İbn Haldun Düşüncesinde Cahiliye Dönemi Toplumsal Yapısı

Year 2024, Issue: Cahiliye Özel Sayısı, 186 - 199, 15.12.2024

Safa Demir Sarı

https://doi.org/10.47169/samer.1568841

Abstract

Bu çalışmada Cahiliye Dönemi toplumsal yapısını İbn Haldun’un düşünceleri üzerinden değerlendirmek amaçlanmıştır. Yöntem olarak literatür taramasının tercih edildiği bu çalışmada İbn Haldun’un Kitabü’l-İber adlı eseri üzerinden Cahiliye dönemi toplumsal yapısı sosyolojik açıdan değerlendirilmiştir. Kitabü’l-İber‘in giriş bölümü olan Mukaddime ve ikinci bölümünde yer alan siyer anlatımı referans alınmıştır. Buna göre İbn Haldun’un düşüncesinde merkezî öneme sahip “asabiyet” ve onu temellendirirken öne çıkardığı “bedevîlik” ve “hadarîlik” kavramları Cahiliye Dönemi toplumsal yapısını açıklar niteliktedir. Siyer bölümündeki anlatımlar da asabiyet temelinde kurulmuş Cahiliye Dönemi toplumunun gündelik hayatından örnekler içermektedir. Asabiyet, Cahiliye Dönemi’nin birçok alanda görülen parçalanmış ve dağınık toplum düzenini yeniden sağlama mekanizmasıdır. Yaşam kaynaklarının kısıtlı olduğu bir coğrafyada insanların istek ve arzularına ulaşması için mücadele ruhunu diri tutan da asabiyettir. Asabiyetin varlık gösterdiği toplum düzeni de öncelikle bedevîlik, daha sonra da hadarîliktir. Sonuç olarak, İbn Haldun’un düşüncesinde Cahiliye ve asabiyet kavramları, onun toplumsal değişim ve medeniyet teorisinde önemlidir. Cahiliye Dönemi, İslam öncesi Arap toplumlarının kültürel ve sosyal düzenini, asabiyet de kabile dayanışmasını ve bireyler arasındaki sosyal bağları temsil eder. İbn Haldun bu iki kavramı birbiriyle ilişkilendirerek toplumların yükseliş ve çöküş süreçlerini açıklamada kullanmıştır.

Keywords

Cahiliye, İbn Haldun, Asabiyet, Bedevîlik, Hadarîlik

The Social Structure of the Jāhiliyya Period in the Thought of Ibn Khaldun

Abstract

This study aims to evaluate the social structure of the Jāhiliyya Period through the lens of Ibn Khaldun’s ideas. This study employs a literature review method to analyze the social structure of the Jāhiliyya Period sociologically through Ibn Khaldun’s Kitab al-Ibar. The analysis draws on the Muqaddimah, the introductory section of Kitab al-Ibar, and the second chapter, which includes accounts of the Prophet’s life (sīrah). In Ibn Khaldun’s thought, key concepts such as “asabiyyah” (group solidarity), along with the foundational notions of “bedouin” (nomadic life) and “hadarī” (settled life), are central to understanding the social structure of the Jāhiliyya Period. The sīrah accounts also provide examples from the daily lives of Jāhiliyya society, which was built on the principle of asabiyyah. Asabiyyah served as a mechanism to restore order within the fragmented and disorganized societal structure of the Jāhiliyya Period. In a region with limited resources, asabiyyah also kept alive the spirit of struggle, enabling individuals to pursue their desires and goals. The social order shaped by asabiyyah initially manifested in the bedouin way of life, later transitioning to the hadarī stage. In conclusion, the concepts of Jāhiliyya and asabiyyah hold significant importance in Ibn Khaldun’s theory of social change and civilization. The Jāhiliyya Period represents the cultural and social order of pre-Islamic Arab societies, while asabiyyah symbolizes tribal solidarity and the social bonds among individuals. By linking these two concepts, Ibn Khaldun used them to explain the processes of societal rise and decline.

Keywords

Jāhiliyya, Ibn Khaldun, Asabiyya, Bedouinism, Hadariism

References

• Alataş, Syed Farid. “İbn Haldun ve İslam Reformu: Bir Kavramsallaştırmaya Doğru”. İbn Haldun-Güncel Okumalar. ed. Recep Şentürk. 269-285. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Aydın, Mustafa. İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi. İstanbul: Pınar Yay, 1991.
• Batur, Behçet. “İbn Haldun’un Asabiyeti: Bir Kavramın Sosyolojik İzdüşümleri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (46/2021), 152-161.
• Cabiri, Muhammed Âbid el-Cabirî. İbn Haldun’un Düşüncesi Asabiyet ve Devlet. çev. Muhammet Çelik, İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• Demircan, Adnan. Bedevî. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Demircan, Adnan. Siyer. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• el-Husrî, Sâtî, İbn Haldun’un Temel Görüşleri (çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları (2023), 221.
• Fayda, Mustafa. “Cahiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. VII/17. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Gün, Adem. İbn Haldun’un Mukaddime’deki Din Eğitimi ile İlgili Görüşleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Günaltay, Şemsettin. İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• İbn Haldun. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayıncılık, 2004.
• İbn Haldun. Siretü’n-Nebi, Mekke ve Medine Döneminde Hz. Peygamber. terc. Nihat Bayırkan. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2022.
• İbn İshâk. Sîretü İbn İshak. trc. Selahattin Yıldırım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Kapar, Mehmet Ali. “Eyyâmü’l-Arab”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XII/14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kayapınar, Akif. “İbn Haldun’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım”. İbn Haldun-Güncel Okumalar. ed. Recep Şentürk. (121-160). İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Köse, Feyza Betül. Hz. Peygamber ve Kadınlar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2023.
• Köse, Feyza Betül. İbn Haldûn’un Siyer Anlatımı- el-İber Özelinde-. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ( 37/2017).
• Köse, Feyza Betül. Kâhin. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Köse, Feyza Betül. Medine’de Sosyal Hayat. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
• Şentürk, Recep. İbn Haldun-Güncel Okumalar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Tomar, Cengiz, “Mit ve Gerçek Arasında: Arap Dünyasında İbn Haldun Yaklaşımları”. İbn Haldun-Güncel Okumalar. ed. Recep Şentürk. (193-223). İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Haldun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XX/8-12. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Vakıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Hz. Peygamber’in Savaşları (Kitâbu’l-Meğâzî). İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2016.