Türkiye Güllerinin (Rosa L. Spp.) Ekolojik ve Coğrafi Karakteristikleri

Year 2013, Volume: 8 Issue: 1, 9 - 21, 10.06.2013

Hasan Özçelik Mustafa Korkmaz Fevzi Özgökçe Murat Ünal Serdal Sakçalı

Abstract

Özet: Bu çalışma 2006-2012 yılları arasında Türkiye genelinde yapılmıştır. Makalede, Türkiye'nin tüm gül (Rosa L.) taksonlarının Türkiye'deki yetiştiği habitatları, coğrafi yayılışları, yayılış gösterdiği dikey yükseltileri, fitocoğrafi bölgeleri ile anlatılmaktadır. Türkiye güllerinin orijinlerine ait tahminlerde bulunulmaktadır. 45 taksonun Türkiye'deki yayılışının 158 coğrafi kare için yeni kayıt olduğu anlaşılmıştır. Rosa hirtissima, R. villosa, R. iberica, R. dumalis gibi bazı doğal taksonlar için ilginç ve anlamlı yayılışlar tespit edilmiştir. Yayılışlarda en çok yeni kayıt bahçe güllerine aittir. R. canina, R. damascena, R. odorata ise Türkiye'de en çok yayılış gösteren türlerdir. Gaziantep, Bursa, Antalya, Erzurum, Konya, Isparta eski bahçe gülü yetiştiren illerin başında yer alırken, Kastamonu, Erzurum, Isparta, Ankara, Niğde, Amasya, Gümüşhane doğal güllerin farklılaşma merkezlerini taşıyan illerimizin başında gelmektedir. Türkiye'nin doğu bölgelerinden başlayarak batıya doğru; yüksek rakımlı habitatlardan düşük rakımlı (deniz seviyesi) habitatlara doğru; sıcak ve kuraktan nemli habitatlara doğru doğal güllerin tür ve genetik çeşitlilik açısından azaldığı tespit edilmiştir. Buna göre; cinsin anavatanı Asya olup doğal türler Türkiye gibi köprü konumundaki ülkeler üzerinden Avrupa'ya yayılmış olmalıdır. Kokulu eski bahçe güllerinin ise özellikle Şam ülkelerinden olan Suriye üzerinden ipek yolu ile Batı'ya götürüldüğü ve burada pek çok yeni kültür çeşidine gen kaynağı olduğu düşünülmektedir. Hibritleştirme, mutasyon, gen transferi vb. ıslah çalışmaları sonucunda geliştirilen modern gül çeşitleri ise son zamanlarda ticari olarak Avrupa'dan Türkiye vb. ülkelere satılmakta ve eski bahçe güllerinin yerine dikilmektedir. Dünya'daki 18000 gül çeşidinin 10.000 kadarının Avrupa'da bulunuşu ve buna karşılık Avrupa'nın yabani gül çeşitliliğinin Türkiye, Asya ve Kafkaslara göre daha zayıf bulunuşu Avrupa'yı ıslah ve çeşit geliştirmeye zorlamıştır.

Anahtar Kelimeler: Rosa, kuşburnu, bahçe gülü, bitki coğrafyası, ekoloji, Türkiye.



Ecological and Geographical Characteristics of Turkish Roses (Rosa L. Spp.)

Abstract: This study was done between the years of 2006-2012 in all over Türkiye. In this article, all of Türkiye rose (Rosa L.) taxa are explained with their habitats, geographical and vertical distributions and phytogeographical regions in the country. Origines of Türkiye roses have been estimated as Asia, Caucasia and Türkiye by us. 45 taxa are new records for 158 geographical squares in Türkiye. For some wild taxa such as Rosa hirtissima, R. villosa, R. iberica, R. dumalis were determined interesting distributions. Most of new records belong to garden roses. R. canina, R. damascena, R. odorata species are most widely distributed taxa in Türkiye. In Gaziantep, Bursa, Antalya, Erzurum, Konya, Isparta provinces are being grown greatly old garden roses; on the other hand Kastamonu, Erzurum, Isparta, Ankara, Niğde, Amasya, Gümüşhane provinces are from the differentiation centers of natural rose. From eastern regions to westward in Türkiye; from habitats with high altitudes to low (sea level); from hot and dry habitats to humid ones, in terms of wild rose taxa and genetic diversity were established decrease. Accordingly; Asia is the main homeland of the genus; the native species should be spread to Europe via the bridge position countries such as Türkiye. Scented old garden roses were taken to the West via the Silk Road especially through Syria which was one from Damascus(Şam in Turkish) countries and thought that is a gene source for many new culture types. The modern varieties of roses which are developed as a result of breeding activities such as hybridization, mutation, gene transfer etc., recently, these have been sold commercially from Europe to some countries Türkiye etc. and are planted instead of the old garden roses. Although Europe has approximately 10000 rose varieties from 18000 all over the world rose varieties, wild rose diversity of Europe is weaker than Türkiye, Asia and the Caucasus so that this situation is forced Europe for breeding and developing new types.

Key words: Rosa, rosehip, garden roses, phytogeography, ecology, Türkiye.

