DAMGALAMANIN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 1, 185 - 208, 30.01.2018

Sümeyye Özmen Ramazan Erdem

Öz

Damgalama, tarihin ilk dönemlerinden bu yana bilinen, ancak son yıllarda daha fazla önem kazanan bir kavramdır. Damgalamanın, psikolojik, sosyolojik, antropolojik, siyasi boyutları ile disiplinler arası değerlendirme yapmadan anlaşılması zordur. Damgalama, insanların bir özelliğinden dolayı toplum içinde itibarlarını sarsma, onları düşük konuma yerleştirme durumu olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada damgalamanın farklı araştırmacılar tarafından yapılan tanımları, tarihçesi, ilişkili kuramlar ve kavramlar çerçevesinde, literatürdeki kaynaklar incelenerek güncel bir modele ulaşılmıştır. Damgalamanın başlıca türlerinin kurumsal, yapısal, toplumsal, birincil ve ikincil damgalama olduğu görülmüştür. Bu damgalama türleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar vurgulanmıştır. Damgalamanın aşamaları, nedenleri, sonuçları ve yönetimi anlatılarak damgalama kavramı kapsamlı ve çok yönlü olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Damgalama, Etiketleme, Önyargı, Ayrımcılık, Örgütsel Davranış

CONCEPTUAL FRAMEWORK OF THE STIGMATIZATION

Öz

Stigma has been known since the early days of history, but it has become more important in recent years. Stigmatization is difficult to understand without psychological, sociological, anthropological, political dimensions and interdisciplinary evaluation. Stigmatization can be defined as a situation in which people discredit their reputation in society because of a attribute, and place them in a low position. In this study, a current model has been reached by examining the sources in the literature in the framework of definitions, history, related theories and concepts of stigmatization made by different researchers. It has been seen that the main types of stigmatization are institutional, structural, social, primary and secondary stigmatization. The similarities and differences between these types of stigmatization are emphasized. By describing the stages, causes, consequences and ways of struggle of stigmatization, the concept of stigmatization has been dealt with in a comprehensive and sophisticated way.

