Zamanın insan zihninde algılanışı ve ölçülmesi, fiziksel ve metafiziksel boyutlarıyla ele alınarak, zamanın sadece bir ölçüm aracı olmadığı, aynı zamanda varlığın ve hareketin temel bileşenlerinden biri olduğu açıktır. Çalışma, zaman kavramının İslam düşüncesindeki yerine dair zengin ve çok boyutlu bir perspektif sunmakta, zamanın doğası, hareketle ilişkisi, insan zihnindeki algısı ve yaratıcı ile bağlantısı gibi konuları kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Zamanın ontolojik yapısı kader konusu ile yakın ilişki içerisindedir. İnsan yaşamında zamanın kısıtlı olduğu düşünüldüğünde, kaderin bu kısıtlılık içindeki rolü ve zamanla nasıl ilişkili olduğu üzerine düşünmek her dönem kelam ve felsefe alanındaki önemini korumaya devam edecektir. Allah’ın zamandan berî olması, İslam geleneğinde O’nun zamanın ötesinde olduğu ve kaderin O'nun ilmi tarafından belirlendiği vurgulanır. Kader ve kaza ile ilgili günümüz inanç problemleri bağlamında sorulan sorulara dikkat edildiğinde geçmiş-gelecek perspektifiyle sürekli bir zaman kipi kullanılarak dile getirilmiştir. Bu bağlamda, zamanın sınırlılığı ve Allah’ın sınırsızlığı arasındaki ilişki derinlemesine incelendiğinde Allah-Zaman, İnsan-Kader ve Kader-Zaman ilişkisi insan zihninde daha net bir durum arz etmeye başlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kader, Zaman, Ezelî, Ebedî.

An Examination in the Context of Divine Timelessness and the Relationship Between Fate and Time

Öz

This study focuses on the definition of time among theologians and philosophers and how these definitions interact with the concepts of fate and destiny. Theologians emphasize that time is a created entity and assert that God is beyond time, arguing that time should be understood as a contingent entity. Philosophers, on the other hand, propose that time is a measure of motion and change, representing a universal continuity. Philosophers such as Ibn Sīnā and al-Fârâbî associate time with the concept of “Sarmad”, which denotes an absolute and immutable existence, while also emphasizing the concept of “dahr”, which represents the continuous flow of time. The perception and measurement of time in the human mind are addressed in both physical and metaphysical dimensions, revealing that time is not merely a tool for measurement but also one of the fundamental components of existence and motion. This study offers a rich and multidimensional perspective on the place of the concept of time in Islamic thought, thoroughly addressing topics such as the nature of time, its relationship with motion, its perception in the human mind, and its connection with the Creator. The ontological structure of time is closely related to the issue of fate. Given that human life is considered to be temporally limited, reflecting on the role of fate within this temporal limitation and its relationship to time has been a constant subject of theological and philosophical discourse throughout the ages. In Islamic tradition, God’s transcendence over time is emphasized, as He is beyond temporal constraints, and fate is determined by His infinite knowledge. When examining contemporary questions regarding fate and destiny, it is evident that they are often articulated using a continuous temporal framework that references both past and future. In this context, a deeper exploration of the relationship between the finitude of time and the infinitude of God sheds clearer light on the relationship between God and time, humanity and fate, and the relationship between fate and time in the human mind.

Anahtar Kelimeler

Theology, Fate, Time, Eternal, Infinite.

