Milli Mücadele Döneminde Türk - İngiliz Propaganda Çalışmaları

Year 2024, Volume: 1 Issue: 1, 21 - 48, 22.03.2024

Deniz Güçer

Abstract

Birinci Dünya Savaşı Avrupa devletleri açısından modern propaganda yöntemlerinin uygulandığı yeni bir dönem olarak kabul edilmektedir. Büyük Savaşın devamı niteliğinde olan Milli Mücadele dönemi de doğal olarak gerek modern propaganda yöntemlerinin kullanılması ve gerekse işgal sırasında günümüz tekniklerine yakın bulunan uygulamalar açısından kendine özgü, özel bir dönemi temsil etmektedir. Bu çalışmanın amacı söz konusu dönemde İngiltere’nin ve Milli Mücadele kadrolarının uyguladığı propaganda başlıklarının değerlendirilmesidir. Söz konusu dönemde telgraf haberleşmesi yaygın hale gelmiş, propaganda için başta gazeteler olmak üzere bildiri ve beyannameler etkili olarak kullanılmıştır. İngiltere, İstanbul hükümetini yanına alarak Yunanistan’ı da askeri anlamda destekleyerek Milli Mücadele karşı cephe almıştır. İngiltere’nin propaganda savaşlarında kullandığı önemli iki başlık Ankara’yı İttihatçılık ve Bolşeviklik ile suçlamak olmuştur. İngiltere bir yandan bu olumsuz propagandalarla Milli Mücadele kadrolarını zor duruma sokmayı başarırken diğer yandan da muhalif yerel unsurları desteklenerek çıkarılan isyanlarla bu algıyı yerleştirilmeye çalışmıştır. Milli Mücadele kadroları ise ana hatlarıyla Halife ve Padişahın esir alındığı, asıl Düşmanın İngiltere olduğu mesajlarının yayılmasıyla bir propaganda çalışması yürütmüştür. Ayrıca İslam dünyasına mesajlar, Ankara fetvası ve ulusal / uluslararası gazete ve gazeteciler aracılığı ile propaganda çalışmaları yürütülerek Milli Mücadelenin haklılığı kanıtlanmaya çalışılmıştır. Çalışmada İngiliz Arşiv belgeleri, ATASE belgeleri, Anadolu ve İstanbul gazeteleri incelenmiştir.