Anahtar Kelimeler

Stigmatization, Labeling, Prejudice, Discrimination, Organizational Behaviours

Kaynakça

• Adorno, T. W., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D. And Sanford, N., (1950), The Authoritarian Personality, New York: Harper&Brothers.
• Acun Kapıkıran, N. ve Kapıkıran, Ş., (2013), “Psikolojik Yardım Aramada Kendini Damgalama Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik, 40(5): 131-141.
• Arıkan, Ç., (1986), “Psiko-Sosyal Yönleriyle Sapma”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, 4(2-3): 123-140.
• Arkan, B., Bademli, K. ve Duman, Z. Ç., (2011), “Sağlık Çalışanlarının Ruhsal Hastalıklara Yönelik Tutumları: Son 10 Yılda Türkiye'de Yapılan Çalışmalar”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(2): 214-231.
• Aronson, E., Wilson, T.D. and Akert, R.M., (2012), Social Psychology (Sosyal Psikoloji), (Çev. O. Gündüz), 1. Baskı, İstanbul: Kaknüs Yayınları, (Orijinal Baskı: 2010).
• Katkak, B., (2008), Psikozlu Hasta Yakınlarında Stigmatizasyon, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atalay, H., (2009), “Psikiyatride Stigma”, Psikeart, 2: 10-19.
• Bağ, B. ve Ekinci, M., (2005), “Sağlık Personelinin Ruhsal Sorunları Olan Bireylere Yönelik Tutumlarının Araştırılması”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 3(11): 107-127.
• Balkanlıoğlu, M. A., (2012), “Alevi-Sünni Evliliklerinin Aile İlişkileri ile Çocuk Yetiştirme Üzerine Etkileri ve Sosyal Damgalama”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62: 163-182.
• Barış, Y. İ, (2002), “Dünyada Tüberkülozun Tarihçesi”, Toraks Dergisi, 3(3): 338-340.
• Baron, R.M. and Graziano, W.G., (1991), Social Psychology, Second Edition, Holt, ABD: Rinehart and Winston, Inc.
• Baysan Arabacı, L. ve Çam, M., (2011), “Psikiyatri Hastalarına Yönelik Hemşire Tutum Ölçeği Geliştirme”, Nöropsikiyatri Arşivi, 48: 175-183.
• Becker, H.S., (1963), Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance, NewYork: The Free Press.
• Bilge, A. ve Çam, O., (2010), “Ruhsal Hastalığa Yönelik Damgalama ile Mücadele”, TAF Preventive Medicine Bulletin, 9(1): 71-78.
• Bos, A.E.R., Pryor, J.B., Reeder, G.D. and Stutterheim, S.E., (2013), “Stigma: Advances in Theory and Research”, Basic and Applied Social Psychology, 35(1): 1-9.
• Bilton, T., Bonnett, K., Jones, P., Lawson, T., Skinner, D., Stanworth et al., (2009), Sociology (Sosyoloji), (Çev. Ed. B. Özçelik), 2. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi, (Orijinal Baskı: 2003).
• Boyd Ritsher, J., Otilingam, P.G. and Grajales, M., (2003), “Internalized Stigma of Mental Illness: Psychometric Properties of A New Measure”, Psychiatry Research, 121: 31-49.
• Brohan, E., Slade, M., Clement, S. and Thornicroft, G., (2010), “Experiences of Mental Illness Stigma, Prejudice and Discrimination: A Review of Measures”, BMC Health Services Research, 10(80): 1-11.
• Corrigan, P.W. and Watson, A.C., (2002), “Understanding The Impact of Stigma on People with Mental Illness”, World Psychiatry, (1)1: 16-20.
• Corrigan, P.W., Watson, A.C., Gracia, G., Slopen, N., Rasinski, K. and Hall, L.L., (2005), “Newspaper Stories as Measures of Structural Stigma”, Psychiatric Services, 56(5): 551-556.
• Corrigan, P.W., Druss, B.G. and Perlick, D.A., (2014), “The Impact of Mental Illness Stigma on Seeking and Participating in Mental Health Care”, Psychological Science in the Public Interest, 15(2): 37-70.
• Coşkun, S. ve Güven Caymaz, N., (2012), “Bir Kamu ve Özel Psikiyatri Hastanesine Başvuran Hastaların İçselleştirilmiş Damgalanma Düzeyi Yönünden Karşılaştırılması”, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 3(3): 121-128.
• Crocker J., Major, B. and Steele, C. (1998), Social Stigma, In D.T. Gilbert, and S.T. Fiske (Eds.), The Handbook of Social Psychology (pp. 504-553), Boston: MA: McGraw-Hill.
• Cüceloğlu, D., (2012), İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları, 25. Basım İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çam, O. ve Çuhadar, D., (2011), “Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylerde Damgalama Süreci ve İçselleştirilmiş Damgalama”, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(3): 136-140.
