Pandemi Koşulları Sonrasında İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2 - Cilt 13, Sayı 2, 205 - 228, 28.12.2023

Işık Çiçek , Namık Hüseyinli , Serdar Bülbül

https://doi.org/10.32331/sgd.1408545

Öz

İşletmelerde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uygulamalar bir
hukuki zorunluluktan öteye gitmemekte ve bir kurum kültürü
olarak benimsenmesi ile ilgili bakış açısı yetersiz kalmaktadır.
Covid-19 pandemisi, iş yapma usullerini ve bireysel güvenlik
ve risk önleyici iş yeri uygulamalarını doğrudan etkileyebilecek
bir rol üstlenmiştir. Pandemi sonrasında bireysel risk algısı
ile önlemlere yönelik devam eden farkındalık risklere
karşı işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği kültürünün ortaya
çıkmasını da etkileyebilecektir. Bu çalışmanın amacı, pandemi
koşullarında işletmelerde kurum yönetimi ve bireylerin
kendilerince uygulanan risk önleyici uygulamaların sonraki
süreçte de iş sağlığı ve güvenliği kültürünü nasıl etkilediğini
incelemektir. Çalışmanın kapsamı, yüz yüze iletişimin özellikle
sınırlandırılmış olduğu ve üretim sektörüne göre daha çok
etkilenmesi beklenen hizmet sektöründeki işletmelerde söz
konusu ilişkiyi incelemektir. Kolayda örnekleme yöntemi ile
belirlenen 245 kişilik örneklem ile gerçekleştirilen çalışmada
nicel araştırma yöntemi tercih edilmiştir. Güvenirlik ve geçerlilik
çalışması yapılmış ölçekler aracılığıyla toplanan verilerin
betimleyici istatistiksel analiz ile incelenmesinin arasından
değişkenler arası önerilen ilişkilerin teşhisi için korelasyon
ve çoklu doğrusal regresyon uygulanmıştır. Araştırma
bulgularına göre, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün politikalar
boyutu ile strateji yönelimli işyeri güvenliği ve çalışan sağlığı
boyutu pandemi dönemi işyeri işgüvenliği uygulamalarından
etkilenmektedir. Araştırma, pandemi dönemi sonrasında Türk
hizmet sektörü işletmelerinde incelenen iş sağlığı ve güvenliği
kültürünün hangi boyutlarının pandemi dönemi önlemlerinden
etkilendiğini ortaya çıkarması açısından özgün değere sahiptir.
İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarını, hukuki bir zorunluluğun
ilerisinde bir örgüt kültürü boyutu haline getirip benimsemek
iş sağlığı ve güvenliği sistemlerinin tasarlanması ve etkin bir
şekilde yürütülmesini sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Occupational health and safety, occupational safety culture, pandemic, COVID-19, risk

Occupational Health and Safety Culture After Pandemic Conditions

Öz

Practices regarding occupational health and safety in organizations
do not go beyond a legal obligation, and the perspective regarding
its adoption as a corporate culture is inadequate. The COVID-19
pandemic has taken on a role that can directly affect business
applications and individual safety and risk prevention workplace
practices. Ongoing awareness of precautions related to individual
risk perception after the pandemic can also affect the emergence
of an occupational health and safety culture against risks in
organizations. The aim of this study is to examine how riskpreventive
practices implemented by corporate management and
individuals themselves in organizations under pandemic conditions
will affect the occupational health and safety culture in the future. The
scope of the study is to examine this relationship in organizations in
the service sector, where face-to-face communication is particularly
limited and is expected to be more affected than the production
sector in the pandemic term. The quantitative research method
was preferred in the study, which was conducted with a sample of
245 individuals determined by the convenience sampling method.
Correlation and multiple linear regression were applied to diagnose
the proposed relationships among variables after examining
the data collected through scales and achieving reliability and
validity tests through descriptive statistical analysis. According
to the research findings, the policy dimension of culture and the
strategy-oriented workplace safety and employee health dimension
of culture are affected by workplace safety management practices
during the pandemic period. The research has originality in terms
of revealing which dimensions of the occupational health and
safety culture were affected by the pandemic period and workplace
safety management practices after the pandemic for service-sector
enterprises in Turkey. Adopting occupational health and safety
practices as a dimension of organizational culture beyond a legal
obligation will ensure that occupational health and safety systems
are designed and implemented effectively.

