DISTANCE HEALTH SERVICES AND DISTANCE EXAMINATION IN TURKEY

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 143 - 166

Kader Gerçeker , Ramazan Erdem

Öz

Today, the health sector is rapidly becoming digital. In recent years, telemedicine studies have been initiated in Turkey. The demand for remote health services has increased during the Covid-19 process, and the Ministry of Health has started to provide remote health services. The “Regulation on the Provision of Remote Health Services” was published on 10.02.2022. Remote examination applications in Turkey are new and therefore an application that needs to be investigated. In addition, remote health services have a rising trend worldwide and are expected to become even more widespread in the future. For this reason, remote examination applications constitute the subject of the study. Before touching on remote examination applications in Turkey in the study, in order to understand the subject, the concepts of telehealth, telemedicine, especially e-health and m-health, which are the starting points of the digitalization process in health, are explained and the remote health applications implemented within this scope are mentioned. In this context, online video examination is explained and remote examination applications in Turkey are conveyed. In the study, information was provided about remote health services during the Covid-19 pandemic and the past, present and future of remote health services in Turkey and their development during the process. An evaluation of these applications was made within the scope of the regulation.

Anahtar Kelimeler

e-Health, m-Health, Telemedicine, Remote Health Services, Remote Examination Applications

TÜRKİYE’DE UZAKTAN SAĞLIK HİZMETLERİ VE UZAKTAN MUAYENE

Öz

Günümüzde sağlık sektörü hızla dijitalleşmektedir. Son yıllarda Türkiye’de tele-tıp çalışmalarına başlanmıştır. Covid-19 sürecinde uzaktan sağlık hizmetlerine talep artmış, Sağlık Bakanlığı uzaktan sağlık hizmeti sunmaya başlamıştır. 10.02.2022 tarihinde “Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıştır. Türkiye’de uzaktan muayene uygulamaları yeni dolayısıyla, araştırılması gereken bir uygulamadır. Ayrıca uzaktan sağlık hizmetleri dünya çapında yükselen bir trende sahiptir ve gelecekte daha da yaygınlaşması öngörülmektedir. Bu sebeple uzaktan muayene uygulamaları çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmada Türkiye’de uzaktan muayene uygulamalarına değinmeden evvel konunun anlaşılabilmesi adına sağlıkta dijitalleşme sürecinin hareket noktası olan e-sağlık ve m-sağlık başta olmak üzere tele-sağlık, tele-tıp (telemedicine) kavramları açıklanarak bu kapsamda hayata geçirilen uzaktan sağlık uygulamalarına değinilmiştir. Bu kapsamda çevrimiçi görüntülü muayene açıklanarak Türkiye’de uzaktan muayene uygulamaları aktarılmıştır. Çalışmada Covid-19 pandemisi sürecindeki uzaktan sağlık hizmetleri ile Türkiye’de uzaktan sağlık hizmetlerinin dünü, bugünü ve yarını-süreç içerisindeki gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Söz konusu uygulamaların yönetmelik kapsamında bir değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

e-Sağlık, m-Sağlık, Tele-tıp, Uzaktan Sağlık Hizmetleri, Uzaktan Muayene Uygulamaları