• Devers, C.E., Dewett, T., Mishina, Y. and Belsito, C.A., (2009), “A General Theory of Organizational Stigma”, Organization Science, 20(1): 154-171.
• Dursun, H., (1997), “Damgalama Teorisi ve Suç”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 3-4: 309-322.
• El-Messiri, A. M., (2012), Epistemological Bias in the Physical and Social Sciences (Önyargı), (Çev. İ. Kapaklıkaya), İstanbul: Mahya Yayıncılık, (Orijinal Baskı: 2006).
• Gary, F. A., (2005), “Stigma: Barrier To Mental Health Care Among Ethnic Minorities”, Issues In Mental Health Nursing, 26(10): 979-999.
• Geçtan, E., (2012), Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar, 20. Baskı, İstanbul: Metis Yayınevi.
• George, S. L., Shanks, N.J. and Westlake, L., (1991), “Census of single homeless people in Sheffield”, British Medical Journal, 32: 1387-1389.
• Giddens, A., (2000), Sociology (Sosyoloji), (Yay. Haz: H. Özel ve C. Güzel), Ankara: Ayraç Kitabevi.
• Goffman, E., (1963), Stigma: Notes On The Management of Spoiled Identity, ABD: Prentice-Hall, Inc.
• Goffman, E., (2014), Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar, (Çev. L. S. Ş.Geniş), Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Gümüş B.A., (2008), Anksiyete Bozukluklarına Yönelik Tutumlar ve Psikiyatri Hemşiresinin Rolü, Kocaeli, XV. Ulusal Sosyal Psikiyatri Kongresi Özet Kitabı, (s. 30).
• Gündüz Mutluer, F., (2000), Toplumsal Sapma: Fonksiyonalist ve Sembolik Etkileşimci Yaklaşımlar, 1. Baskı, Ankara: Zirve Yayınları.
• Grougiou, V., Dedoulis, E. and Leventis, S., (2016), “Corporate Social Responsibility Reporting and Organizational Stigma: The Case of “Sin” Industries”, Journal of Business Research, 69: 905-914.
• Güntekin, R. N., (2014), Damga, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Haghighat, R., (2001), “A Unitary Theory of Stigmatisation”, British Journal of Psychiatry, 178: 207-215.
• Heider, F., (1958). The Psychology of Interpersonal Relations, John Wiley & Sons: New York.
• Hilton, J.L. and Von Hippel, W., (1996), “Stereotypes”, Annu. Rev. Psychol., 47: 237-271.
• Hogg, M.A. and Vaughan, G.M., (2014), Sosyal Psikoloji, (Çev.İ. Y.-A. Gelmez) Ankara: Ütopya Yayıncılık.
• İkiışık H., (2008), Tıp Fakültesi Öğrencelerinde Şizofrenlere Yönelik Damgalamanın Değerlendirilmesi. Niteliksel Bir Çalışma, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı ABD.
• Jones E.E., Farina, A., Hastorf, A.H., Markus, H., Miller, D.T. and Scott, R.A., (1984), Social Stigma: The Psychology of Marked Relationships, New York: Freeman.
• Jussim, L., Fleming, C. J., Coleman, L. and Kohberger, C., (1996), “The Nature of Stereotypes II: A Multiple-Process Model of Evaluations”, Journal of Applied Social Psychology, 26(4): 283-312.
• Jussim, L., Palumbo, P., Chatman, C., Madon, S. and Smith, A., (2000), Stigma and Self-Fullfilling Prophecies, in The Social Psychology of Stigma, (Eds. T.F. Heatherton, R.E. Kleck, M.R. Hebl and J.G. Hull), pp. 374–418, New York: The Guilford Press.
• Katkak, B., (2008), Psikozlu Hasta Yakınlarında Stigmatizasyon, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kadıoğlu, M. ve Hotun Şahin, N., (2015), “Stigmatizasyon (Damgalama) ve Kadın”, Sağlık ve Toplum, 25(3): 3-9.
• Kelley, H. H. and Michela, J. L., (1980), “Attribution Theory and Research”, Ann. Rev. Psychol., 31: 457-501.
• Kocabaşoğlu N. ve Aliustaoğlu S., (2003), “Bir Kavram Olarak Stigmatizasyon”, Yeni Symposium, 41(4): 190-192.
• Koçel, T., (2015), İşletme Yöneticiliği, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Krueger, J., (1996), “Personal Beliefs and Cultural Stereotypes About Racial Characteristics”, Journal of Personality and Social Psychology, 71(3): 536-548.
• Kulik, C.T., Bainbridge, H.T.J. and Cregan, C., (2008), Known By The Company We Keep: Stigma-By-Association Effects in The Workplace, Academy of Management Review, 33(1): 216-230.
• Kuş Saillard, E., (2010), “Ruhsal Hastalara Yönelik Damgalamaya İlişkin Psikiyatrist Görüşleri ve Öneriler”, Türk Psikiyatri Dergisi, 21(1): 14-24.