Anahtar Kelimeler

Occupational health and safety, occupational safety culture, pandemic, COVID-19, risk

Kaynakça

• Akalp, G. and Yamankaradeniz, N. (2013). İşletmelerde Güvenlik Kültürünün Oluşumunda Yönetimin Rolü ve Önemi. Sosyal Güvenlik Dergisi. 3(2). 96-109.
• Alper, Y., Kılkış, İ. and Engin, T. (2015). 6331 Sayılı Kanun Çerçevesinde Küçük İşyerlerine Yönelik Maddi Desteğin Önemi ve Etkinliği. Business and Economics Research Journal. 6(3). 69 – 86.
• Amponsah-Tawaih, K. and Adu, M. A. (2016). Work Pressure and Safety Behaviors Among Health Workers in Ghana: The Moderating Role of Management Commitment to Safety. Safety and Health at Work, 7(4), 340 – 346. doi: https://doi. org/10.1016/j.shaw.2016.05.001.
• Ateş, Z. G. (2020). COVID-19’un İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Alması Gereken Önlemlere Etkisi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 38. 161-179.
• Aydoğan, M. and Şencan, H. (2019). İstihdam Markası ve İşletme Performansı faktörlerinin iş tatmini üzerindeki etkisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Girişimcilik Dergisi. 3(6). 89-99.
• Baycık, G., Doğan, S., Yangın, D. D. and Yay, O. (2021). COVİD 19 Pandemisinde Uzaktan Çalışma: Tespitler ve Öneriler. Çalışma ve Toplum. 1683-1728.
• Berhan, E. (2020). Management Commitment and Its Impact on Occupational Health and Safety Improvement: A Case of Iron, Steel and Metal Manufacturing Industries. International Journal of Workplace Health Management. 13. 427-444. doi: https://doi.org/10.1108/IJWHM-01-2019-0005.
• Boughaba, A., Hassane, C. and Roukia, O. (2014). Safety Culture Assessment in Petrochemical Industry: A Comparative Study of Two Algerian Plants. Safety and Health at Work. 5(2). 60 – 65. doi: https://doi.org/10.1016/j.shaw.2014.03.005.
• Tunalı, Ç. B. (2020). Covid-19 Pandemisinin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri. Covid-19 Pandemisinin Ekonomik, Toplumsal, ve Siyasal Etkiler (Editörler: Demirbaş, D., Bozkurt, V. and Yorgun, S.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi. 25 – 34.
• Burke, M. J., Sarpy, S. A., Smith-Crowe, K., Chan-Serafin, S., Salvador, R. O. and Islam, G. (2006). Relative Effectiveness of Worker Safety and Health Training Methods. American Journal of Public Health. 96(2). 315 – 324. doi: https://doi. org/10.2105/AJPH.2004.059840.
• Carroll, J. (1998). Safety Culture as an Ongoing Process: Culture Surveys as Opportunities for Inquiry and Change. Work and Stress. 12(3). 272-284.
• Çelik, A. and Akgemci, T. (2010). Girişimcilik Kültürü ve KOBİ’ler. Gazi Kitabevi. Ankara.
• Choudhry, R. M., Fang, D. and Mohamed, S. (2007). The Nature of Safety Culture: A Survey of the State-of-The-Art. Safety Science. 45(10). 993 – 1012. doi: 10.1016/j.ssci.2006.09.003.
• Christian, M. S., Bradley, J. C., G., Wallace, C. J. and Burke, M. (2009). Workplace Safety: A Meta-Analysis of the Roles of Person and Situation Factors. The Journal of Applied Psychology. 94. 1103 – 1127. doi: 10.1037/a0016172.
• Çillioğlu, K. A. (2018). Algılanan Liderliğin Kurumsal Bağlılık Boyutlarına Etkisinde İletişim Yeterliliği ve İletişim Memnuniyetinin Aracılık Rolü. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Cinel, O. M., Karademir, D. and Kandemir, H. (2021). Örgüt Kültüründe İş Güvenliğinin Çalışanların Motivasyonu Üzerine Etkisi: Mobilya İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma. Eurasian Journal of Forest Science. 9(1). 1-19.
• Cooper, M. (2000). Towards a Model of Safety Culture. Safety Science. 36. 111-136.
• Cox, S. J. and Cheyne, A. J. T. (2000). Assessing Safety Culture in Offshore Environments. Safety Science. 34. 111 – 129. doi: https://doi.org/10.1016/S0925-7535(00)00009-6.