Kaynakça

• Abuzeineh, M., Muzaale, A. D., Crews, D. C., Avery, R. K., Brotman, D. J., Brennan, D. C. & Al Ammary, F. (2020). Telemedicine in the care of kidney transplant recipients with coronavirus disease 2019: Case reports. Transplantation Proceedings, 52(9).
• AJ Jara, MA Zamora & AF Skarmeta, (2012). Nesnelerin internetine dayalı mobil ve kişisel sağlık ortamları için bilgi edinme ve yönetim mimarisi. 2012 IEEE 11. Uluslararası Bilgi İşlem ve İletişimde Güven Güvenliği ve Gizliliği Konferansı, (s. 1811-1818).
• Ak, B. (2009). Türkiye’ de sağlık bilişimi, bir kişisel değerlendirme ve uluslararası bir başarı öyküsü: CorTTex. Akademik Bilişim’09- XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri (s. 333–341).
• Ak, B. (2010). Tıp bilişiminde mobilite uygulamaları, Akademik Bilişim’10- X. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri. Muğla Üniversitesi, Muğla, Türkiye.
• Alacadağlı, E. (2016). Sağlık hizmetlerinde yeniden yapılanma ve sağlık hizmetlerinde etkinlik, Journal of Emerging Economies and Policy, Aralık 2016, Vol.1.
• Al-Sofiani, M. E., Alyusuf, E. Y., Alharthi, S., Alguwaihes, A. M., Al-Khalifah, R. & Alfadda, A. (2021). Rapid implementation of a diabetes telemedicine clinic during the Coronavirus disease 2019 outbreak: Our protocol, experience, and satisfaction reports in Saudi Arabia. Journal of Diabetes Science and Technology, 15(2).
• Ameh, G. G., Njoku, A., Inungu, J. & Younis, M. (2020). Rural America and coronavirus epidemic: Challenges and solutions. European Journal of Environment and Public Health, 4(2).
• Aslani, N., & Garavand, A. (2020). The role of telemedicine to control COVID-19. Iranian Journal of Clinical Infectious Diseases.
• Au, S. C. L. (2020). Revisiting the role of telemedicine under the 2019 novel Coronavirus outbreak. European Journal of Geriatrics and Gerontology, 2(1).
• Bal, U., Yılmaz, E., Tamam, L., ve Çakmak, S. (2015). Telepsikiyatri: Şimdi ve burada. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 7(2), 136-48.
• Barlow, J., Singh, D., Bayer, S., Curry, R., & Barlow, J. (2007). A systematic review of the benefits of home telecare for frail elderly people and those with long-term conditions. Journal of Telemedicine and Telecare, 13(4), 172-179.
• Bashshur, R.L., Krupinski, E.A., Thrall, J.H., & Bashshur, N. (2016). Teleradyolojinin ampirik temelleri ve ilgili uygulamalar: Kanıtların gözden geçirilmesi. Telemed JE Sağlık, 22, 868–898.
• Bove, A.A., Homko, C.J., Santamore, W.P., Kashem, M., Kerper, M., & Elliott, D.J. (2013). Kentsel yetersiz hizmet alan deneklerde teletıp kullanarak hipertansiyonun yönetimi bir klinik çalışma. Amerikan Kalp Günlüğü. 2013 Nisan; 165(4), 615–621.
• Brown-Jackson, K.L. (2018). Telemedicine and telehealth. Consumer-driven technologies in healthcare, 117(6), 139–160. https://doi.org/10.4018/978-1-5225-6198-9.ch009
• Bozdoğan, C. (2022). Türkiye’deki̇ özel hastanelerin di̇ji̇talleşmesi̇ ve akredi̇tasyon süreci̇ne ili̇şki̇n hastane yöneti̇ci̇leri̇ni̇n görüşleri̇. International Journal of Arts ve Social Studies Dergisi, 5(9), 149–166.
• Craig, L. & Churchill, B. (2021). Çift gelirli ebeveyn çiftlerin COVID-19 sırasındaki çalışmaları ve bakımı. Cinsiyet, İş ve Organizasyon, 28, 66-79.
• Craig S. (2021). Telehealth and community broadband, in sickness and in health. https://www.healthcareitnews.com/blog/telehealth-and-community-broadband-sickness-and-health adresinden 23 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Çoban, M. (2023). Türkiye’de e-sağlık uygulamalarında mevcut durum. Bingöl Üniversitesi Sağlık Dergisi, 4(1), 197-204.