• Lee, S., Lee, M.T.Y., Chiu, M.Y.L. and Kleinman, A., (2005), “Experience of Social Stigma by People with Schizophrenia in Hong Kong”, British Journal of Psychiatry, 186: 153-157.
• Lemert, E. M., (1951), Social Pathology; A Systematic Approach to the Theory of Sociopathic Behavior, New York: McGraw Hill.
• Lemert, E. M., (1972), Human Deviance, Social Problems, and Social Control, Prentice-Hall.Link, B.G. and Phelan, J.C., (2001a), “Conceptualizing Stigma”, Annu. Rev. Sociol., 27: 363-385.
• Link, B.G. and Phelan, J.C., (2001a), “Conceptualizing Stigma”, Annu. Rev. Sociol., 27: 363-385.
• Link, B.G. and Phelan, J.C., (2001b), Labeling and Stigma, In A Handbook For The Study of Mental Health: Social Contexts, Theories, and Systems, (Eds. T.L. Scheid, T.N. Brown), Second Edition, pp.571-587, New York: Cambridge University Press.
• Major, B. and Eccleston, C.P., (2005), Stigma and Social Exclusion, in The Social Psychology of Inclusion and Exclusion, ed. D. Abrams, MA Hogg, J. Marques, pp. 63–87, New York: Psychology Press.
• Major, B. and O'Brien, L.T., (2005), “The Social Psychology of Stigma”, Annu. Rev. Psychol., 56: 393-421.
• Martin, J. K., Pescosolido, B. A. and Tuch, S. A., (2000), “Of Fear and Loathing: The Role of Disturbing Behavior, Labels, and Causal Attributions in Shaping Public Attitudes toward People with Mental Illness”, Journal of Health and Social Behavior, 41(2): 208-223.
• Meşe, İ., (2014), “Damgalamanın ‘Köşeye Sıkıştırdığı’ Kadınlar: Zihinsel Engelli Çocukların Anneleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31): 544-550.
• Miller C.T. and Major B., (2000), Coping with Stigma and Prejudice, in The Social Psychology of Stigma, (Eds. T.F. Heatherton, R.E. Kleck, M.R. Hebl and J.G. Hull), pp. 243–272, New York: The Guilford Press.
• Muhlbauer, S., (2002), “Experience of Stigma by Families with Mentally Ill Members”, Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 8(3): 76-83.
• Oran, N.T. ve Şenuzun, F., (2008), “Toplumda Kırılması Gereken Bir Zincir: HIV/AIDS Stigması ve Baş Etme Stratejileri”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5(1): 1-16.
• Önder, M., (2009), “Psikeart’tan”, Psikeart, 2: 8.
• Özdemir, H., (2010), Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkalp, E. ve Kırel, Ç, (2011), Örgütsel Davranış, Ekin Basım Yayın, 5. Baskı, Bursa.
• Özyiğit, Ş., Savaş, H.A., Ersoy, M.A., Yüce, S., Tutkun, H. ve Sertbaş, G., (2004), “Hemşirelerin ve Hemşirelik Öğrencilerin Şizofreniye İlişkin Tutumları”, Yeni Symposium, 42(3): 105-112.
• Perlick D.A., Rosenheck, R.A., Clarkin, J.F., Sirey, J.A., Salahi, J., Struening, E.L. et al., (2001), “Stigma as a Barrier to Recovery Adverse Effects of Perceived Stigma on Social Adaptation of Persons Diagnosed with Bipolar Affective Disorder”, Psychiatric Services, 52: 1627-1632.
• Phelan, J. C., (2002), “Genetic Bases of Mental Illness-A Cure For Stigma?”, Trends in NeuroSciences, 25(8): 430-431.
• Pryor, J. B. and Reeder, G. D., (2011), HIV-Related Stigma, In J. C. Hall, B. J. Hall, C. J. Cockerell (Eds.), HIV/AIDS in The Post-HAART Era: Manifestations, Treatment, and Epidemiology (pp. 790-806), Shelton, CT: PMPH-USA.
• Read, J. and Harre, N., (2001), “The Role of Biological and Genetic Causal Beliefs in the Stigmatisation of Mental Patients”, Journal of Mental Health, 10(2): 223-235.
• Rüsch, N., Angermeyer, M.C. and Patrick, W.C., (2005), “Mental Illness Stigma: Concepts, Consequences, and Initiatives to Reduce Stigma”, European Psychiatry, 20: 529-539.
• Sankır, H., (2013), “Gençlerin Sapmış Davranışlara Yönelmelerinde Etiketlemenin ve Başkalarıyla Kıyaslamanın Etkisi, Lise 11. Sınıf Gençliği Örneği”, Gençlik Araştırmaları Dergisi, 1(1): 148-171.
• Sartorius, N., (2002), “Iatrogenic Stigma of Mental Illness”, BMJ, 324: 1470–1471.
• Schulze, B. and Angermeyer, M.C., (2003), “Subjective Experiences of Stigma. A Focus Group Study of Schizophrenic Patients, Their Relatives and Mental Health Professionals”, Social Science & Medicine, 56: 299-312.
• Simmons, L.A., Yang, N.Y., Wu, Q., Bush, H.M. and Crofford, L.J., (2015), “Public and Personal Depression Stigma in a Rural American Female Sample”, Archives of Psychiatric Nursing, 29: 407-412.
