Lübnan’ın Cebel-i Âmil Bölgesinde Şiî İlim Geleneğinin Oluşumu

Duran Eski

doi:10.48203/siader.1400407

Research Article

The Formation of the Shi‘īte Scientific Tradition in the Jabal ‘Āmil Region of Lebanon

Year 2023, Volume: 5 Issue: 2, 138 - 165, 31.12.2023

Duran Eski

https://doi.org/10.48203/siader.1400407

Abstract

Although there is disagreement about its historical borders, Jabal ‘Āmil is a region known today as Southern Lebanon. Some Shi‘īte scholars attribute the spread of Shī‘ism in this region to Abu Dharr (d. 32/653). This view is very difficult to support and it is not known exactly when Shī‘ism spread in the region. However, Shī‘ism has been prominent in society since the 4/10th century. Muhammad ibn Makkī known as al-Shahīd al-Awwal (d. 786/1384) contributed to the scientific, cultural and social development of the Jabal ‘Āmil region with the activities he carried out based in Jezzīne. Although there were some scholars who grew up in the region before him, al-Shahīd al-Awwal was accepted as the founder of a scientific tradition in the Jabal ‘Āmil region. al-Shahīd al-Awwal has become a school with the methods, views and the works he has compiled. Jabal ‘Āmil region became one of the most important Shi‘īte centers in the period after al-Shahīd al-Awwal. In this study, the spread of Shī‘ism in the region of Jabal ‘Āmil, the scientific revival, and the formation of the Shi‘i scholarly tradition in the context of the madrasas that began to be established with al-Shahīd al-Awwal are discussed.

Keywords

History of Islamic Sects, Lebanon, Shī‘a, Jabal ‘Āmil, al-Shahīd al-Awwal

Ethical Statement

This article is derived from his PhD dissertation titled "The Place of the Jabal Amil Region in the Shi'i-Usūlī Tradition: The Case of Muhammad ibn Makkī al-Amilī (Shahīd al-Awwal)". It is declared that scientific and ethical principles were followed during the preparation of this study and all the studies utilized are indicated in the bibliography.

