ERKEN OSMANLI MİMARİSİNDE KULLANILAN MUKARNAS BİÇİMLERİ

Year 2019, Issue: 42, 75 - 91, 30.06.2019

Yasser Dallal Bahattin Yaman

Abstract

Mukarnas, sanatsal ve manevi değeri nedeniyle
İslam mimarisinin en önemli dekoratif unsurlarından biridir. İslam
medeniyetinde çeşitli dönem ve bölgelerde sıklıkla kullanılan mukarnas Osmanlı medeniyetinde
zirveye ulaşmıştır. Osmanlı mukarnası, beş yüzyılı geçen birçok gelişme
evresinin ardından, mukarnas evriminin son evresini temsil etmektedir. Osmanlı
mukarnasının yapısal ve dekoratif bir unsur olarak tanımlanması büyük önem
taşımaktadır. Araştırmada, İznik, Bursa ve Edirne'de bulunan 1299-1453 yılları
içerisinde yapılmış; cami, mescid, türbe, imaret ve hamamlardaki mukarnaslar
incelemiştir. İncelenen yapılardan 39 yapıda mukarnas kullanıldığı tespit
edilmiştir.

Erken Osmanlı döneminde mukarnas yapmak için
kullanılan taş, alçı, çini ve tuğla dört temel malzeme türüdür. Mukarnas
yapımında kullanılan malzeme türü, yapıdan yapıya ya da aynı yapının farklı
yerlerdeki kullanımı birbirlerinden farklı olabilmektedir. Belirli bir kullanım
yeri için özel bir malzeme yoktur.

Erken Osmanlı Dönemi
mimarisinde kavisli, düz, eğimli ve tipik Osmanlı mukarnası olmak üzere dört
farklı formda mukarnas kullanılmıştır. Ayrıca daha önceki dönemlerden veya
yakın coğrafya medeniyetlerinden alınmış diğer mukarnas türleri ve etkileri görülmektedir.

Keywords

Mukarnas, Osmanlı Mimarisi, Eleman, Katman, Eğimli, Kavisle, Düz, Taçkapı, Kavsara, Mihrap, Kubbe, Geçiş, Konsol, Sütün Başlığı, Osmanlı, İznik, Bursa, Edirne

Muqarnas Formats in Early Ottoman Archıtecture

Abstract

Muqarnas is one of the most important
decorative elements of Islamic architecture because of its artistic and
spiritual value. Muqarnas, which was frequently used in various periods and
regions in Islamic civilization, reached its zenith in Ottoman civilization.
The Ottoman muqarnas represent the last phase of muqarnas evolution after many
development phases which lasted around five centuries. Identifying the Ottoman
muqarnas as a structural and decorative element is therefore of great
importance.  İn the research, muqarnas
was examined in mosques, tombs, imarets and baths located in İznik, Bursa, and
Edirne which date back to 1299-1453. It was determined that muqarnas was used
in 39 buildings of examined buildings.

The basic four materials used in the early
Ottoman period were stone, gypsum, tile, and brick. The type of material used
in the muqarnas construction can be different from building to another or in
the same building in different places. There is no special material for a
specific place of use.

In the early Ottoman period architecture,
four different forms were used: curved, flat, tilted and typical Ottoman
muqarnas. In addition, other mukarnas species and effects taken from earlier
periods or near geography civilizations were observed.

Keywords

Muqarnas, Ottoman Architecture, Element, Layer, Curved, Tilted, flat, Portal, Kavsara, Mihrab, Dome, Transition Element, Console, Column Capital, Ottoman, İznik, Bursa, Edirne

References

• Aladağ, Zehra, (2013), Konya Anadolu Selçuklu Eserlerindeki Çini Mukarnas Tasarımları, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Behrens-Abouseif, Doris, (1998 ), “Mukarnas”, Encycolopaedia of Islam, c.VII, Brill, Leiden, ss.501-506.
• Dold-Samplonıus, Yvonne, (1992), “Practical Arabic Mathematics: Measuring the Muqanas by Al-Kashi”, Centaurus, c.35, Denmark, ss. 193-242.
• Dold-Samplonıus, Yvonne - Harmsen, Silvia, (2005), “The Muqarnas Plate Found At Takht-i Sulayman: A New Interpretation”, Muqarnas, c.22, Brill, Leiden, ss. 85-94.
• El-Kâşî, Gıyaseddin, (1427), مفتاح الحساب(Miftâhûl-hisab), Samarkand, Dār al-Kātib al-ʻArabī, Kahire1967.
• Eyice, Semavi, (1991),“Ayasofya Camii, İznik’te”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), c.4, Ankara: TDV, ss.219-220.
• Mülâyim, Selçuk, (2006), “Mukarnas”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslâm Ansiklopedisi (TDVİA),c.31, Ankara: TDV, ss. 126-128.
• Ödekan, Ayla, (1977), Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Mukarnaslı Portal Örtüleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, Istanbul.
• Özbek, Yıldıray, (2002), Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme, 1.Baskı, Türk Tarhi Kurumu Basımievi, Ankara.
• Petersen, Andrew, (1996), Dictionary of Islamic Architecture, Aga Khan Documentation Center at MIT, London.
• Senalp, Hudai Sırrı, (2012), The Evolutıon of Ottoman Muqarnas, (Osmanlı Mukarnasının Evrimi) Yüksek Lisans Tezi, University of London.
• Top, Mehmet, (1997), Erken Dönem Osmanlı Mihrapları (XIV-XV. Yüzyıl), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi), Van.
• Yetkin, Şerare, (1986), Anadolu da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat fakültesi Yay., İstanbul.
• http://www.sanatinyolculugu.com/wp-content/uploads/2017/02/Mukarnas-1.jpg , (18.05.2018).