• Dalkıran, Ö. and Çiçek, I. (2019). İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Oluşturmadan Proaktif Stratejik Eğilim. 4th International Social Research and Behavioural Sciences Symposium. 19-21 Kasım. Antalya.
• Demirtaş, Ö. and Biçkes, M. (2014). Makyavelizm’in Olumsuz Durumları İfşa Etme Niyeti Üzerindeki Etkisi: Bir Alan Çalışması. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources. 16(2). 98 – 112.
• DiMaggio, P. J. and Powell, W. W. (1983). The Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective Rationality in Organizational Fields. American Sociological Review. 48(2). 147 – 160. doi: https://doi.org/10.2307/2095101.
• Dizdar, E. N. (2001). Kaza Sebeplendirme Yaklaşımları. Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi. 26 – 31.
• Doğan, F. and Şimşek, S. (2022). Covid-19 Pandemisinin Yaşam Kalitesine, Işletmelerin Iş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarına Etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi. 14(3). 2290-2308.
• Douven, I. (2018). A Bayesian Perspective on Likert Scales and Central Tendency. Psychonomic Bulletin and Review. 25. 1203 – 1211.doi: 10.3758/s13423-017-1344-2.
• Duffy, G. V. (2003). Effects of Training and Experience on Perception of Hazard and Risk. Ergonomics. 46(1-3). 114 – 125. doi: 10.1080/00140130303524.
• Dursun, S. (2011). Güvenlik Kültürünün Güvenlik Performansı Üzerine Etkisine Yönelik Bir Uygulama, Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi.
• Erdoğan, E. and Genç, K. G. (2018). İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürünün Önemi. 5th International Congress on Political, Economic and Social Studies 309-331. Niğde: PESA.
• Ertopuz, E. S. and Suyaran, L. S. (2021). Koronavirüs Tedbirleri Kapsamında Hukukumuzda Yer Bulan İşten Çıkarma Yasağı, Kısa Çalışma Ödeneği, Pandemi Ücretsiz İzni ve Nakdi Ücret Desteği Uygulamalarının Sona Ermesinin Sonuçları. [http://www.aliyuksel-hilmiozalp.av.tr/portfolio/koronavirus-tedbirleri-isten-cikarma-yasagi/]. (Erişim: 05 Ocak 2022).
• Eşsiz, F. P. and Durucan, A. (2021). Covid-19 Salgınının Seçilmiş Sektörler Üzerindeki Etkileri: Türkiye Ekseninde Bir Değerlendirme. International Journal of Public Finance. 6(2). 193-210
• EU-OSHA (European Agency for Safety and Health at Work) (2012). Human Error. [https://oshwiki.osha.europa.eu/en/ themes/human-error] (Erişim: 1 Eylül 2023).
• Foss, N. J. (2020). The Impact of the Covid-19 Pandemic on Firms’ Organizational Designs. Journal of Management Studies. 1-5.
• Glendon, A. I. and Litherland, D. K. (2001). Safety Climate Factors, Group Differences and Safety Behavior in Road Construction. Safety Science. 39. 157 – 188. doi: https://doi.org/10.1016/S0925-7535(01)00006-6
• Gökçe, A. (2020). İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından İş Güvenliği Kültürünün Önemi Üzerine Bir Odak Grup Çalışması. Ergonomi. 3(2). 82 – 95.
• Guldenmund, F. W. (2000). The Nature of Safety Culture: A Review of Theory and Research. Safety Science. 1(3). 215 – 257. doi: https://doi.org/10.1016/S0925-7535(00)00014-X.
• Güler M., Derin K. H. and Şahin L. (2018). İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü ve Eğitim İlişkisi. İş ve Hayat Dergisi. 4(8). 311 – 327.
• Güven, B. (2018). Örgütsel Kültür ile İş Güvenliği ve İşgören Sağlığı Kültürü Paradigma Analizi. Türk İdare Dergisi. 479. 155-170.
• Hale, A. R. and Hovden, J. (1998). Management and Culture: The Third Age of Safety. A Review of Approaches to Organizational Aspects of Safety, Health, and Environment. (Editörler: A. R. Hale and J. Hovden). Occupational Injury: Risk, Prevention, and Intervention. 129-165. CRC Press.