References

Abisaab, Rula Jurdi. “Jabal ‘Âmil”. Encyclopaedia Iranica. Erişim 29 Aralık 2020. www.iranicaonline.org/articles/jabal-amel-2
Abisaab, Rula Jurdi. “The Ulama of Jabal ‘Amil in Safavid Iran, 1501-1736: Marginality, Migration and Social Change”. Iranian Studies 27 (1994), 103-122.
Abisaab, Rula. “Shi’ite Beginnings and Scholastic Tradition in Jabal Âmil in Lebanon”. The Muslim World 89 (1999), 1-21.
Ajend, Yakûb. Kıyâm-ı Şi‘î Serbedârân. Tahran: Neşr-i Göstere, 1363.
Algar, Hamid. “Hür el-Âmilî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/493-494. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Âlu Safâ, Muhammed Câbir. Târîhu Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’n-Nehâr, t.y.
Arıkan, Adem. “Abbasî Halifesi Nasır Lidinillâh’ın Şiî Siyaseti”. İlahiyat Akademi Dergisi 5 (2017), 147-164. Arıkan, Adem. “Zeynüddı̇n el-Âmı̇lı̂’nı̇n Öldürülmesı̇yle İlgı̇lı̇ İmâmı̇yye Tabakât Kı̇taplarındakı̇ Kurguların Değerlendı̇rı̇lmesı̇”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009), 87-112.
Arıkan, Adem. Büyük Selçuklular Döneminde Şîa. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Arjomand, Said Amir. The Shadow of God and The Hidden Imam. Chicago: The University of Chicago Press, 1984.
Âsafî, Muhammed Mehdî. “Takdîm”. er-Ravzatü’l-Behiyye fî Şerhi’l-Lüm‘ati’d-Dımaşkıyye. nşr. Muhammed Kelânter. 77-148. Necef: Menşûrâtü Câmiati’n-Necef ed-Dîniyye, 1386.
Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/266-269. Ankara: TDV Yayınları, 1994. Bahrânî, Yusuf b. Ahmed. Lü’lüetü’l-Bahreyn fi’l-İcâzât ve Terâcim-i Ricâli’l-Hadîs. thk. Muhammed Sâdık Bahru’l-Ulûm. Bahreyn: Mektebetü Fahrâvî, 1429/2008.
Bennût, Cihâd. Harekâtü’n-Nidâl fî Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Mîzân, 1993.
Bilge, Mustafa L. “Lübnan (Tarih)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/244-246. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Câbir, Ali Dâvud. el-Halkatü’d-Dâi‘a min Târîhi Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1426/2005.
Chalabi, Tamara. The Shi‘is of Jabal ‘Amil and the New Lebanon: Community and Nation State, 1918-1943. Newyork: Palgrave Macmillan, 2006.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şehîd-i Evvel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/437-440. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Çelenk, Mehmet. 16-17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
Ebu’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl: el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer. el-Matbaatül-Huseyniyye el-Mısriyye, t.y.
Emânî, Muhammed Hüseyin. eş-Şehîdü’l-Evvel: Fakîhü’s-Serbedârân. çev. Kemâl es-Seyyîd. Kum: Müessesetü Ensâriyân, 1415/1995.
Emîn, Muhsin. A‘yânü’ş-Şîa. Beyrut: Dâru’t-Teâruf, 1403/1983.
Emîn, Muhsin. Hıtatu Cebeli Âmil. Beyrut: ed-Dâru’l-Âlemiyye, 1983.
Fakîh, Muhammed Takî. Cebelü Âmil fi’t-Târîh. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1406/1986.
Ferhân, Adnân. Târîhu Havzâti’l-İlmiyye ve’l-Medârisi’d-Dîniyye inde’ş-Şîati’l-İmâmiyye. Beyrut: Dâru’s-Selâm, 1436/2016.
Güner, Ahmet. Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti. İzmir: 1999.
Hânsârî, Muhammed Bâkır. Ravzâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l-Ulemâ ve’s-Sâdât. thk. Esedullah İsmâiliyyân. Kum: İsmâiliyyân, 1392.
Hourani, Albert. “Cebel-i ‘Amil’den İran’a”. çev. Habib Kartaloğlu. Usûl İslâm Araştırmaları 23/23 (2015), 213-226.
Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasan. Emelü’l-Âmil. thk. Ahmed el-Hüseynî. Bağdad: Mektebetü’l-Endelüs, t.y.
İbn Cübeyr, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. Rihletü İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, t.y.
İbn Hacer, Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1971.
İbn Kâdı Şühbe, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed. Târîhu İbn Kâdı Şühbe. thk. Adnan Derviş. Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-İlmî el-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabîyye, 1977.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ali Şîrî. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2012.
İsfahânî, Abdullah Efendi. Riyâdu’l-Ulemâ ve Hiyâdu’l-Fudalâ. thk. Ahmed el-Hüseynî. Kum: Mektebetü Âyetillâhi’l-Uzmâ el-Mar’aşî en-Necefî, 1403.
Kalkaşendî, Şihâbüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Alî. Subhu’l-A‘şâ fî Sınâʿati’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
Kallek, Cengiz. “Kerekî, Muhakkık-ı Sânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25/280-282. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Karaman, Hayreddîn. “Şiada Fıkıh Usûlü ve Şer’i Deliller”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu. 319-355. İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
Kartaloğlu, Habib. Safevîlerin İlk Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
Kohlberg, Etan “İmâmiyye’den İsaaşeriyye’ye”. çev. Cemil Hakyemez. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3, (2005), 288-301.
Kürd Ali, Muhammed b. Abdirrezzâk b. Muhammed. Hıtatu’ş-Şâm. Dımaşk: Mektebetü’n-Nûrî, 1983. Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1991.
Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-Envâr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1403/1983.
Mekkî, Muhammed Kâzım. el-Hareketü’l-Fikriyye ve’l-Edebiyye fî Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1402/1982.
Mekkî, Muhammed Kâzım. Müntalaku’l-Hayâti’s-Sekâfiyye fî Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’z-Zehrâ, 1411/1991.
