AFGANİSTAN’DA TALİBAN İKTİDARI DÖNEMLERİ (1996-2001 ve 2021 SONRASI) ve AFGANİSTAN DIŞ POLİTİKASI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 23, 143 - 169, 22.06.2022

İskender Karakaya , Mohammad İshak Nazarı

Öz

Afganistan, sahip olduğu stratejik konumu itibarıyla her zaman süper güçlerin ilgi alanı olmuştur. Son kırk yıldır ülkede devam eden işgal, iç savaş ve siyasi istikrarsızlıklar günümüzde hala devam etmektedir. Sovyetlerin Afganistan’ı işgali ile ardından başlayan İç Savaş, yolsuzluklar ve dış faktörlerin de etkisi ile 1994 yılında ortaya çıkan Taliban, 1996’dan 2001 yılına iktidarda kalmıştır. Bu çalışmada, 1996 Taliban iktidarı ile 2021 Taliban dönemi Afganistan dış politikası incelenmektedir. Taliban’ın 1994 yılında orta çıkıp kısa sürede bütün ülkeye hâkim olmuş ancak 2001 yılında ABD’nin Afganistan müdahalesi ile Taliban iktidarı son bulmuş ve geçici hükümet kurulmuştur. Son yirmi yıldır etkinliğini kaybetmeyen Taliban uzun süren müzakereler sonucu ABD ve NATO birliklerinin ülkeden çıkmasını sağlayarak tekrar iktidarı ele geçirmiştir. Bu çalışmanın amacı, 1996-2001 ve 2021 sonrası başlayan Taliban iktidarının dış politikasını analiz etmektir. Çalışmanın temel hipotezi, Taliban’ın ortaya çıkması, kısa sürede ülke yönetimini ele geçirmesi ve son yirmi yıldır Afganistan’daki etkinliğini kaybetmemesinin nedeninin “dış faktörlerin olduğu kadar ülke içindeki siyasi istikrarsızlığın, iktidar mücadelesinin yarattığı otorite boşluğunun olduğu” argümanıdır. Bu açıdan Taliban iktidarının dış politika yaklaşımının değişip değişmediği çalışmada incelenecektir. İlaveten, Taliban’ı daha önce resmen tanımayan ve mesafeli duran devletlerin yeni 2021 sonrası yeni Taliban iktidarına karşı politikalarının değişip değişmediği sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Taliban, SSCB, ABD, NATO, Afganistan

PERIODS OF TALIBAN POWER IN AFGHANISTAN (1996-2001 and 2021 to PRESENT) AFGHANISTAN FOREIGN POLICY

Öz

Afghanistan has always been an area of interest for great powers and regional actors in terms of its strategic location. The history of Afghanistan includes processes such as “occupation, civil war and political instability” where periods of conflict and turmoil are frequent. With the “civil war” that started after the Soviet Union's (SSRU) invasion of Afghanistan and the influence of external factors, the Taliban organization emerged in 1994, dominated almost the whole country in a short time and lost power in 2001 with the US intervention in Afghanistan. The Taliban organization, which regained its power in Afghanistan after 2001, started a struggle with the USA and its allies after a short period of “withdrawal”. The Taliban organization came to power again in Afghanistan in 2021, after twenty years of struggle between the US and NATO forces. In this study, the power periods of the Taliban organization in Afghanistan after 1996-2001 and 2021 are examined. The aim of this study is to analyze the foreign policy of the Taliban organization. The main hypothesis of this article is the argument that “the main reason for the emergence of the Taliban organization, taking over the country in a short time and not losing its effectiveness in Afghanistan for the last two decades is not only external factors, but also the political instability in the country and the authority vacuum created by the power struggle”. In this respect, it will be examined whether the foreign policy approach of the Taliban government has changed compared to the previous period, and it will be questioned whether the policies of the states that did not formally recognize the Taliban organization and remained distant in the new period after 2021 have changed.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Taliban, USSR, USA, NATO