• Hanaylı, M. C. ve Sebetçi, Ö. (2017). Hastanelerin dijitalleşme sürecinde HIMSS-EMRAM modeli kullanımının dünyada ve Türkiyede ki genel durumunun incelenmesi. Journal of Business Research - Turk, 9(4), 360–374. doi:10.20491/isarder.2017.336
• Dı̇lbaz, B., Kaplanoğlu, M. ve Kaya, D. (2020). Teletıp ve telesağlık: geçmiş, bugün ve gelecek. Eurasian Journal of Health Technology Assessment, 4(1), 40-56.
• Ege Üniversitesi Hastanesi (2020). Ege üniversitesi haber ajansı, “Tele-tıp poliklinik sistemi”ni başlattı. www.egeajans.ege.edu.tr adresinden 11 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Ertek, S. (2011). Endokrinolojide tele-sağlık ve tele-tıp uygulamaları. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 126-130.
• Fieux, M., Duret, S., Bawazeer, N., Denoix, L., Zaouche, S., & Tringali, S. (2020). Telemedicine for ENT: Effect on quality of care during COVID-19 pandemic. European Annals of Otorhinolaryngology, Head and Neck Diseases, 137(4), 257-261.
• Finkelstein, S., Speedie, S.M., & Potthoff, S. (2006). Home telehealth improves clinical outcomes. Journal of Telemedicine and Telecare, 12(2), 128-36.
• Gomez, T., Anaya, Y. B., Shih, K. J., & Tarn, D. M. (2021). A qualitative study of primary care physicians’ experiences with telemedicine during COVID-19. Journal of the American Board of Family Medicine, 34, 61–70. https://doi.org/10.3122/JABFM.2021.S1.200517
• Greenhalgh, T., Koh, G.C.H., Car, J. (2020). Covid-19: A remote assessment in primary care. BMJ. 368. HIMSS Eurasia (2022). Sağlık bilişimi endüstrisi Türkiye’de nadide bir yere sahip – HIMSS’19 Eurasia|. https://himsseurasia.com/saglik-bilisimi-endustrisi-turkiyede-nadide-bir-yere-sahip/. adresinden 28 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Hoşman, İ. (2018). Sağlık sektöründe tele-tıp uygulamalarına ilişkin boyutlar: Sağlık hizmetinden yararlanan katılımcıların görüşlerine ilişkin bir araştırma, [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• İlhan, B., Aslan, D., Uyanusta Küçük, Ç., Öztürk, H. M., Aktepe, H., Şengelen, M., Saygun, M., Civaner, M., Dağdelen, S., Aydos, T. R., Şenol, U., Akarırmak, Ü., Gökçe Kutsal, Y., ve Özçelik, Z. (2021). Teletıp: Yaşlılık ve tele tıp uygulamaları, Türk Geriatri Derneği, 2021(1), 113-120.
• Jara, A. J., Zamora-Izquierdo, M. A., & Skarmeta, A. F. (2013). Interconnection framework for mHealth and remote monitoring based on the internet of things. IEEE Journal on Selected Areas in Communications, 31(9), 47-65.
• Johnston, B., Wheeler, L., Deuser, J., & Sousa, K.H. (2000). Outcome of the kaiser permanent tele-home health research project. Arch Fam Med, 9(1), 40-5.
• Jung, M. (2008). From health to e-health: understanding citizens' acceptance of online health care [Ph.D. Thesis]. Luleå University of Technology.
• Kalkanlı, A. A. (2021). Pandemi ve telesağlık hizmetleri. Sağlık Bilimleri ve Yaşam Dergisi/The Journal of Health Sciences and Life, 5(1), 19–25.
• Kılıç, T. (2017). e-Sağlık, iyi uygulama örneği; Hollanda. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(3), 203-217.
• Kılıç, T. (2016). e-Sağlık ve Tele-tıp, (1. Baskı). AZ Yayınları.
• Köksal, A. (2007). Hacettepe yılları Cumhuriyet’in 44. yılında açan bir devrim çiçeği, (1. Baskı). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Krupinski, E. A., & Bernard, J. (2014). Standards and guidelines in telemedicine and telehealth. Healthcare (Switzerland), 2(1), 74–93. https://doi.org/10.3390/healthcare2010074
• Kumar, S., Nilsen, W. J., Abernethy, A., Atienza, A., Patrick, K. & Pavel, M. (2013). Mobile health technology evaluation: The mHealth evidence workshop, Am J PrevMed, 45(2), 228-236.
• Mendi, B. (2016). Sağlık bilişimi ve güncel uygulamalar, (1. Baskı). Nobel Tıp Kitapevleri.
• Mitchell J. (2000). Increasing the cost-effectiveness of telemedicine by embracing e-health. J Telemed Telecare, 6(1), 16-19. doi: 10.1258/1357633001934500.