Mervin, Sabrina. “Âmil, Jabal”. Encyclopaedia of Islam Three. Erişim 20 Ekim 2020. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_22954
Mervin, Sabrina. “Shi’ites in Lebanon”. Encyclopaedia Iranica. Erişim 30 Ekim 2020. http://www.iranicaonline.org/articles/shiites-in-lebanon
Momen, Moojan. An Introduction to Shî‘î Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi’ism. New Haven: Yale University, 1985.
Muhâcir, Ca‘fer. “eş-Şehidü’l-Evvel: asruhü, sîretühü, a’mâlühü ve mâ mekese minhâ”. Mevsûatü’ş-Şehîdi’l-Evvel: el-Medhal. 137-284. Kum: Merkezü’l-Ulûm ve’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye-Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1435/2014.
Muhâcir, Ca‘fer. Cebelü Âmil Beyne’ş-Şehîdeyn. Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-Fransiyyü li Şarki’l-Ednâ, 2005.
Muhâcir, Ca‘fer. eş-Şîa fi’l-Âlem. Ba‘lebek: Merkezü Bahâeddîn el-Âmilî, 2019.
Muhâcir, Ca‘fer. et-Te’sîs li Târîhi’ş-Şîa fî Lübnân ve Sûriye. Beyrut: Dâru’l-Melâk, 1992.
Muhâcir, Ca‘fer. Neş’etü’l-Fıkhi’l-İmâmî ve Medârisühü. Beyrut: Merkezü’l-Hadâra li-Tenmiyeti’l-Fikri’l-İslâmî, 2017.
Muhâcir, Ca‘fer. Şîatü Lübnân ve’l-Müntalaku’l-Hakîkî li-Târîhihi. Ba‘lebek: Dâru Bahâeddîn el-Âmilî, 1434/2013.
Muhājir, Ja‘far. “Jabal ‘Āmil”. Hawza-yı ‘Ilmiyya: Shi‘ī Teaching Institution, ed. Gholamali Haddad Adel v.d. 157-174. London: EWI Press, 2012.
Muhtârî, Rızâ. “eş-Şehîdü’l-Evvel: Hayâtühü ve Âsâruhü”. Mevsûatü’ş-Şehîdi’l-Evvel: el-Medhal. Kum: Merkezü’l-Ulûm ve’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye-Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1435/2014.
Mürüvve, Ali. et-Teşeyyu‘ beyne Cebel-i Âmil ve İran. London: Riyad er-Rayyes li’l Kütüb ve’n-Neşr, 1987.
Nâsır-ı Hüsrev. Sefernâme. el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1993.
Newman, Andrew J. “The Myth of the Clerical Migration to Safavid Iran”. Die Welt des Islams 33 (1993), 66-112.
Ni‘me, Abdullah. “Mukaddime”. Kenzü’l-Fevâid. 7-31. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1405/1985.
Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Öz, Mustafa. “Cebeliâmil”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/251-252.Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Öz, Mustafa. “Metâvile”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/404-405. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Öz, Mustafa. “Şehîd-i Sânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/440-441. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Özaydın, Abdulkerim. “Ammâroğulları”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/76-77. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Rezzak, Râmiz. Meysü’l-Cebel Lü’lü’eti Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1426/2005.
Rıza, Ahmet. “Benû Âmile”. el-İrfân 31 (1945), 218-224.
Safedî, Selâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdillâh. A‘yânü’l-Asr ve A‘vânü’n-Nasr. nşr. Ali Ebû Zeyd v.d. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikr el-Muâsır-Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
Safedî, Selâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût ve Türkî Mustafâ. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
Sübeytî, Mustafa Mahmud. el-Hayatü’l-Fikriyye li’l-Ekalliyâti’l-Mezhebiyye fî Lübnan fi’l-Ahdi’l-Memlûkî. Beyrut: Dâru’l-Mevâsım, 1427/2007.
Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-Kübrâ. Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1413.
Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîhu’l-Hulefâ. Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1425/2004.
Şehîd-i Sânî, Zeynüddîn b. Ali el-Âmilî. er-Ravzatü’l-Behiyye fî Şerhi’l-Lüm‘ati’d-Dımaşkıyye. nşr. Muhammed Kelânter. Necef: Menşûrâtü Câmiati’n-Necef ed-Dîniyye, 1386.
Tabâtabâ’i, Hossein Modarressi. An Introduction to Shî‘î Law: A Bibliographical Study. London: Ithaca Press, 1984.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîh. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387.
Tahrânî, Âgâ Büzürg. ez-Zerîa ilâ Tesânîfi’ş-Şîa. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1403/1983.
Tomar, Cengiz. “Suriye (Kültür ve Medeniyet)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/555-557. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Tüsterî, Kâdı Nurullâh el-Mar‘aşî. Mecâlisü’l-Mü’minîn. Dâru Hişâm, t.y.
Uyar, Mazlum. Şiî Ulemânın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
Winter, Stefan H. “Shams al-Dîn Muhammad ibn Makkî “al-Shahîd al-Awwal” (d.1384) and the Shi’ah of Syria”. Mamluk Studies Review 3 (1999), 149-182.
Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Vâzıh. Büldân. nşr. Muhammed Emîn Dinnâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullah b. Es‘ad. Mir‘âtü’l-Cenân ve ‘İbratü’l-Yakzân fî Ma‘rifeti mâ Yu‘teberu min Havâdisi’z-Zamân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu‘cemü’l-Büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Zâhir, Süleyman. “Cebelü Âmil 1”. el-İrfân 31 (1942), 36-41.
Zâhir, Süleyman. “Cebelü Âmil 2”. el-İrfân 31 (1942), 121-130.
Zâhir, Süleyman. “Sılatü’l-İlm beyne Dımaşk ve Cebel-i Âmil”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmîyyi’l-Arabî 9/5 (Dımaşk 1929), 269-279.
Zâhir, Süleyman. Mu‘cemü Kurâ Cebeli Âmil. Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık li Buhûsi fî Türâsi Ulemâ-i Cebeli Âmil, t.y.
Zâhir, Süleyman. Safahâtü min Târîhi Cebeli Âmil. Beyrut: ed-Dâru’l-İslâmiyye, 2002.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424/2003.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî. el-A‘lâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.