• Robbins, S.P. and Judge, T.A., (2013), Örgütsel Davranış, (Çev. Ed. İ. Erdem), 14. Basımdan Çeviri (2011), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Schnake, M. E. (1990), Human Relations, Ohio: Merrill Publishing Company.
• Sontag, S., (2005), Metafor Olarak Hastalık - AIDS ve Metaforları (Çev. O. Akınhay), 1.Basım, s. 1-199), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Soygür, H. ve Özalp, E., (2005), “Şizofreni ve Damgalanma Sorunu”, Turkiye Klinikleri J Int Med Sci, 1(12): 74-80.
• Sözen, A., Özgür, T.B., Elçi, Ç., Bakır, P., Efil, H., Özver, İ. vd., (2013), “Erişkin Yaşta Cinsel İstismara Uğramış Bireylerde İçselleştirilmiş Damgalama ve Psikopatoloji Arasındaki İlişki”, Journal of Mood Disorders, 3(2): 64-69.
• St.Clements University, (2014), Sosyal Psikoloji ve Modeller, Ankara: St.Clements University Türkiye Yayınları.
• Stahly, G.E., (1988), “Psychosocial Aspects of the Stigma of Cancer: An Overview”, Journal of Psychosocial Oncology, 6(3/4): 3-27.
• Steele, C.M., (1997), A Threat in the Air: How Stereotypes Shape Intellectual Identity and Performance, American Psychologist, 52(6): 613-629.
• Steele, C.M. and Aronson, J., (1995), “Stereotype Threat and the Intellectual Test Performance of African Americans”, Journal of Personality and Social Psychology, 69(5): 797-811.
• Steele, C., Spencer, S. J. and Aronson, J., (2002), Contending With Group İmage: The Psychology of Stereotype And Social İdentity Threat, In M. P. Zanna (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology (pp. 379–440), San Diego, CA: Academic.
• Sumner, C., (1994), The Sociology of Deviance: An Obituary, Continuum.
• Tajfel H. and Turner J., (1979), An Integrative Theory of Intergroup Conflict, In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.) The Social Psychology of Intergroup Relations Brooks / Cole, Monterey, CA.
• Taşkın, E.O., (2007a), Ruhsal Hastalıklarda Damgalama ve Ayrımcılık, İçinde: Stigma Ruhsal Hastalıklara Yönelik Tutumlar ve Damgalama, Ed: E.Oryal Taşkın, 1. Baskı, İzmir: Meta Basım ve Matbaacılık, 17-30.
• Taşkın, E.O., (2007b), Ruhsal Hastalıklara Yönelik Tutum ve Damgalamayı Etkileyen Etmenler, İçinde: Stigma Ruhsal Hastalıklara Yönelik Tutumlar ve Damgalama, Ed: E.Oryal Taşkın, 1. Baskı, İzmir: Meta Basım Matbaacılık, 73-114.
• Topkaya, N., (2011), Psikolojik Yardım Alma Niyetinin Sosyal Damgalama, Tedavi Korkusu, Beklenen Yarar, Beklenen Risk ve Tutum Faktörleriyle Modellenmesi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tracey, P. and Phillips, N., (2016), “Managing The Consequences of Organizational Stigmatization: Identity Work in A Social Enterprise”, Academy of Management Journal, 59(3): 740-765.
• URL1: http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5a02e92d355231.78479879URL4:
• URL2: www.openthedoors.com
• Üçok A., (2003), “Şizofreni Hastası Neden Damgalanır?”, Klinik Psikiyatri, Ek 1: 3-8.
• Weiner, B., Perry, R. P. and Magnusson, J., (1988), “An Attributional Analysis of Reactionas to Stigmas”, Journal of Personality and Social Psychology, 55(5): 738-748.
• Yaman, E., (2009), Yönetim Psikolojisi Açısından İşyerinde Psikoşiddet – Mobbing, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Yaman, E. ve Güngör, H., (2013), “Relationship Between Stigma Tendencies of School Administration Teachers' and Organizational Culture”, International Online Journal of Educational Sciences, 5(3): 783-797.
• Yaman, E. ve Ruçlar, K., (2014), “Örgüt Kültürünün Yordayıcısı Olarak Üniversitelerde Örgütsel Sessizlik” Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4(1): 36-50.
• Yang, L.H., Kleinman, A., Link, B.G., Phelan, J.C., Lee, S. and Good, B., (2007), “Culture and Stigma: Adding Moral Experience to Social Theory”, Social Science & Medicine, 64: 1524-1535.
• Yıldız, M., Özten, E., Işık, S., Özyıldırım, İ., Karayün, D., Cerit, C. vd., (2012), “Şizofreni Hastaları, Hasta Yakınları ve Majör Depresif Bozukluk Hastalarında Kendini Damgalama”, Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13: 1-7