• Mustafa, S. S., Yang, L., Mortezavi, M., Vadamalai, K., & Ramsey, A. (2020). Patient satisfaction with telemedicine encounters in an allergy and immunology practice during the coronavirus disease 2019 pandemic. Annals of Allergy, Asthma ve Immunology, 125(4), 478-479.
• Mübarek, A., Alrabie, A., Sibyani, A., Aljuaid, R., Bajaber, A., & Mubaraki, M., (2021). Suudi Arabistan, Taif'teki doktorlar arasında COVID-19 salgını döneminde teletıp avantajları ve dezavantajları, Saudi Medical Journal, 2021 1 Ocak; 42(1), 110-115.
• Niedzwiedz, CL, Green, MJ, Benzeval, M., Campbell, D., Craig, P., Demou, E., & Katikireddi, SV (2021). COVID-19 karantinasının ilk aşaması öncesi ve sırasında ruh sağlığı ve sağlık davranışları: Birleşik Krallık hanehalkı uzunlamasına çalışmasının uzunlamasına analizleri. J Epidemiol Community Health, 75(3), 224-231.
• Northwest Regional Telehealth Resource Center (2022). www.nrtrc.org/telehealth-topics adresinden 21 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Nouri, S., Khoong, E. C., Lyles, C. R., & Karliner, L. (2020). Addressing equity in telemedicine for chronic disease management during the COVID-19 pandemic. NEJM Catalyst Innovations in Care Delivery, 1(3), 1-13.
• Önal, S. ve Kaya, G. (2020). Sağlık Bakanlığı, Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, Anıt Aile Sağlığı Merkezi pandemi sürecinde uzaktan hasta takibi uygulamalarında tele-tıp ve birinci basamaktaki yeri. Klinik Tıp Aile Hekimliği Dergisi 12(3), 98-106.
• Öz, H. (2022). Uzaktan sağlık hizmeti sunumu-Samsun örneği. Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Dergisi, 3(2), 115–118. https://doi.org/10.54247/soyd.2022.51
• Özdamar, K. N. (2010). Akıllı telefonlar ve tablet cihazlar için geliştirilen mobil sağlık uygulamalarına genel bakış. T. V. Yüzer, G. T. Yamamoto ve U. Demiray (Ed.) Türkiye’de e-öğrenme: Gelişmeler ve uygulamalar IV içinde, (s. 243-261). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özsarı, H. (1998). Sağlık projeleri ve sağlık enformasyon sistemleri çalışmaları hakkında genel bilgi notu, Modern Hastane Yönetimi, 2(6), 15.
• Pagliari, C., Sloan, D., Gregor, P., Sullivan, F., Detmer, D., Kahan, J. P., Oortwijn, W. & MacGillivray, S. (2005). What is eHealth (4): A scoping exercise to map the field, J Med Internet Res, 7(1), 9. https://doi.org/10.2196/ jmir.7.1.e9
• Pazar, B. ve Taştan, S. (2015). İyigün E. Tele sağlık sisteminde hemşirenin rolü. Bakırköy Tıp Dergisi, 11(1), 1-4. Peine, A., Paffenholz, P., Martin, L., Dohmen, S., Marx, G., & Loosen, S. H. (2020). Telemedicine in Germany during the COVID-19 pandemic: Multi-professional national survey. Journal of Medical Internet Research, 22(8).
• Pradeepa, R., Rajalakshmi, R., & Mohan, V. (2019). Use of telemedicine technologies in diabetes prevention and control in resource-constrained settings: Lessons learned from emerging economies. Diabetes Technol Ther 2019 Jun; 21(2), 209-216.
• Pretlow, R. (2018). eHealth International: A cutting edge company for a new age in health care. URL:http://www.carols-tock.com/ehealthi.html adresinden 16 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• Russell T, Gillespie N, Hartley N, Theodoros D, Hill A, & Gray L. (2015). Exploring the predictors of home tele-health uptake by elderly Australian healthcare consumers. J Telemed Telecare, 21(8), 485-489. doi: 10.1177/1357633X15606264
• Switzer, J.A., Levine, S.R., & Hess, D.C. (2009). Telestroke 10 yıl sonra – “Telestroke 2.0”. Serebrovask Dis, 28, 323–330. doi: 10.1159/000229550