Lübnan’ın Cebel-i Âmil Bölgesinde Şiî İlim Geleneğinin Oluşumu

Year 2023, Volume: 5 Issue: 2, 138 - 165, 31.12.2023

Duran Eski

https://doi.org/10.48203/siader.1400407

Abstract

Cebel-i Âmil bugün Güney Lübnan olarak bilinen bir bölgedir. Bazı Şiî alimler, bu bölgede Şiîliğin yayılmasını Ebû Zer’e (öl. 32/653) dayandırmaktadır. Bu görüşün desteklenmesi oldukça zor olup bölgede Şiîliğin ne zaman yayıldığı ise tam olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte toplumun Şiî görünümünün 4./10. asırdan itibaren belirginleştiği söylenebilir. Şehîd-i Evvel lakabıyla bilinen Muhammed b. Mekkî el-Âmilî (öl. 786/1384), Cizzîn merkezli olarak yürüttüğü faaliyetlerle Cebel-i Âmil bölgesinin ilmî ve kültürel açıdan gelişmesine katkı sağlamıştır. Ondan önce bölgede yetişen bazı âlimler olmakla birlikte Şehîd-i Evvel, Cebel-i Âmil bölgesinde ilim geleneğinin kurucusu olarak kabul edilmiştir. Görüşleri ve telif etmiş olduğu eserleri ile bir ekol haline gelmiştir. Cebel-i Âmil bölgesi Şehîd-i Evvel’den sonraki süreçte en önemli Şiî merkezlerinden biri olmuştur. Bu çalışmada kaynaklardan elde edilen bilgiler çerçevesinde Cebel-i Âmil bölgesinde Şiîliğin yayılması, ilmî hareketliliğin ortaya çıkışı ve Şehîd-i Evvel ile birlikte kurulmaya başlayan medreseler bağlamında Şiî ilim geleneğinin oluşum süreci ele alınmaktadır.

Keywords

İslam Mezhepleri Tarihi, Lübnan, Cebel-i Âmil, Şîa, Şehîd-i Evvel

Ethical Statement

Bu makale “Şiî-Usûlî Gelenekte Cebel-i Âmil Bölgesinin Yeri: Muhammed b. Mekkî el-Âmilî (Şehîd-i Evvel) Örneği” başlıklı Doktora tezinden üretilmiştir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

