Tahrir Defterleri Işığında XVI. Yüzyılda Kayacık Kazasında Yerleşme ve Nüfus

Yıl 2019, Sayı: 34, 140 - 162, 31.08.2019

Kadir Adamaz

Öz

Osmanlı Devleti döneminde Saruhan Sancağının Kazaları
arasında görülen Kayacık ve çevresi, eskiçağlardan günümüze yerleşmelere sahne
olmuş, Saruhanoğulları Beyliği ile Türk egemenliğine girmiştir. Çalışmamızda
Kayacık kazasının yerleşim yerleri ve buralarda bulunan nüfus, vakıf eserleri,
XVI. yüzyılın ilk ve ikinci yarısındaki özellikleriyle tahrir defterleri
ışığında karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. XVI. yüzyılın ikinci yarısında
şehir merkezindeki nüfus yaklaşık iki kat artarken, kırsal bölge nüfusunun
gerilemeye başladığı tespit edilmektedir. XVI. yüzyılın ilk yarısında Kayacık kazasının
kırsal bölgesindeki kırktan fazla olan köy sayısının ikinci yarıda da varlığını
sürdürdüğü görülmektedir. 1531 yılında yaklaşık 5146 kişilik nüfusa sahip
kazada, 1575’te toplamda 55 kişilik artış olduğu ve nüfusun yaklaşık olarak
5201’e yükseldiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Kayacık kazasının kırsal
bölgesindeki nüfus azalmasının şehre de sirayet ederek zaman içinde
hızlandığını ve kazanın bu statüsünü kaybederek günümüzde bir köy haline
gelmesinden anlamaktayız. Çalışmayla Kayacık kazası bağlamında Osmanlı Devleti’nin
nüfus ve yerleşme tarihine katkı sağlanacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kayacık, Kaza, Nüfus