• Hasanhanoğlu, C. (2020). Covid – 19’un İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında İşletmeler Üzerine Etkileri. International Journal of Economics and Political Science Academic Research. 4(10). 11-27.
• Kılkış, İ. and Demir, S. (2012). İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Verme Yükümlülüğü Üzerine Bir İnceleme. Çalışma İlişkileri Dergisi. 3(1). 23-47.
• Kocaay, F. and Biçer, B. K. (2022). Sağlık Çalışanlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Yeterlilik Algısının Değerlendirilmesi. Sağlık Bilimrinde Değer. 12(2). 274-279.
• Koçel T. (1993). Büyüyen İşletmelerde Karşılaşılan Yönetim ve Organizasyon Sorunları. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası (İTO) Yayınları.
• Malcolmson, J. (2009). What is Security Culture? Does it Differ in Content from General Organisational Culture? 43rd Annual 2009 International Carnahan Conference on Security Technology. Zurich, Switzerland. 361-366. doi: 10.1109/ CCST.2009.5335511.
• Marquardt, N., Hoebel, M. and Lud, D. (2021). Safety Culture Transformation—The Impact of Training on Explicit and Implicit Safety Attitudes. Human Factors and Ergonomics in Manufacturing and Service Industries. 31(2). 191 – 207. doi: https://doi.org/10.1002/hfm.20879.
• Mashi, M. S., Subramaniam, C. and Johanim, J. (2018). The Effect of Management Commitment to Safety and Safety Communication and Feedback on Safety Behavior of Nurses: The Moderating Role of Consideration of Future Safety Consequences. The International Journal of Human Resource Management. 31(1). 1 – 30. doi: 10.1080/09585192.2018.1454491.
• McGonagle, A. K., Essenmacher, L., Hamblin, L., Luborsky, M., Upfal, M. and Arnetz, J. (2016). Management Commitment to Safety, Teamwork and Hospital Worker Injuries. Journal of Hospital Administration. 5(6). 46–52. doi: https://doi.org/10.5430/jha.v5n6p46.
• Mearns, K., Whitaker, S. M. and Flin, R. (2003). Safety Climate, Safety Management Practice and Safety Performance in Offshore Environments. Safety Science. 41. 641 – 680. doi: 10.1016/S0925-7535(02)00011-5.
• Mecek, G. (2020). Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) Uluslararası Tanımlama Ölçütleri ve Kavramlaştırılması. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPIR). 6(1). 29-55.
• Meyer, J. W. and Rowan, B. (1977). Institutionalized Organizations: Formal Structure as Myth and Ceremony. American Journal of Sociology. 83(2). 340 – 363. doi: http://www.jstor.org/stable/2778293
• Michael, J. H., Evans, D. D., Jansen, K. J. and Haight, J. M. (2005). Management Commitment to Safety as Organizational Support: Relationships with Non-Safety Outcomes in Wood Manufacturing Employees. Journal of Safety Research. 36(2). 171 – 179. doi: https://doi.org/10.1016/j.jsr.2005.03.002.
• Neal, A., Griffin, M. A. and Hart, P. M. (2000). The Impact of Organizational Climate on Safety Climate and Individual Behavior. Safety Science. 34(1-3). 99 – 109. doi: 10.1016/S0925-7535(00)00008-4.
• Olcay, Z. F. (2019). Mutfakta İş Sağlığı ve Güvenliği. ABMYO Dergisi. 53. 21 – 34.
• Özbolat, G. (2018). Çalışan Sesliliği ile İletişim Doyumu Arasındaki İlişkide İnformal İletişim Kanallarınn ve Cinsiyetin Düzenleyici Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Özen, Ş. (2013). Yeni Kurumsal Kuram, Örgüt Kuramı. (Editörler: Taşçı, D. ve Erdemir, E.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. 120 – 139.
• Parker, D., Lawrie, M. and Hudson, P. (2006). A Framework for Understanding the Development of Organisational Safety Culture. Safety Science. 44. 551 – 562.