Kaynakça

• Acet, G. S. Doğan, F. (2017). 11 Eylül Olayları Sonrasında ABD-Afganistan İlişkiler: İstiladan İşbirliğine. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33), 59-76.
• Acar, D. Ş. (2006). Küreselleşen Dünyada Diploması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimlr Meslek Yüksekokulu Dergisi, 9(1-2), 417-440.
• Alagöz, B, Kandemir, E. (2015). 11 Eylül Sonrası Dönemde Bölgesel Güvenlik ve İran'ın Afganistan Siyaseti. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 2(2), 109-140.
• Aydın, A. (2010). Afganistan'da Taliban Hareketi'nin Ortaya Çıkışı ve Mehebi Görüşleri . Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• Azad, A. (2019). 1979-2014 Yıllarında Afganistan Siyasetinde General Dostum'un Rölü ve Bunun Afganistan Türk Toplumuna Etkisi. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 149-179.
• Azmi, Ö. (2005). Muhammed Davut Han (1909-1978). 30, 516-517. TCV, İslam Ansiklopedisi.
• Abdurrahmanlı, E, Bağış, E. (2021). Dipoloması Tanımı ve Uluslararası Konjonktürde Mevcut Olan Diploması Türleri. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 140-160.
• Batoor, Q. F. (2018). Afganistan'da Cumhuriyetin Kuruluşu. Anasay Süreli Dergi Yayınları(5), s. 13-31.
• BBC, F. (2021). Taliban: Özbekistan'la Tirmiz-Paşaver Demiryolu Projesi Hakkında Görüştük. https://www.bbc.com/persian/afghanistan-58938414 ( 2.01.2022)
• BBC, T. (2010). ''Tarihi NATO Zirvesi''. https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/turkce/haberler/2010/11/101120_nato_4update.amp (27.11.2021).
• BBC, T. (2020). ABD ve Taliban Anlaşma İmzaladı, Afganistan'daki Amerikan Askerleri 14 Ay İçinde Çekilebilir. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51688527 (28.11.2021).
• BBC, T. (2021). Taliban Heyetinin Türkiye'ye Ziyareti ne Anlama Geliyor? https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-58913937 (3.01.2022).
• BBC, T. (2021). ''Taliban Sözcüsü Suheyl Şahin: Afganistan'da Katılımcı Bir İslam Hükümeti Kuracağız''. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58231493 (29.11.2021).
• BBC, T. (2021). ''Taliban'ın Afganistan'da Kurduğu Geçici Hükümet ABD'yi Kaygılandırdı''. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58487763 ( 1.01.2022).
• BBC, T. (tarih yok). Afganistan'da Son Durum Ne? https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58209423.amp (29.11.2021).
• Begzad, R. (2014). 11 Eylül Sonrası Afganistan'da Demokratikleşme ve Taliban Örgütü . Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Bozatay, D A. Meriç, İ. (2013). Afganistan'da Şiddet ve Terörün Toplumsal Arka planı. Akademik Orta Doğu Dergisi, 7(14), 150-173.
• Büyükbaş, M. (2006). Amerika Birleşik Devletlerinin Afganista'a Müdahalesi ve Afganistn'da Oluşturulan Yeni Yönetim Yapısı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta.
• Cumhuriyet, G. (2021). Taliban'ı Hangi Ülkeler Resmen Tanıyor, Bölgesel ve Bölge Dışı Aktörlerle İlişkileri ne Düzeyde? https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/talibanin-hangi-ulkeyle-iliskileri-ne-duzeyde-hangi-ulkeler-talibani-resmen-taniyor-1853606 (12.12.2021).
• Damao, L. (2021). Çin ve Taliban: Dostlukla Düşmanlık Arasında Otuz Yıllık Git Gel. https://tr.boell.org/tr/2021/11/23/cin-ve-taliban-dostlukla-dusmanlik-arasinda-otuz-yillik-git-gel (1.01.2022).
• Demir, S. (2021). Afganistan'daki Yirmi Yıllık İşgalin Analizi: ABD/ NATO ve Barış Çabaları. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmalar Dergisi, 5(1), 114-155.
• Erman, K. (2019). Çin Halk Cumhuriyeti Dış Politikasında Afganistan. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi Yayınları(42), 154-174.
• Evrensel, (2021). Taliban İçin Diploması Trafiği . https://www.evrensel.net/haber/440812/taliban-icin-diplomasi-trafigi(2.01.2022). adresinden alınmıştır
