H.L.A. Hart’ın Hukuk Teorisi Bağlamında Hâkimin Takdir Yetkisi ile İdarenin Takdir Yetkisinin Karşılaştırmalı Analizi

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 166 - 187

Seyithan Kaya

Abstract

Takdir yetkisi, bütün hukuk sistemlerinde var olan bir yetki olmasına karşın sürekli tartışılan bir konudur. Özellikle takdir yetkisinin sınırları ve denetimi konularına ilişkin doktrin ve yargıdaki tartışmalar güncelliğini korumaktadır. Neredeyse bütün disiplinlerde varlığı kabul edilen takdir yetkisi, hukuk felsefesi ve idare hukukunda hukuk ve ahlak ilişkisi, yorum ve hukukta boşluk konularıyla birlikte tartışılan bir konudur.
Hâkimin takdir yetkisi ve bu yetkinin kullanılmasına ilişkin sınırlar kanunla belirlenmiştir. Diğer bir anlatımla hâkimin hangi durumlarda ve ne şekilde takdir yetkisini kullanabileceği büyük ölçüde kanun koyucu tarafından belirlenmiştir. Fakat aynı şeyi idarenin takdir yetkisi için söylemek pek de olası değildir. Zira idare hukukunun hareketliliği ve konu çeşitliliğinden dolayı idarenin takdir yetkisinin kullanımı ve sınırları mevzuatla beraber doktrin ve yargı içtihatlarıyla belirlenmiştir. Şu husus özellikle ifade edilmelidir ki hem hâkimin hem de idarenin takdir yetkisine ihtiyaç duyulmaktadır. Zira hukuk kuralları zamanla güncelliğini yitirmekte ve bazen somut uyuşmazlığa uygulanacak kural bulunamamaktır. Böyle durumlarda uyuşmazlığın çözümü için hâkimin ve idarenin takdirine ve yorumuna ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaca binaen Hart, teorisinde hâkimin takdir yetkisine yer vermiş ve hâkimin takdir yetkisini kolay ve zor davalar bağlamında tartışmıştır.
Çalışmada Hart’ın hâkimin takdirine ilişkin değerlendirmeler esas alınarak idarenin takdir yetkisi yeni bir metotla ele alınmıştır. Hart’ın hukuk teorisindeki kolay ve zor davalar bağlamında idarenin takdir yetkisi, idarenin zor ve kolay takdir yetkisi şeklinde ikili bir ayırıma tabi tutularak karşılaştırmalı ve disiplinler arası bir yöntemle incelenmiş ve bazı çözüm önerilerinde bulunulmuştur.

Keywords

Hâkimin Takdir Yetkisi, İdarenin Kolay ve Zor Takdir Yetkisi, Kolay ve Zor Dava, Hukuki Belirsizlik, Bağlı Yetki

A Comparative Analysis of the Judge's Discretionary Power and the Administration's Discretionary Power in the Context of H.L.A. Hart's Legal Theory

Abstract

Discretionary power, although it is an authority that exists in all legal systems, is a subject of continuous debate. Particularly, discussions in doctrine and judiciary concerning the boundaries and oversight of discretionary power remain relevant. Discretionary power, acknowledged in almost all disciplines, is a subject of debate in legal philosophy and administrative law, along with the relationship between law and morality, interpretation, and gaps in law.
The judge's discretionary power and the limits on the use of this power are determined by law. In other words, the circumstances and manner in which the judge can exercise discretionary power are largely defined by the legislature. However, the same cannot be easily said for the discretionary power of the administration. Due to the dynamism and variety of subjects in administrative law, the use and limits of the administrative body's discretionary power are determined by legislation as well as doctrine and judicial precedents. It must be particularly emphasized that both the judge's and the administrative body's discretionary power are needed. Legal rules can become outdated over time, and sometimes there is no applicable rule for a specific dispute. In such cases, the resolution of the dispute requires the judge's and the administrative body's discretion and interpretation.
Based on this need, Hart included the judge's discretionary power in his theory and discussed it in the context of easy and hard cases. In this study, the administrative body's discretionary power is addressed with a new method, taking into account Hart's evaluations regarding the judge's discretion. Within the context of Hart's legal theory of easy and hard cases, the administrative body's discretionary power is examined using a comparative and interdisciplinary approach by dividing it into dual categories of easy and hard discretionary powers, and some solutions are proposed.