• Pehlivanoğlu, M. Ç. (2018). Çok Uluslu ve Ulusal Işletmelerde Örgütsel Yapıların Yöneticilerin Yönetsel Yetkinlik Kazanımı Üzerindeki Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pidgeon, N. (1991). Safety Culture and Risk Management in Organizations. Journal of Cross-Cultural Psychology. 22(1). 129-140.
• Scott, W. R. (1995). Institutions and Organizations. Thousand Oaks: Sage
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Şensöğüt, C. (2018). İş Güvenliği Kültürü ve Üniversiteler. MCBÜ Soma Meslek Yüksekokulu Teknik Bilimler Dergisi. 25(1). 9-15.
• Şerifoğlu, U. and Sungur, E. (2007). İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Kültürünün Oluşturuşması; Tepe Yönetiminin Rolü ve Kurum İçi İletişim Olanaklarının Kullanımı. Yönetim. 58. 41-50.
• Sosyal Güvenlik Kurumu (2020). SGK İstatistik Yıllıkları. [http://eski.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/ sgk_istatistik_yilliklari]. (Erişim: 22 Mayıs 2022).
• Taufek, F., Zulkifle, Z. and Kadir, S. (2016). Safety and Health Practices and Injury Management in Manufacturing Industry. Procedia Economics and Finance. 35. 705-712. doi: 10.1016/S2212-5671(16)00088-5.
• Tengilimoğlu, E. and Akgöz, E. (2019). Kurumsallaşma Düzeylerinin İşletme Yapısına Göre İncelenmesi: Oteller Üzerine Bir Araştrma. Ömer Halisdemir Üniversitesi İİBF Dergisi. 12(2). 229 – 251.
• Turner, B., Blockley, D., Pidgeon, N. and Toft, B. (1989). Safety Culture: Its Importance in Future Risk Management. The Second World Bank Workshop on Safety Control and Risk Management. 1-11. Karlstad.
• Vinodkumar, M. N. and Bhasi, M. (2010). Safety Management Practices and Safety Behavior: Assessing the Mediating Role of Safety Knowledge and Motivation. Accident Analysis and Prevention. 42. 2082 – 2093. doi: https://doi. org/10.1016/j.aap.2010.06.021.
• Vu, T-V., Vo-Thanh, T., Nguyen, N. P. and Nguyen, D. V. (2022). The COVID-19 Pandemic: Workplace Safety Management Practices. Job Insecurity and Employees’ Organizational Citizenship Behavior. Safety Science. 145. 1 – 11. doi: 10.1016/j. ssci.2021.105527.
• Wachter, J.K. and Yorio, P.L. (2013). A System of Safety Management Practices and Worker Engagement for Reducing and Preventing Accidents: An Empirical and Theoretical Investigation. Accident Analysis and Prevention. 68. 117 – 130. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.aap.2013.07.029.
• Wu, T. C., Liu, C. W. ve Lu, M. C. (2007). Safety Climate in University and College Laboratories: Impact of Organizational and Individual Factors. Journal of Safety Research. 38. 91 – 102. doi: https://doi.org/10.1016/j.jsr.2007.01.003.
• Yazıcıoğlu, İ. (2010). Örgütlerde İş Tatmini ve İşgören Performansı İlişkisi: Türkiye ve Kazakistan Karşılaştırması. Bilig. 55. 243-264.
• Yılmaz, A. İ. (2013). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Kaza Zinciri Teorisinin Önemi ile Açık İşletmelerdeki Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumlar. Yer Altı Kaynakları Dergisi. 3. 27 – 39.
• Yurdakul, G., Çelenk, A., Deveci, M. and Durukan, T. (2020). Üretim ve Hizmet Sektörlerinin Covid-19 Süreci ve Sonrasındaki Geleceği Üzerine Bir Değerlendirme. Gaziantep Üniversitesi. Sosyal Bilimler Dergisi. Özel Sayı. 212-229.
• Zhou, Q., Fang, D. and Wang, X. (2008). A Method to Identify Strategies for The Improvement of Human Safety Behavior by Considering Safety Climate and Personal Experience. Safety Science. 46(10). 1406 – 1419. doi: https://doi. org/10.1016/j.ssci.2007.10.005.
• Zohar, D. (1980). Safety Climate in Industrial Organizations: Theoretical and Applied Implications. Journal of Applied Psychology. 65. 96 – 102. doi: https://doi.org/10.1037/0021-9010.65.1.96.