References

Abisaab, Rula Jurdi. “Jabal ‘Âmil”. Encyclopaedia Iranica. Erişim 29 Aralık 2020. www.iranicaonline.org/articles/jabal-amel-2
Abisaab, Rula Jurdi. “The Ulama of Jabal ‘Amil in Safavid Iran, 1501-1736: Marginality, Migration and Social Change”. Iranian Studies 27 (1994), 103-122.
Abisaab, Rula. “Shi’ite Beginnings and Scholastic Tradition in Jabal Âmil in Lebanon”. The Muslim World 89 (1999), 1-21.
Ajend, Yakûb. Kıyâm-ı Şi‘î Serbedârân. Tahran: Neşr-i Göstere, 1363.
Algar, Hamid. “Hür el-Âmilî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/493-494. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Âlu Safâ, Muhammed Câbir. Târîhu Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’n-Nehâr, t.y.
Arıkan, Adem. “Abbasî Halifesi Nasır Lidinillâh’ın Şiî Siyaseti”. İlahiyat Akademi Dergisi 5 (2017), 147-164. Arıkan, Adem. “Zeynüddı̇n el-Âmı̇lı̂’nı̇n Öldürülmesı̇yle İlgı̇lı̇ İmâmı̇yye Tabakât Kı̇taplarındakı̇ Kurguların Değerlendı̇rı̇lmesı̇”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009), 87-112.
Arıkan, Adem. Büyük Selçuklular Döneminde Şîa. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Arjomand, Said Amir. The Shadow of God and The Hidden Imam. Chicago: The University of Chicago Press, 1984.
Âsafî, Muhammed Mehdî. “Takdîm”. er-Ravzatü’l-Behiyye fî Şerhi’l-Lüm‘ati’d-Dımaşkıyye. nşr. Muhammed Kelânter. 77-148. Necef: Menşûrâtü Câmiati’n-Necef ed-Dîniyye, 1386.
Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/266-269. Ankara: TDV Yayınları, 1994. Bahrânî, Yusuf b. Ahmed. Lü’lüetü’l-Bahreyn fi’l-İcâzât ve Terâcim-i Ricâli’l-Hadîs. thk. Muhammed Sâdık Bahru’l-Ulûm. Bahreyn: Mektebetü Fahrâvî, 1429/2008.
Bennût, Cihâd. Harekâtü’n-Nidâl fî Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Mîzân, 1993.
Bilge, Mustafa L. “Lübnan (Tarih)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/244-246. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Câbir, Ali Dâvud. el-Halkatü’d-Dâi‘a min Târîhi Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1426/2005.
Chalabi, Tamara. The Shi‘is of Jabal ‘Amil and the New Lebanon: Community and Nation State, 1918-1943. Newyork: Palgrave Macmillan, 2006.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şehîd-i Evvel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/437-440. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Çelenk, Mehmet. 16-17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
Ebu’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl: el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer. el-Matbaatül-Huseyniyye el-Mısriyye, t.y.
Emânî, Muhammed Hüseyin. eş-Şehîdü’l-Evvel: Fakîhü’s-Serbedârân. çev. Kemâl es-Seyyîd. Kum: Müessesetü Ensâriyân, 1415/1995.
Emîn, Muhsin. A‘yânü’ş-Şîa. Beyrut: Dâru’t-Teâruf, 1403/1983.
Emîn, Muhsin. Hıtatu Cebeli Âmil. Beyrut: ed-Dâru’l-Âlemiyye, 1983.
Fakîh, Muhammed Takî. Cebelü Âmil fi’t-Târîh. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1406/1986.
Ferhân, Adnân. Târîhu Havzâti’l-İlmiyye ve’l-Medârisi’d-Dîniyye inde’ş-Şîati’l-İmâmiyye. Beyrut: Dâru’s-Selâm, 1436/2016.
Güner, Ahmet. Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti. İzmir: 1999.
Hânsârî, Muhammed Bâkır. Ravzâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l-Ulemâ ve’s-Sâdât. thk. Esedullah İsmâiliyyân. Kum: İsmâiliyyân, 1392.
Hourani, Albert. “Cebel-i ‘Amil’den İran’a”. çev. Habib Kartaloğlu. Usûl İslâm Araştırmaları 23/23 (2015), 213-226.
Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasan. Emelü’l-Âmil. thk. Ahmed el-Hüseynî. Bağdad: Mektebetü’l-Endelüs, t.y.
İbn Cübeyr, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. Rihletü İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, t.y.
İbn Hacer, Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1971.