Keywords

Judge, Administration, Easy and Hard Case, Legal Uncertainty, Sole Discretion

References

• Acun Mekengeç, Merve. “Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında İdarenin Takdir Yetkisi”, Public and Private International Law Bulletin, 43(1), 2023, 233–283.
• Akı, E. İrem. “Hukukun İç Ahlâkı: Lon L. Fuller’ın Görüşleri Çerçevesinde Bir İnceleme”, AÜHFD, 64(1), 2015, 1-35.
• Akıllıoğlu, Tekin. Hangi Hukuka Giriş? Hukuk Üstdili İncelemesine Giriş, Ankara: Yetkin Yayınları, 2020.
• Aktaş, Sururi. “Hart ve Dworkin’e Karşı Otorite Olarak Hukuk (Hart)”, AÜEHFD, VIII(3-4), 2004, 1-21.
• Aktaş, Sururi. “Pozitif Hukukta Boşluk Kavramı (Boşluk)”, EÜHFD, XIV(1-2), 2010, 1-28.
• Akyılmaz vd., Türk İdare Hukuku (İdare), Ankara: Seçkin Yayınevi, 2023.
• Akyılmaz vd., Türk İdari Yargılama Hukuku (İdari Yargılama), Ankara: Seçkin Yayınevi, 2023.
• Altunsu, Onur. Analitik Pozitivizm Açısından Yargıcın Hukuk Yaratması, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Atay, Ender Ethem. İdare Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi, 2018.
• Cotterrell, Roger. Hukuk Biliminin Politikası: Hukuk Felsefesine Eleştirel Bir Giriş (Çev. Saim Üye), İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• Culver, Keith. “Leaving the Hart-Dworkin Debate”, University of Toronto Law Journal, 51, 2001, 367-398.
• Çağlayan, Ramazan. İdârî Yargılama Hukûku (İdârî Yargılama), Ankara: Seçkin Yayınevi, 2023.
• Çağlayan, Ramazan. “Türk Hukukunda İdarenin Takdir Yetkisinin Yargısal Denetimi (Takdir Yetkisi)”, AÜEHFD, VII(3-4), 171-208.
• Çınar, Merve. Türk Hukuku’nda İdarenin Takdir Yetkisi ve Denetimi, İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Demirdal, Mustafa Balkan. Adalet İlkelerinin Osmanlıdan Günümüze Türk Hukukunda Görünümü (Adalet İlkeleri), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Demirdal, Mustafa Balkan. Hukuki Belirsizlik İddiaları İle İlgili Hâkimlerin Konumu (Hukuki Belirsizlik), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Demirdal, Mustafa Balkan. “Ronald Dworkin’ın Hukuk Teorisi Işığında Yargıçların Rolü” (Yargıçların Rolü), Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVIII(3-4), 2014, 789-820.
• Dicey, Albert V. “Hukuk Devleti: Doğası ve Genel Uygulamalar”, Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal, ed. Ali Rıza Çoban vd. Ankara: Adres Yayınları, 2008.
• Dişbudak, Aylin vd. “Hâkimin Takdir Hakkının Yargıtayca Denetlenmesi”, Ankara Barosu Dergisi, (1), 2006, 11-32.
• Dinçkol, Abdullah. “Hâkimin Takdir Yetkisinin Kullanılması Sürecinde Hakkaniyet”, HFSA, 9, 173-188.
• Dworkin, Ronald. Hakları Ciddiye Almak, (Çev. Ahmet Ulvi Türkbağ), Ankara: Dost Kitabevi, 2007.
• Edis, Seyfullah. “Hukukun Uygulanmasında Yargıca Tanınmış Takdir Yetkisi”, AÜHFD, 30(1), 1973, 169-196.
• Gözler, Kemal. İdare Hukuku, C. I, Bursa: Ekin Yayınevi, 2019.
• Gözübüyük, Şeref. Yönetim Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2005.
• Gülgeç, Yahya Berkol. “Interrelationship Between Validity, Efficacy And Coerciveness”, Ankara Ünivesitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 66(4), 2017, 677-729.
• Günday, Metin. İdarenin Takdir Yetkisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Doçentlik Tezi, 1982.
• Hart, H. L. A. “Discretion”, Harvard Law Review, 127(2), 2013, 652-665.
• Hart, H. L. A. “Pozitivizm ve Hukuk ile Ahlakın Ayrılması”, (Çev. Ertuğrul Uzun), iç. H. L. A Hart ve Hukuk-Ahlak Ayrımı, (Ed. Sercan Gürler), İstanbul: Tekin Yayınevi, 2015.
• Hart, H.L.A. Hukuk, Özgürlük, Ahlak (Özgürlük), (Çev. Erol Öz), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2000.
• Hart, H.L.A. The Concept of Law (The Concept), Oxford: Oxford University Press, 1994.