Keywords

Propaganda, Milli Mücadele, İngiltere

References

• Harp Tarihi Belgeleri Dergisi. (1974). 71, Yıl 23 (Eylül 1974). https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/ATBD_73.pdf
• Açıksöz Gazetesi. (1921). 10 Ağustos 1337/1921, No: 256.
• Adıvar, Halide Edib. (2019). Türkün ateşle imtihanı: İstiklal Savaşı hatıraları. (22. Baskı). Can Sanat Yayınları.
• Akşin, S. & Akşin, S. (2019). Savaş ve etnik temizlik: Yumuşatılmış Sevr dönemi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akşin, S. (1998). İstanbul hükümetleri ve Millî Mücadele Son Meşrutiyet (1919-1920). (C. 2). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akşin, S. (2004). Mutlakıyete dönüş̜ (1918-1919). (2. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arıkan, Z. (1989). Mütareke ve işgal dönemi İzmir basını: 30 Ekim 1918- 8 Eylül 1922. Atatürk Araştırma Merkezi.
• ATASE, (1335/1919). İSH 5, Kutu: 200, Gömlek: 8, Belge no 8 (1:2), 14 Ekim.
• Atatürk. (2000). Nutuk (1919-1927). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atay, F.R. (2004). Çankaya: Atatürk’ün doğumundan ölümüne kadar. Pozitif Yayınları.
• Avcı, Ö. (2018). Propaganda Çeşitleri. Eğitim Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (1979). Millî Kurtuluş Tarihi 1838’den 1995’e Birinci kitap Emperyalizm karşısında Türk aydının almazlığı ve tam bağımsızlık. Tekin Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (1988). Millî Kurtuluş Tarihi- 1838’den 1995’e. ikinci kitap. Sovyet devrimi karşısında Türk devrimi. Tekin Yayınevi.
• Avşar, S. (2020). Birinci Dünya Savaşı’nda İngiliz Propagandası. Ötüken.
• Ayhan, B. (2007). Millî Mücadelede Basın (Olağanüstü Durumlarda Propaganda). Tablet.
• Aysal, N. (1998). Ulusal Bağımsızlık Savaşı’na İstihbaratın etkisi (23 Nisan 1920-20 Ekim 1921). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü. Ankara.
• Badsey, S. (2014). Propaganda: Media in War Politics. 1914-1918-Online-propaganda_media_in_war_politics-2014-10-08.pdf
• Başboğa, S. (2010). 90. yıl Anadolu ajansı 1920-1922. Anadolu Ajansı Yayınları.
• Bektaş, A. (2000). Kamuoyu, iletişim ve demokrasi. Bağlam Yayınları.
• Bernays, E. (2023). Propaganda. Pegasus Yayınları.
• Çabuk, M. (2021) İngiltere’nin 1. Dünya Savaşı’nda Propaganda Faaliyetleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çakmak, F. (2019). Rumeli’de son demler ve ötesi. (2. Cilt). Editör B. Dülger, A. Birinci, ve Y. T.Günaydın. Kopernik. Domenach, J.M. (1961). Siyasi propaganda. Remzi Kitabevi.
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1919). 371. File 521 s.s. 130725-146626. 1919-1920. 4159.(13 Ekim 1919). 140467. No: 1791/M/2279
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371, E: 300, No: 2737 “I”, 14 Ocak 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371, E340/262/44, NO: 94892 (M..2B), 19, 20 Şubat 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371, Files 262 PP 1782-4278,E 3733/262/44, E4270/262/44. 6 Mayıs 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371-262- E4346/262/44, No: M.I 2B, 7 Mayıs 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371 E5072/262/44, No: 639 (Secret). 20 Mayıs 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371, E5353/262/44, No: 643 (SECRET). 27 Mayıs 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371. Files 3. P.P 5743-6541. 1920. E6376/3/44.No: 794 (Secret). 14 Haziran 1920
• Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. (1920). 371. Files 3. PP 6944-7575, 1920. E6944-3-44. 22 Haziran 1920
• Gaulis, B. G. (1999). Kurtuluş Savaşı Sırasında Türk Milliyetçiliği. Yeni Gün Haber Ajansı.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1336/1920, 6 Şubat), s. 1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 18 Mart), s. 1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 23 Mart), s. 1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 10 Nisan), s.1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 13 Nisan), s. 1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 1 Mayıs), s. 1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 9 Mayıs), s. 1.
• Hakimiyet-i Millîye Gazetesi. (1920, 23 Temmuz), s. 1.
• Harp Tarihi Belgeleri Dergisi. (1974). Belge No: 1537.
• Herman, E. & Chomsky N. (1999). Medya halka nasıl evet dedirtir, (2.Baskı). (B. Akyoldaş, Çev.). Minerva Yayınları.
• İnalcık, H. (2022). Millî mücadele tarihi (1908-1923). Kronik.
• İrade-i Millîye Gazetesi. (1335/ 1919, 14 Eylül), s. 2.