Kaynakça

• I. ARŞİV VESİKALARIA. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA) Tahrir Defterleri (TD): 49, 165, 398.B. Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyud-ı Kadime Arşivi(TK. KKA) Tahrir Defterleri (TD): 47, 115, 544. C. Manisa Şeriyye Sicilleri (MŞS.): 5, 21. II. ARAŞTIRMA ESERLERAdamaz, K. (2012). XVI. Yüzyılda Demirci Kazası, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.Adamaz, K. (2016). Gördüs Şehri (XVI. Yüzyıl), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9, (42), 419-430.Armağan, A. M. (2014). Çağlar Boyu Kayacık, Akhisar: Kayacık Belediyesi Kültür Yayınları. Akyüz L. E., Bayram, G. (2015). Kayacık Yerleşiminin (Gördes-Manisa)Potansiyel Değerleri ve Geleceği Üzerine Düşünceler, Ege CoğrafyaDergisi, 24 (2), 117-124.Ayverdi, E. H. (1958). Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu, Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası.Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, TürkiyatMecmuası, 10, 1-25.Bayram, G. (2012). Ege'de Kırsal Mimari Araştırmaları (Manisa Kayacık Örneği),(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Braudel, F. (1993). Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV – XVIII.Yüzyıllar Gündelik Hayatın Yapıları, C. 1, M. A. Kılıçbay (Çev.), Ankara: Gece Yayınları. Cansever, T. (2010). Osmanlı Şehri, (2. Baskı), İstanbul: Timaş Yayınları.Çelebi, E. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya-Manisa- İzmir-Antalya-Karaman-Adana-Halep-Şam- Kudüs-Mekke-Medine, Haz. Seyit Ali Kahraman, 9. Kitap- C.1, İstanbul: Yapı KrediYayınları. - Çerçi, F. (2000). Gelibolulu Mustafa Ali ve Künhü’l – Ahbar’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, C. 1, Kayseri: Erciyes ÜniversitesiYayınları.Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, (13. Baskı), Ankara: Aydın Kitabevi Yayını.Dilbaz, M. (2010). Tarihi Doğası Kültürü ve İnsanları İle Kayacık, Akhisar: Kayacık Belediyesi Kültür Yayınları.Doğan, M. S. (2007). Tarihsel Gelişim Sürecinde Yörükler, Anadolu’da YörüklerTarihi ve Sosyolojik İncelemeler içinde(133-148), Ed. H. Beşirli, İ. Erdal, Ankara: Phoenix Yayınevi.Doğru, H. (1992). XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, İstanbul: AfaYayınları.Emecen, F. M.(1982). Kayacık Kazasının Avarız Defteri, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 12, 159-170. Emecen, F. M.(1989). XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: TTK. Yayını.Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine,Osmanlı Araştırmaları, IV, 69-78.Ergenç, Ö. (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara: TTK. Yayını.Erdoğru, M. A., Bıyık, Ö. (2014). Defter-i Evkaf-ı Saruhan (Metin ve İnceleme)Ankara: Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayını. Faroqhi, S. (1977). Anadolu’nun İskânı ve Terkedilmiş Köyler Sorunu, Türkiye’deToplumsal Bilim Araştırmalarında Yaklaşımlar ve Yöntemler Semineri (ODTÜ.17-19 Aralık 1976 Ankara) içinde (289-302), Ankara: ODTÜ, Türk Halk Bilimleri Topluluğu Yayınları.Gökçe, T. (2001). XVI. YY.da Kula, Manisa Araştırmaları-1 içinde(1-38), Manisa: CBÜ. Manisa Yöresi Türk Tarihi ve Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi. Gökçen, İ. (1946). 16. ve 17. Asır Sicillerine Göre Saruhanda Yürük ve Türkmenler, İstanbul: Manisa Halkevi Yayını.Göktürk, H. (1974). Anadolu’nun Dağında Ovasında Türk Mührü, C. I, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. Günay, Vehbi(2001). Köyden Kasabaya: Kırkağaç’ın Gelişimi (XVI. Yüzyıl), Manisa Araştırmaları-1içinde (39-53), Manisa: CBÜ. Manisa Yöresi Türk Tarihi ve Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi.Halaçoğlu, Y. (2011). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar(1453-1650), C. VI., İstanbul: Togan Yayıncılık.İnalcık, H. (1987). Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, (2. Baskı), Ankara: TTK. Yayını.İnalcık, H. (1996). Osmanlılar’da Raiyyet Rüsumu, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi içinde (31-65), (2. Baskı), İstanbul: Eren Yayıncılık.İnalcık, H. (2007). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300 –1600), Ruşen Sezer(Çev.), (9. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı’da Toplum Yapısı, İstanbul: Bilge Yayıncılık.Özkılınç, A., Coşkun, A., Karazeybek, M., Sivridağ, A., Yüzbaşıoğlu, M. (1995).166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) Hüdavendigar, Biga, Karesi, Saruhan, Aydın, Menteşe, Teke ve Alaiye Livaları: Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Yazıcı, H., Koca, N.(Ed.). (2007). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Ankara: Pegem A Yayıncılık. Kramers, J. H.(1988). Mahalle, İslam Ansiklopedisi içinde(114), C. 7, İstanbul: MEB. Yayını. Ortaylı, İ. (1986). Osmanlı Kadısının Taşra Yönetimindeki Rolü Üzerine, Amme İdaresi Dergisi, 9, (1), 95-107. Ortaylı, İ. (2010). Osmanlı Toplumunda Aile, (12. Baskı), İstanbul: Timaş Yayınları.Öztürk, N.(2005). İslam ve Türk Kültüründe Vakıflar, Vakıflar Dergisi, 29, 7-20.Şahin, İ. (2006). Nahiye, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (306-308), C. 32, İstanbul: TDV. Yayını. Şeker, M. (1973). Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması,İstanbul: Ötüken Yayınevi.Yediyıldız, B.(1985). Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.