• İspir, Zeynep. “H.L.A. Hart’ın “Takdir” Metni Üzerine Bir İnceleme”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 2020, 228-241.
• İspir Toprak, Zeynep. H.L.A. Hart’ta Açık Metin Kavramı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Kalabalık, Halil. “İdare Hukukunda Takdir Yetkisi Kavramı ve Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması (Takdir Yetkisi)”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(2), 1997, 205-232.
• Kalabalık, Halil. “İdarenin Takdir Yetkisinin Sınırları ve Yargısal Denetimi (Yargısal Denetimi)”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 1999, 172-211.
• Kara, Mustafa. “Kur’ân’da ‘Adâlet Kavramı ve Güncel Değeri”, OMÜİFD, 34, 2013, 137‐172.
• Karahanoğulları, Onur. “İdarenin Yargısal Denetimine Yönelik Anayasa Değişiklikleri ve Takdir Yetkisinin Yargısal Denetimi”, Mülkiye Dergisi, 35(270), 2013, 43-62.
• Kaya, Cemil. İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Kaya, Seyithan. “Eşitlik, Pozitif Ayrımcılık ve Dağıtıcı Adalet İlkeleri Çerçevesinde İdarenin Yükümlülüklerinin Değerlendirilmesi”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 21, 2022, 1-36.
• Keating, Gregory C. “Justifying Hercules: Ronald Dworkin and the Rule of Law”, American Bar Foundation Research Journal, 12(2/3), 1987, 525-535.
• Kızılkaya Doğru, Ezgi. Takdir Marjı Doktrini’nin İdari Yargıdaki Yansımaları, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Lyons, David. “ Open Texture and the Possibility of Legal Interpretation”, Law and Philosophy, 18(3), 1999, 297-310.
• Onar, Sıddık Sami. İdare Hukuku’nun Umumi Esasları, C. I, İstanbul: İsmail Akgün Matbaacılık, 1966.
• Özkök, Gülriz. “Hukuki Belirsizlik Problemi Üzerine”, AÜHFD, 51(2), 2002, 1-18.
• Seçkin vd. “İdari İşlemlerde Takdir Yetkisi ve Gerekçe İlkesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21(2), 2015, 509-534.
• Schauer, Frederick. “Hart Öncesi Pozitivizm”, (Çev. Muhammet Koçakgöl), EBYÜ-HFD, 25(1), 2021, 101-128.
• Surlu, Aydan Ömür. H.L.A. Hart’ta Tanıma Kuralı, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstirüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Şahin Ceylan, Şule. H.L.A. Hart’ın Hukuk Kuramı (Hart), İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2014.
• Şahin Ceylan, Şule. “H.L.A. Hart'ın Yaklaşımıyla Hukuk Kavramı (Hukuk Kavramı)”, iç. Hukuka Felsefi ve Sosyolojik Bakışlar-V Sempozyum, İstanbul Barosu-HFSA Bildiriler/1, İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 2012, 79-86.
• Şirin, Kübra Memnune. “Kur’an-ı Kerim’de Adalet Kavramı”, http://www.kurav.com. erişim 25.03.2018.
• Tan, Turgut. İdare Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi, 2018.
• Tuncay, Aydın H. İdare Hukuku ve İdari Yargının Bazı Sorunları, Ankara: Danıştay Tasnif ve Yayın Bürosu Yayınları No: 14, Başbakanlık Basımevi, 1972.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi. “Böyle Yazıldı, Böyle Uygulansın: Hâkimin Takdir Yetkisinin Teori ve Pratiği” (Böyle Yazıldı), Ankara Barosu Kurultayı-II, 2006, 560-574.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi. Kanıtlanamayanı Kanıtlamak: Ronald Dworkin’in Hukuk Kuramı (Hukuk Kuramı), İstanbul: Derin Yayınları, 2012.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi. “Hart-Dworkin Tartışmasının Ana Hatları” (Hart-Dworkin), Anayasa Yargısı Dergisi, 28, 2011, 71-81.
• Torun, Yıldırım. Ronald Dworkın’in Hukuk ve Siyaset Felsefesi’nde Adalet, Eşitlik ve Özgürlük Sorunu, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Ulusoy, Ali D. Türk İdare Hukuku, Ankara: Yetkin Basınevi, 2022.
• Uygur, Gülriz. “Hukuki Pozitivizmin Değişen Yüzü Mü?”, AÜHFD, 52(3), 2003, 145-176.
• Uygur, Gülriz “Hukukla Ahlakilik Arasındaki Liberal Gelenek: John Rawls’un Yaklaşımı”, HFSA, 11, 2005, 42-48.