• İrade-i Millîye Gazetesi. (1919, 14 Eylül), s. 3.
• İrade-i Millîye Gazetesi. (1919, 28 Eylül), s. 1.
• İrade-i Millîye Gazetesi. (1920, 12 Ekim), s.1-2.
• İrade-i Millîye Gazetesi. (1919, 12 Ekim), s. 3.
• İrade-i Millîye Gazetesi. (1920, 10 Kasım), s. 2.
• Jowett- O., & Garth S-V. (2017). Propaganda ve İkna. Artes Yayınları.
• Kabataş, G., & Orhan, Z. (1990). Millî Mücadele Dönemi Beyannameleri ve Basını. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi.
• Kalpaklı, M. (2021). Hakimiyeti Millîye. Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı.
• Karabekir, K. (2004). İstihbarat (2. Baskı). Berikan.
• Katz, D. S. (2021). İngilizlerin gözünde Türkiye 1776-1923. Yapı Kredi Yayınları.
• Kaya, H. (2010). Refet Bele: askerî ve siyasi hayatı (1881-1963). Tarih dizisi 13. Bengi Yayınları.
• Kitsikis, D. (1963). Yunan Propagandası. Meydan Neşriyat.
• Koloğlu, O. (1994). Havas-Reuter’den Anadolu Ajansı’na. Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
• Lippmann, W. (2020). Kamuoyu. Kabalcı Yayınevi.
• Ludendorff, Erich v. (2017). Topyekün Harp. Dergah.
• Nadi, Y. (2000). Ali Galip Hadisesi. Yeni Gün Haber Ajansı.
• Önder, M. (1986). Milli Mücadelenin Yanında ve Safında Öğüd Gazetesi (Bilgiler- Belgeler). Güven Matbaası.
• Öymen, O. (2014). Bir Propaganda Silahı Olarak Basın. Remzi Kitapevi.
• Pallis, A. A. (1997). Yunanlıların Anadolu macerası: (1915-1922). (2. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Price, C. (2003). Türkiye’nin Yeniden Doğuşu. (2. Baskı). Yenihayat Yayıncılık.
• Propaganda in Its Military Aspects. (1918). [Washington]: Military Intelligence Branch, Executive Division, General Staff.
• Safi, P. (2023). Millî İstihbarat Teşkilatı 1826-2023. Kronik Kitap.
• Sanders, M.L. (1975). Wellington house and british propaganda during the first world war. The Historical Journal, XVIII, 119-146.
• Sarıkoyuncu, A. (1999). Millî Mücadelede Din Adamları I (Ahmet Hulusi, Mehmet Rifat, Havı Tevfik ve Abdurrahman Kamil Efendiler). (3. Bs). C. 1. 2 c. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Sarıkoyuncu, A. (2002). Atatürk, din ve din adamları. (2. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sarıkoyuncu, A., & Sarıkoyuncu Değerli, E. (2019). Millî Mücadelede Din Adamları III (Denizli Sancağı Din Adamları: Ahmet Hulusi ve Diğerleri), (c. 3, 4) Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Sevük, İ.H. & Eski, M. (1998). İsmail Habib Sevük’ün Açıksöz’deki yazıları, 1921-1922: makaleler-fıkralar. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Streit, C. K., Lowry, H. W., & Öztürk, M. A. (2011). Bilinmeyen Türkler: Mustafa Kemal Paşa, milliyetçi Ankara ve Anadolu'da gündelik hayat Ocak-Mart 1921. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• Sunata, İ H. (2006). İstanbul’da işgal yılları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şahin, E. (2023, 15 Aralık). Bir Ermeni Propaganda Klasiği: “Mavi Kitap (Blue Book)”. https://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/bir-ermeni-propaganda-klasigi-mavi-kitap-blue-book/
• Şapolyo, E. B. (1976). Türk Gazetecilik Tarihi Her Yönüyle Basın. Güven Matbaası.
• Şimşir, B. (1972). İngiliz Belgeleriyle Sakarya’dan İzmir’e (1921-192). Milliyet Yayınları.
• Şimşir, B.N. (Ed.). (1973). İngiliz Belgelerinde Atatürk: 1919- 1938. Türk Tarih Kurumu Yayınları Dizi 16.
• Sonyel, S.R. (2013). Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri. (2. Baskı). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tarhan, N. (2013). İleşitim ve propaganda. Timaş Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi. (1920, 14 Ağustos), Devre 1, Cilt: 3, Sene: 1, 48.
• Toby, C., & Hoşsucu, E. (2011). Sanat ve propaganda: kitle kültürü çağında politik imge. (2. Basım). Ayrıntı.
• Türkmen, Z. (2016). Millî Mücadele yıllarında İstanbul mitingʹleri: 15 Mayıs 1919, İzmir’in işgali üzerine aydınların kamuoyu oluşturma hareketi. (2. Baskı). Berikan Yayınevi.
• Uğur, M. (Ed.). (2018). Türk Basın Tarihi Uluslararası Sempozyumu, 19-21 Ekim 2016 Elazığ. (2. Cilt). Atatürk Araştırma Merkezi.
• Ulubelen, E. (2006). İngiliz gizli belgelerinde Türkiye. Cumhuriyet Kitapları.
• Welch, D. (2019). Propaganda güç ve ikna. C. 2. İnkılap Kitapevi.
• Welch, D. (2022). The story of propaganda in 50 images. British Library.
• Yıldırım, H. (2021). II. Dünya Savaşı yıllarında Çorum’da asker ve sivil mülteciler. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi (ATAD), 33, 221.