Kaynakça

• Aktepe, Orhan. “Kaza-Kader’in Mahiyeti ve Değişip Değişmemesi Problemi”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 10/2 (15 Temmuz 2012), 69-70. https://doi.org/10.18317/kader.52557
• Âlûsî, Hüsâmüddin. ez-Zemen fi’l-Fikri’d-Dînî ve’l-Felsefîyyi’l-Kadîm. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 1980.
• Ardoğan, Recep. Fıtratla Buluşma -İnkârcı Akımlara Cevaplar. ed. Fahri Hoşap. Kahramanmaraş: KLM Yayınları, 2020.
• Aristoteles (Aristotle). Physik (Fizik). Hamburg: Meiner Verlag, 1986.
• Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnûsiyyeti li’n-Neşrî, 1984.
• Bağdâdî, Abdulkâhir. el-Fark Beyne’l-Firak ve Beyânü’l Firkati’n-Nâciye. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1977.
• Bâkillânî, Ebû Bekr. Temhîdu’l-Evâil ve Telhîsu’d-Delâil. thk. Emaduddin Ahmet Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Bereketî, Muhammed ’Amîm. et-Ta’rîfâtu’l-Fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî el-. el-Esmâʾ ve’s-Ṣıfât. thk. ʿAbdullah b. Muḥammed el-Ḥâşidî. 2 Cilt. Cidde: Mektebetu’s-Sevâdî, 1413/1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr Nasr. Mısır: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cebr, Yahyâ. Nahve Dirâsât ve Eb’âd Lugaviyye Cedîde. Filistin: Nablus, 1985.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Cuveynî, Ebû’l-Meʿâlî ʿAbdulmelik b. ʿAbdullâh el-. Lumaʿu’l-Edille fî Ḳavâʿidi ʿAḳâîdi ʾEhli’s-Sünne ve’l-Cemâʿa. thk. Fevḳiyye Ḥuseyin Maḥmûd. Beyrut: y.y., 1407/1987.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbu’t-Ta’rîfât. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cüveynî, Ebu’l-Meâlî el-. el-Akîdetu’n-Nizâmiyye fi’l-Erkâni’l-İslâmiyye. thk. Muhammed Zahid el-Kevserî. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyyeti li’-Turâs, 1992.
• Çınar, Bayram. “Kelam Geleneğinde Kesb Teorisi”. Kafkas Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 15/8 (2021), 129-148.
• Desûkî, Farûk Ahmed ed-. el-Kadâu ve’l-Kaderu fî’l-İslâm. Cidde: Dâru’l-İ’tisâm, 1985.
• Diyanet. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Ersan, Şevval. “Zaman Algısı ve Zaman Algısının Mc Taggart ile Dönüşümü”. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 4/8 (Aralık 2021), 153-162.
• Eşârî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2005.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin. el-Kâmûsû’l-Muhît. Beyrut: Mektebetü Tahkiku’t-Türâs, 2005.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid. Tehâfütü’l-Felâsife. thk. Süleyman Dünya. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 6. Basım, 1972.
• Gündoğar, Hamdi. “Kur’an’da Allah’ın Mutlak İradesi ve İlmi Karşısında İnsanın İrade Özgürlüğü”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 10/3 (2010), 115-133.
• Hanbel, Ahmet b. Müsned Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnâvut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ḫâzin, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-. Lubâbu’t-Teʾvîl fî Meʿânî’t-Tenzîl. thk. Muḥammed ʿAlî Şâhîn. 4 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Hûlî, Yümnâ Tarîf el-. ez-Zemân fi’l-Felsefeti ve’l-İlm. Mısır: Müessesetü Hindâvî, 2012.
• Hussain, Mohammed Yusoff Hussain. “Eş’ari’nin İnsan Fiileri Doktrini”. çev. Hamdi Gündoğar. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1-2 (01 Haziran 2010), 55-70.
• İbn Arabî, Ebu Bekr. el-Avâsım ve’l-Kavâsım. thk. Ammâr Tâlibî. Mısır: Dâru’t-Turâs̱, ts.
• İbn Ḳayyim el-Cevziyye, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zürʿaî ed-Dımaşḳī el-Ḥanbelî. Şifâu’l-ʿAlîl fî Mesâîli’l-Ḳaḍâʾ ve’l-Ḳader ve’l-Ḥikme ve’t-Taʿlîl. Beyrut: y.y., 1398/1978.
• İbn Manzûr, Cemalüddîn. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 2011.
• Kandemir, Ahmet Mekin. İslam’da Kader ve Kazâ İnancı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
• Karadeniz, Osman. Kader Üzerine. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Kitâbu’t-Tevhîd. İskenderiye: Dâru’l-Câmiâtu’l-Mısriyye, ts.
• Mustafa Sabri Efendi, Şeyhu’l-İslam. Mavkifu’l-Beşer Tahte Sultâni’l-Kader. Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1933.
• Müslim, İbn Haccâc en-Nisâbûrî. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Kahire: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1955.
• Öcal, Mustafa. “Kader ve Kaza İnancının Öğretimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (01 Haziran 2003).
• Ödemi̇ş, Mehmet. “İslam Mezheplerinde İnsan Hürriyeti Hakkındaki İlk Tartışmaların Teo-Politik Eleştirisi”. EKEV Akademi Dergisi 25/88 (2021), 291-310.
• Platon (Plato). “Timaios”. Platons sämtliche Werke. ed. O Apelt. Hamburg: Meiner Verlag, 1988.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn er-. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
• Râzî, Fahreddîn. el-Erbaîn fî Usûli’d-Dîn. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetu Külliyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• Râzî, Fahreddîn. el-Mebâhisu’l-Meşrikiyye fî İlmi’l-İlâhiyyâti ve’t-Tabiîyyât. thk. Mutasım Billah Bağdâdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1990.
• Sâbık, Seyyid. el-’Akâidu’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, ts.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth. el-Milel ve’n-Nihal. Kahire: Müessesetü’l-Halebî, 2010.
• Taberî, İbn Cerîr. Târîhu’t-Taberî. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1980.
• Uysal, Ekrem. “Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile’ye Göre Ef’âl-i İbâd”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Dergisi 1/2 (2017), 55-67.
• Uysal, Ekrem. “Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile’ye Göre Kesb Nazariyesi”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/1 (2018), 41-46.
• Uysal, Ekrem. Eş’arî Kelâmı. ed. İsa Yüceer. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Ünverdi̇, Veysi̇. “Eș’arî ve Ebu’l-Muîn en-Nesefî’de Kesb Teorisi”. Diyanet İlmi Dergi 51/1 (2015), 71-100.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/58-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kesb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/304-306. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Zebîdî, Murtezâ. Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Heyet. Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî ez-. el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.