• Sönmezoğlu, F. (2005). Uluslararası İlişkiler Sözlüğü . İstanbul : Der Yayınları.
• Gök, Ş. (2019). Başarısız Bir Devlet Olan Afgansitan'ın Siyasal Hayatında Taliban . Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),Ankara.
• Han, A. K. (2011). Sovyet ve Sürekli Özgürlük: Afganistan'da Süper güç Müdahalelerinin Uluslararası Sisteme Etkileri Üzerine Karşılaştırmlaı Bir Jeopolitik İnceleme. 2(2), 57-95. Ortadoğu Etüdleri.
• Independent, T. (2020). ''ABD ve Taliban Arasında Varılan Tarihi Uzlaşı Neleri Kapsıyor: Madde Madde Anlaşmanın Tam Metni''. https://www.indyturk.com/node/139856/d%C3%BCnya/abd-ve-taliban-aras%C4%B1nda-var%C4%B1lan-tarihi-uzla%C5%9F%C4%B1-neleri-kaps%C4%B1yor-madde-madde (28.11.2021).
• Khoshkar, A. A. (2021). ''Taliban ve Diploması'' Taliban'ın Dış İlişkiler; Jeopolitik Kara Deliklerden Komisyoncuları Etkilemeye. https://csr.ir/0000Np (2.01.2022).
• Kürkçüoğlu, F. (1980). ''Dış Politika'' nedir? Türkiye'deki Dünü Bugünü,. Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 35(01), 309-33.
• Mahi, M. K. A. (2021). ''Taliban'ın Kabil'i ele Geçirmesinden Önceki Saatler neler Yaşandı''. https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58490170.amp (29.11.2021).
• Oğuz, E. (2001). Hedef Ülke Afganistan. İstanbul: Doğan Yayınları.
• Oğuz, E. (2021). Ülkem ve Ben. İstanul: Truva Yayınları.
• Ozturk, S. (2015). 11 Eylül Saldırıları ve Afganistan Müdahalesi . Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• Orallı, L.E. (2021). Doğu Bloku’nun yıkılması ve Avrupa bütünleşmesinde Ortak Avrupa Evi tezi. Tesam Akademi Dergisi, 8(2), 344-369.
• Sander, O (1989). '' Siyası Tarih'', ( Birinci Dünya Savaşının Sonundan 1980'e Kadar). Ankara: İmge Yayınları.
• Sabah, (2021). Taliban'ın Uluslararası Görüşme Trafiği! Birçok Kuruluş ve Ülkeyle Masaya Oturdular. https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/10/17/talibanin-uluslararasi-gorusme-trafigi-bircok-kurulus-ve-ulkeyle-masaya-oturdular ( 2.01.2022).
• Salihy, M. A. (2014). Afganistan'da İktidar Mücadelesi ve Dış Müdahaleler, 1973-2014. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Shakır, S. (2020). Taliban ve Peştunistan Sorunlarının Afganistan-Pakistan İlişkilerine Etkisi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Sönmez, G. Bozbaş, G. Konuşul, S. (2020). Afgan Taliban'ı: Dünü, Bugünü ve Yarını. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2(2), 59-77.
• Spanta, R. D. (2017). Afganistan Siyaseti: İçeriden Bir Anlatı (Cilt 2). Kabil, Afganistan: Aazam Yayınları. M5, S. S. (2021). Taliban Nasıl Bir Dış Politika İzleyecek? Taliban Sonrası, Yeni Asya. https://m5dergi.com/one-cikan/taliban-nasil-bir-dis-politika-izleyecek-taliban-sonrasi-yeni-asya/ (2.01.2022).
• Suhbet, N. (2020). 1990-2019 Döneminde Afganistan ve Pakistan Siyasi İlişkileri . Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Şahin, D. (2016). Taliban'ın Ortaya Çıkışı ve ABD'nın Örgütün Gelişimi Sürecindeki Etkisi. Yüz Yıl Van Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi(1), 226-245.
• Talaash, A. (2015). 1973-1979 Afganistan'ın Dış Politikası. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( Yayımlanmamış Yüksek Lİsans Tezi), İzmir.
• TRT, H. (2021). Afganistan'da Kabine Açıklandı: Kim Kimdir? https://www.trthaber.com/haber/dunya/afganistanda-yeni-kabine-aciklandi-kim-kimdir-607450.html (1.01.2022).
• Ünal, H. (2010). ABD'nin Afganistan Politikasının Açmazları: Bölgesel Bir Analiz. Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, 6(23), 59-76.
• Ziyayı, E. (2021). Taliban Sözcüsü: Türk Askerini Olumsuz Bir Durum Meydana Gelmemesi İçin İstemiyoruz, . https://tr.euronews.com/2021/08/29/taliban-sozcusu-turk-askerini-olumsuz-bir-durum-meydana-gelmemesi-icin-istemiyoruz (1.01.2022).
• Yegin, A. (2015). Afganistan'ı Anlama Klavuzu. İstanbul: Seta Yayınları.