• Tanigawa, T., Nomura, A., Kuroda, M., Muto, T., Hida, E., & Satake, K. (2019). Comparing telemedicine and face-to-face consultation based on the standard smoking cessation program for nicotine dependence: Protocol for a randomized controlled trial. JMIR Res Protoc 2019 Jul 9, 8(7).
• Tezcan, C. (2016). Sağlığa yenilikçi bir bakış açısı: Mobil sağlık. TÜSİAD Yayınları.
• Turolla, A., Rosettini, G., Viceconti, A. (2020). Muskuloskeletal physical therapy during the COVID-19 pandemic: Is telerehabilitation the answer? Point of view. Opportunities of telerehabilitation. Physical Therapy, 100(8), 1260-1264.
• Vincent, C., Reinharz, D., Deaudelin, I., Garceau, M., & Talbot, L. R. (2006). Public telesurveillance service for frail elderly living at home, outcomes and cost evolution: A quasi experimental de-sign with two follow-ups. Health Qual Life Outcomes, 4, 41.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü. (2020). Dr. e-Nabız Tele-Sağlık projesi. https://sbsgm.saglik.gov.tr/. adresinden 12 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Dr. E-nabız Tele-sağlık Projesi https://dr.enabiz.gov.tr/files/dr-enabiz-sistem-kullanim-klavuzu.pdf adresinden 19 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Anamur Devlet Hastanesi (2022). “MHRS’den riskli gruplara görüntülü muayene hizmeti” https://anamurdh.saglik.gov.tr/TR-501180/mhrsden-riskli-gruplara-goruntulu-muayene-hizmeti.html, adresinden 15 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2020). Tele-radyoloji sistemi https://teleradyoloji.saglik.gov.tr/#service adresinden 08 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü (2022). Tele-tıp Entegrasyon Kılavuzu. https://www.teletip.saglik.gov.tr/docs/Telet%C4%B1pEntegrasyonK%C4%B1lavuzu.pdf adresinden 27 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü (2022). “Dr. E-nabız Muayeneye Başladı” https://sbsgm.saglik.gov.tr/TR,77430/dr-e-nabiz-muayeneye-basladi.html adresinden 10 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, (2020). “Sağlık Bakanlığından Dijital Anlaşma” https://www.saglik.gov.tr/TR,53213/saglik-bakanligindan-dijital-anlasma.html 13 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik. (2022, 10 Şubat). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220210-2.htm adresinden 23 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Ülke, R., & Atilla, E. A. (2020). Sağlık hizmetlerinde bilişim sistemleri ve e-sağlık: Ankara ili örneği. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 6(1), 86-100.
• World Health Organization (2010). Telemedicine: opportunities and developments in member states: Report on the second global survey on eHealth. https://www.who.int/goe/publications/goe_telemedicine_2010.pdf. adresinden 01 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• World Health Organization (2011). mHealth: new horizons for health through mobile technologies: based on the findings of the second global survey on e-Health. https://iris.who.int/handle/10665/44607 adresinden 17 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• World Health Organization. (2016). Global diffusion of eHealth: Making universal health coverage achievable. Report of the third global survey on eHealth. https://iris.who.int/handle/10665/252529 adresinden 23 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• World Health Organization (2016). “EHealth Country Profiles-Turkey” https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/44502/9789241564168_eng.pdf;jsessionid=AFC574BC4D504C435B8159906B99559E?sequence=1 adresinden 13 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yüksek Planlama Kurulu Kararı, “Bilgi toplumu stratejisi eylem planı (2006-2010)”. (2006, 23 Haziran). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/07/20060728-7.htm adresinden 18 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.