İbn Kâdı Şühbe, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed. Târîhu İbn Kâdı Şühbe. thk. Adnan Derviş. Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-İlmî el-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabîyye, 1977.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ali Şîrî. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2012.
İsfahânî, Abdullah Efendi. Riyâdu’l-Ulemâ ve Hiyâdu’l-Fudalâ. thk. Ahmed el-Hüseynî. Kum: Mektebetü Âyetillâhi’l-Uzmâ el-Mar’aşî en-Necefî, 1403.
Kalkaşendî, Şihâbüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Alî. Subhu’l-A‘şâ fî Sınâʿati’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
Kallek, Cengiz. “Kerekî, Muhakkık-ı Sânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25/280-282. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Karaman, Hayreddîn. “Şiada Fıkıh Usûlü ve Şer’i Deliller”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu. 319-355. İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
Kartaloğlu, Habib. Safevîlerin İlk Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
Kohlberg, Etan “İmâmiyye’den İsaaşeriyye’ye”. çev. Cemil Hakyemez. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3, (2005), 288-301.
Kürd Ali, Muhammed b. Abdirrezzâk b. Muhammed. Hıtatu’ş-Şâm. Dımaşk: Mektebetü’n-Nûrî, 1983. Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1991.
Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-Envâr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1403/1983.
Mekkî, Muhammed Kâzım. el-Hareketü’l-Fikriyye ve’l-Edebiyye fî Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1402/1982.
Mekkî, Muhammed Kâzım. Müntalaku’l-Hayâti’s-Sekâfiyye fî Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’z-Zehrâ, 1411/1991.
Mervin, Sabrina. “Âmil, Jabal”. Encyclopaedia of Islam Three. Erişim 20 Ekim 2020. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_22954
Mervin, Sabrina. “Shi’ites in Lebanon”. Encyclopaedia Iranica. Erişim 30 Ekim 2020. http://www.iranicaonline.org/articles/shiites-in-lebanon
Momen, Moojan. An Introduction to Shî‘î Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi’ism. New Haven: Yale University, 1985.
Muhâcir, Ca‘fer. “eş-Şehidü’l-Evvel: asruhü, sîretühü, a’mâlühü ve mâ mekese minhâ”. Mevsûatü’ş-Şehîdi’l-Evvel: el-Medhal. 137-284. Kum: Merkezü’l-Ulûm ve’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye-Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1435/2014.
Muhâcir, Ca‘fer. Cebelü Âmil Beyne’ş-Şehîdeyn. Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-Fransiyyü li Şarki’l-Ednâ, 2005.
Muhâcir, Ca‘fer. eş-Şîa fi’l-Âlem. Ba‘lebek: Merkezü Bahâeddîn el-Âmilî, 2019.
Muhâcir, Ca‘fer. et-Te’sîs li Târîhi’ş-Şîa fî Lübnân ve Sûriye. Beyrut: Dâru’l-Melâk, 1992.
Muhâcir, Ca‘fer. Neş’etü’l-Fıkhi’l-İmâmî ve Medârisühü. Beyrut: Merkezü’l-Hadâra li-Tenmiyeti’l-Fikri’l-İslâmî, 2017.
Muhâcir, Ca‘fer. Şîatü Lübnân ve’l-Müntalaku’l-Hakîkî li-Târîhihi. Ba‘lebek: Dâru Bahâeddîn el-Âmilî, 1434/2013.
Muhājir, Ja‘far. “Jabal ‘Āmil”. Hawza-yı ‘Ilmiyya: Shi‘ī Teaching Institution, ed. Gholamali Haddad Adel v.d. 157-174. London: EWI Press, 2012.
Muhtârî, Rızâ. “eş-Şehîdü’l-Evvel: Hayâtühü ve Âsâruhü”. Mevsûatü’ş-Şehîdi’l-Evvel: el-Medhal. Kum: Merkezü’l-Ulûm ve’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye-Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1435/2014.
Mürüvve, Ali. et-Teşeyyu‘ beyne Cebel-i Âmil ve İran. London: Riyad er-Rayyes li’l Kütüb ve’n-Neşr, 1987.
Nâsır-ı Hüsrev. Sefernâme. el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1993.
Newman, Andrew J. “The Myth of the Clerical Migration to Safavid Iran”. Die Welt des Islams 33 (1993), 66-112.
Ni‘me, Abdullah. “Mukaddime”. Kenzü’l-Fevâid. 7-31. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1405/1985.
Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Öz, Mustafa. “Cebeliâmil”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/251-252.Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Öz, Mustafa. “Metâvile”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/404-405. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Öz, Mustafa. “Şehîd-i Sânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/440-441. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Özaydın, Abdulkerim. “Ammâroğulları”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/76-77. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Rezzak, Râmiz. Meysü’l-Cebel Lü’lü’eti Cebeli Âmil. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1426/2005.
Rıza, Ahmet. “Benû Âmile”. el-İrfân 31 (1945), 218-224.
Safedî, Selâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdillâh. A‘yânü’l-Asr ve A‘vânü’n-Nasr. nşr. Ali Ebû Zeyd v.d. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikr el-Muâsır-Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
Safedî, Selâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût ve Türkî Mustafâ. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
Sübeytî, Mustafa Mahmud. el-Hayatü’l-Fikriyye li’l-Ekalliyâti’l-Mezhebiyye fî Lübnan fi’l-Ahdi’l-Memlûkî. Beyrut: Dâru’l-Mevâsım, 1427/2007.
Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-Kübrâ. Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1413.
Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîhu’l-Hulefâ. Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1425/2004.
Şehîd-i Sânî, Zeynüddîn b. Ali el-Âmilî. er-Ravzatü’l-Behiyye fî Şerhi’l-Lüm‘ati’d-Dımaşkıyye. nşr. Muhammed Kelânter. Necef: Menşûrâtü Câmiati’n-Necef ed-Dîniyye, 1386.
Tabâtabâ’i, Hossein Modarressi. An Introduction to Shî‘î Law: A Bibliographical Study. London: Ithaca Press, 1984.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîh. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387.
Tahrânî, Âgâ Büzürg. ez-Zerîa ilâ Tesânîfi’ş-Şîa. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1403/1983.
Tomar, Cengiz. “Suriye (Kültür ve Medeniyet)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/555-557. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Tüsterî, Kâdı Nurullâh el-Mar‘aşî. Mecâlisü’l-Mü’minîn. Dâru Hişâm, t.y.
Uyar, Mazlum. Şiî Ulemânın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
Winter, Stefan H. “Shams al-Dîn Muhammad ibn Makkî “al-Shahîd al-Awwal” (d.1384) and the Shi’ah of Syria”. Mamluk Studies Review 3 (1999), 149-182.
Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Vâzıh. Büldân. nşr. Muhammed Emîn Dinnâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullah b. Es‘ad. Mir‘âtü’l-Cenân ve ‘İbratü’l-Yakzân fî Ma‘rifeti mâ Yu‘teberu min Havâdisi’z-Zamân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu‘cemü’l-Büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Zâhir, Süleyman. “Cebelü Âmil 1”. el-İrfân 31 (1942), 36-41.
Zâhir, Süleyman. “Cebelü Âmil 2”. el-İrfân 31 (1942), 121-130.
Zâhir, Süleyman. “Sılatü’l-İlm beyne Dımaşk ve Cebel-i Âmil”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmîyyi’l-Arabî 9/5 (Dımaşk 1929), 269-279.
Zâhir, Süleyman. Mu‘cemü Kurâ Cebeli Âmil. Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık li Buhûsi fî Türâsi Ulemâ-i Cebeli Âmil, t.y.
Zâhir, Süleyman. Safahâtü min Târîhi Cebeli Âmil. Beyrut: ed-Dâru’l-İslâmiyye, 2002.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424/2003.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî. el-A‘lâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.

There are 88 citations in total.

Details

Primary Language	Turkish
Subjects	Middle East Studies, Islamic Sects
Journal Section	Research Articles
Authors	Duran Eski 0000-0002-4234-5360
Publication Date	December 31, 2023
Submission Date	December 5, 2023
Acceptance Date	December 29, 2023
Published in Issue	Year 2023 Volume: 5 Issue: 2

Cite

ISNAD	Eski, Duran. “Lübnan’ın Cebel-I Âmil Bölgesinde Şiî İlim Geleneğinin Oluşumu”. Turkish Journal of Shiite Studies 5/2 (December 2023), 138-165. https://doi.org/10.48203/siader.1400407.

Download Cover Image

Article Files

Full Text

This work is licensed under a Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).