Keywords

Rosa, kuşburnu, bahçe gülü, bitki coğrafyası, ekoloji, Türkiye

References

• Özçelik, H., Gül, A., Özgökçe, F., Ünal, M., Özkan, G., Fakir, H., Orhan, H., Sakçali, S., Korkmaz, M., 2009. Türkiye Rosa L. (Gül) Taksonlarının Genetik Çeşitliliğinin Tespiti, Ekonomiye Kazandırılma Olanaklarının Araştırılması ve Süleyman Demirel Üniversitesi Bünyesinde Rosaryum (Gülistan) Tesisi, TÜBİTAK, TOVAG 105 O 627 No.lu Proje.
• Özçelik, H., Tanrıverdi, F., Orhan, H., Özkan, G., (2006), Türkiye'de ve Isparta'da Gül ve Gülcülüğün Tarihi Gelişimi. 3. Ulusal Süs Bitkileri Kong., 8-10 Kasım 2006, İzmir.
• Altıntaş, A., 2010. Rose, Historical, Therapeutic and Cultural Perspectives Rose Water, Pharmacy and the History of Medicine Series, No: 1, Portakal Basım A.Ş., İstanbul.
• Özçelik, H., Orhan, H., 2010. Türkiye’nin Gülleri, IV. Süs Bitkileri Kongresi, 20-22 Ekim, 2010, Erdemli (Mersin).
• Karadoğan; T., Baydar, H., Özçelik, H., Çarkçı, K., 2000-2003. Göller Yöresi’nde Lamiaceae Familyasına Dahil Bitki Türlerinin Tespiti, Tıbbi ve Aromatik Değerlerinin Belirlenmesi, TUBİTAK-TOGTAG, Proje no: 2599.
• Donner, J., Çolak, A.H., 2007. Türkiye Bitkileri Yayılış Haritaları: P.H. Davis, Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Cilt 1-10’a Göre”. Lazer Ofset Matbaa Tesisleri San. ve Tic. Ltd Şti., Ankara.
• Nilsson, O., 1972. Rosa. In P.H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 4. Edinburgh University Press, s. 106–128.
• Davis, P.H. 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1. Edinburgh University Press.
• Baytop, T., 2001. Türkiye’de Eski Bahçe Gülleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 2593, 49 s.
• Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M., Webb, D.A., 1968. Flora Europaea, Cambridge Univ. Press, p. 25-32.
• Post., G.E., D.D.S., M.A.M.D., 1936. Flora of. Syria, Palestine and Sinai from the Taurus to Ras Muhammad and from the Mediterranean Sea to the Syrian Desert, Syrian Protestant College, Beirut, Syria, s. 308-309.
• Boissier, E., 1872. Flora Orientalis, Genevae, p. 669-689.
• Mandenova, I.P., A Revision of Rosa in Turkey, Notes R.B.G. Edinb., 30, s. 327- 340, 1970.
• Brummit, R.H., Powell, C.E., Authors of Plant Names, Royal Botanic Gardens Press, ISBN No: 1 84246 085 4, 732 s., Kew, 1992.
• Komarov, V.L., Flora USSR, Vol.10, Editio Academiae Scientiarum USSR, Leningrad, 1941.
• Cuizhi, G., Tseue-chih, K., Robertson, K.R., Rosa Linnaeus, Sp. Pl. 1: 491.1753, Flora of China, 9, p. 339-381, 2003.
• Roberts, A.V., Debener, T., Gudin, S.(Edts.), Encyclopedia of Rose Science, Vol. I-III, Elsevier Academic Press, Spain, 2003.
• Özçelik, H.,. New Records and Systematical Contributions to Garden Roses of Türkiye, The Herb Journal of Systematic Botany, 17(1): 9-42, 2010
• Boulenger, G.A., 1931-1932. Les Roses d’Europe, Bull. Jard. Bot. Brux., 10, 1924-1925; 12.
• Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M., Webb, D.A., 1996. Flora Europaea, Cambridge Univ. Press, Vol. II. s.. 25-33.
• Kutbay, H.G., Coşgun, M., 1996. Kuşburnu (Rosa L.) Türlerinin Taksonomik Özellikleri ve Türkiye’deki Yayılışı, Kuşburnu Sempozyumu, 5-6 Eylül 1996, Gümüşhane, s. 75-83.
• Özçelik, H., Korkmaz, M., Özgökçe, F., Ünal, M., 2012. The Diversity Centers and Ecological Characteristics of Rosa L. (Rosaceae) Taxa in Türkiye, International Research Journal of Plant Science(IRJPS), Vol. 3(10) pp. 230-237.
• Ercişli, S., 1996. Selection and Propagation of Rose Hips are Naturally Grown in Gümüşhane District, 167 p.(Ph.D Thesis), Atatürk University, Agriculture Faculty,Erzurum.
• Ercişli, S., 2005. Rose (Rosa spp.) Germplasm Resources of Turkey, Genetic Resources and Crop Evolution, 52, s. 787-795.
• Zeynalov, Y., Elman, İ., Bozdana, R., Yayla, F., 2006. Gaziantep’te Yetiştirilen Kültür Gülleri, XVIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 26-30 Haziran 2006, Aydın, pp.105-106,
• Baytop, T., 1984. Türkiye’de Bitkiler İle Tedavi.40. İstanbul Üniv. Yay., İstanbul.
• Tatlı, A., 1985. A9 (Erzurum, Kars) İçin Yeni Floristik Kayıtlar, Doğa Bilim Dergisi, Seri A, 9, 2: s. 435-438.
• Tatlı, A., 1989. Gavur Dağları(Erzurum) Florasına Katkılar, Doğa TU. Botanik Derg., 3, 3: s. 337- 354.
• Tatlı, A., 1989. Allahuekber Dağları(Erzurum) Florasına Katkılar, Doğa TU. Botanik Derg., 13, 3: s. 355-374.
• Deniz, İ.G., Sümbül, H., 2004. Flora of Elmalı Cedar Research Forest (Antalya/ Turkey), Turk J.Bot. 28: 529-555.
• Özçelik, H., 2013. General Appearances of Turkish Roses, SDÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Derg. (Baskıda).
• Mustafa Korkmaz e-posta: [e-mail]
• Fevzi Özgökçe e-posta: [e-mail]
• Murat Ünal e-posta: [e-mail]
• Serdal Sakçalı e-posta: [e-mail]