“ÖĞRETİMİN YOLU OYUNDAN GEÇER”: OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞUNDA OYUN BECERİLERİNE YÖNELİK NİTEL BİR İNCELEME

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 385 - 419, 31.05.2023

Dinçer Saral

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1251140

Öz

Oyun, bireyin aktif katılımını, gönüllülüğünü ve güdülenmesini gerektiren, gerçekleştirilir-ken bireye haz veren ve onu daha fazla güdüleyen sosyal etkinliklerdir. Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan çocukların dil ve iletişim, sosyal etkileşim ve taklit becerilerinde yaşadıkları yetersizlikler nedeniyle özellikle oyun becerileri en çok güçlük yaşadıkları bece-rilerden biri haline gelmektedir. Bu araştırmada, OSB olan çocuğa sahip ebeveynlerin ço-cuklarının sahip olması gerektiğini düşündükleri oyun becerilerine, gereksinimlerine, oyun becerilerinin öğretiminin önemine ve ebeveynlerin oyun öğretiminde bilgi ve beceri gereksi-nimlerine yönelik görüşlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Durum çalışması modeliyle tasarlanan araştırmanın katılımcıları OSB olan çocuğa sahip 12 ebeveynden oluşmakta-dır. Araştırma amaçları doğrultusunda veriler yarı yapılandırılmış görüşmelerle toplanmış ve içerik analizi ile analiz edilmiştir. Bulgular, ebeveynlerin oyun becerilerini öğret-me/öğrenme, etkileşim ve sosyalleşme aracı olarak tanımladıklarını, çocuklarının oyun becerilerini edinmelerini önemli ve öncelikli bulduklarını ve çocuklarının oyun bağlamları-nın ebeveyn-merkezli olduğunu göstermiştir. Ayrıca, ebeveynlerin çocuklarının sınırlı dü-zeyde oynadıkları, oyunlarının yineleyici davranışlarla örüntülendiği, çocuklarının sosyal-leştireceği nedeniyle sosyodramatik oyun becerilerini edinmeleri, çocuklarının oyun beceri-lerini desteklemek amacıyla eğitim gereksinimlerinin bulunduğu ve bu gereksinimin aile eğitimleriyle karşılanması gerektiği görüşüne sahip olduklarını göstermiştir. Araştırmada elde edilen bulgular alanyazın çerçevesinde tartışılmış ve ileri uygulamalara ve araştırma-lara yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

otizm, oyun, nitel, görüşme, anne, ebeveyn

Teşekkür

Araştırmanın planlanması sürecinde sunduğu değerli katkıları için danışmanım Prof. Dr. Burcu Ülke-Kürkçüoğlu’na teşekkür ederim.

Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). Diganostic and statistical manual of Mental Disorders. APA.
• Barton, E. E., Murray, R., O'Flaherty, C., Sweeney, E. M., & Gossett, S. (2020). Teaching object play to young children with disabilities: A systematic review of methods and rigor. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 125(1), 14-36. https://doi.org/10.1352/1944-7558-125.1.14
• Bentenuto, A., De Falco, S., & Venuti, P. (2016). Mother-child play: A comparison of au-tism spectrum disorder, Down syndrome, and typical development. Frontiers in Psychology, 7(1), 1829. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01829
• Boucher, J. (1999). Editorial: Interventions with children with autism methods based on play. Child Language Teaching and Therapy, 15(1), 1–5. https://doi.org/10.1177/026565909901500101
• Cesur, M. Ş., & Odluyurt, S. (2019). An investigation of the opinions and suggestions of parents and teachers about the teaching of play skills to children with autism spec-trum disorders. International Journal of Early Childhood Special Education, 11(2), 128-140. https://doi.org/10.20489/intjecse.670469
• Chan, P., Chen, C., Feng, H., Lee, Y., & Chen, K. (2016). Theory of mind deficit is associat-ed with pretend play performance, but not playfulness, in children with autism spectrum disorder. Hong Kong Journal of Occupational Therapy, 28(1), 43-52. https://doi.org/10.1016/j.hkjot.2016.09.002
• Charlop, M. H., Lang, R., & Rispoli, M. (2018). Play and social skills for children with autism spectrum disorder. Springer International Publishing.
• Creswell, J. W. (2014). Research design qualitative, quantitative and mixed methods ap-proaches. SAGE Publications.
• Değirmenci, H. D., & Olçay, S. (2022). Model olma ve model olmanın bileşen olarak kullanıldığı uygulamalar. Ç. Aykut & S. Olçay (Eds.), Özel Gereksinimli Bireyler İçin Etkili Öğretim Yöntemleri içinde (s. 121-152). Vize Akademik.
• Dijkstra-de Neijs, L., Tisseur, C., Kluwen, L. A., van Berckelaer-Onnes, I. A., Swaab, H., & Ester, W. A. (2021). Effectivity of play-based interventions in children with autism spectrum disorder and their parents: a systematic review. Journal of Autism and Developmental Disorders, 1-30. https://doi.org/10.1007/s10803-021-05357-2
• Fedewa, M., Watkins, L., Barnard-Brak, L., & Akemoglu, Y. (2022). A systematic review and meta-analysis of single case experimental design play interventions for chil-dren with autism and their peers. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 1-23. https://doi.org/10.1007/s40489-022-00343-5
• Fylan, F. (2005). Semi-structured interviewing. J. Miles ve P. Gilbert (Eds.), A handbook of research methods for clinical and health psychology (s. 65-78). Oxford University Press.
• Gülveren, A. Ç., Özkan, Ş. Y., & Öncül, N. (2022). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara oyun becerilerinin öğretimine ilişkin özel eğitim öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. Journal of Qualitative Research in Education, 29(1), 56-77. https://doi.org/10.14689/enad.29.3
• Jarrold, C., Boucher, J., & Smith, P. K. (1996). Generativity deficits in pretend play in au-tism. British Journal of Developmental Psychology, 14(3), 275-300. https://doi.org/10.1111/j.2044-835X.1996.tb00706.x
• Kent, C., Cordier, R., Joosten, A., Wilkes-Gillan, S., Bundy, A., & Speyer, R. (2020). A sys-tematic review and meta-analysis of interventions to improve play skills in chil-dren with autism spectrum disorder. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 7(1), 91-118. https://doi.org/10.1007/s40489-019-00181-y
• Kırcaali-İftar, G., & Odluyurt, S. (2012). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere iletişim becerilerinin kazandırılması. E. Tekin-İftar (Ed.), Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar ve eğitimleri içinde (s. 329-368). Vize Akademik.
• Kuhaneck, H., Spitzer, S. L., & Bodison, S. C. (2020). A systematic review of interventions to improve the occupation of play in children with autism. OTJR: Occupation, Participation and Health, 40(2), 83-98. https://doi.org/10.1177/1539449219880531
• LaBrot, Z. C., Radley, K. C., Dart, E., Moore, J., & Cavell, H. J. (2018). A component anal-ysis of behavioral skills training for effective instruction delivery. Journal of Fami-ly Psychotherapy, 29(2), 122-141. https://doi.org/10.1080/08975353.2017.1368813
• Lifter, K. (2008). Teaching reciprocal imitation skills to parents of young children with autism supports socially valid parent engagement with their children. Evidence-Based Communication Assessment and Intervention, 2(1), 14-16. https://doi.org/10.1080/17489530801948688
• Lifter, K., Mason E.J., & Barton, E.E. (2011). Children’s play: where we have been and where we could go. Journal of Early Intervention, 33(4), 281-297. https://doi.org/10.1177/1053815111429465
• Lory, C., Rispoli, M., & Gregori, E. (2018). Play interventions involving children with autism spectrum disorder and typically developing peers: A review of research quality. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 5(1), 78-89. https://doi.org/10.1007/s40489-017-0124-2
• McLoyd, V. C. (1982). Social class differences in sociodramatic play: A critical review. Developmental Review, 2(1), 1-30. https://doi.org/10.1016/0273-2297(82)90002-8
• Papacek, A. M., Chai, Z., & Green, K. B. (2016). Play and social interaction strategies for young children with autism spectrum disorder in inclusive preschool settings. Young exceptional children, 19(3), 3-17. https://doi.org/10.1177/1096250615576802
• Parten, M. B. (1932). Social participation among pre-school children. The Journal of Ab-normal and Social Psychology, 27(3), 243. https://doi.org/10.1037/h0074524
• Patton, M. (2002). Qualitative Research and Evaluation Methods. Sage Publications.
• Petursdottir, A. L., & Gudmundsdottir, T. (2021). Supporting social play skill acquisition and generalization of children with autism through video modeling. Journal of Au-tism and Developmental Disorders, 1-12. https://doi.org/10.1007/s10803-021-05204-4
• Phillips, N., & Beavan, L. (2012). Teaching play to children with autism: Practical inter-ventions using Identiplay. Sage Publications.
• Russell, A., & Saebel, J. (1997). Individual differences in parent-child play styles: their nature and possible consequences. Meeting of the Society for Research in Child Development
• Saral, D., & Ulke-Kurkcuoglu, B. (2022). Using least-to-most prompting to increase the frequency and diversity of pretend play in children with autism. Topics in Early Childhood Special Education, 42(1), 33-49. https://doi.org/10.1177/0271121420942850
• Schaefer, J. M., & Andzik, N. R. (2021). Evaluating behavioral skills training as an evi-dence-based practice when training parents to intervene with their children. Behavior Modification, 45(6), 887-910. https://doi.org/10.1177/0145445520923996
• Schreibman, L., Dawson, G., Stahmer, A. C., Landa, R., Rogers, S. J., McGee, G. G., & Hal-laday, A. (2015). Naturalistic developmental behavioral interventions: Empirically validated treatments for autism spectrum disorder. Journal of Autism and Devel-opmental Disorders, 45(8), 2411–2428. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2407-8
• Smilansky, S. (1968). The effects of sociodramatic play on disadvantaged preschool children. Wiley.
• Stagnitti, K., & Unsworth, C. (2000). The importance of pretend play in child development: An occupational therapy perspective. British Journal of Occupational Therapy, 63(3), 121-127. https://doi.org/10.1177/030802260006300306
• Thorp, D. M., Stahmer, A. C., & Schreibman, L. (1995). Effects of sociodramatic play training on children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 25(3), 265-282. https://doi.org/10.1007/BF02179288
• Töret, G., Özdemir, S., Selimoğlu, Ö. G., & Özkubat, U. (2014). Otizmli çocuğa sahip olan ebeveynlerin çocuklarının günlük yaşam özellikleri, günlük oyun etkileşimleri, problem davranışlar ve iletişim stillerine ilişkin görüşleri. Ege Eğitim Dergisi, 15(1), 1-44. https://doi.org/10.12984/eed.12243
• Ülke-Kürkçüoğlu, B. (2013). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara oyun becerilerinin öğretimi. E. Tekin-İftar (Ed.), Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar ve eğitimleri içinde (s. 421-468). Vize Yayıncılık.
• Wolfberg, P. J. (1999). Play ve imagination in children with autism. Teachers College Press.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Zachary C. LaBrot, Keith C. Radley, Evan Dart, James Moore & Hannah J. Cavell (2018) A component analysis of behavioral skills training for effective instruction deliv-ery, Journal of Family Psychotherapy, 29(2), 122-141. https://doi.org/10.1080/08975353.2017.1368813
• Zhao, Y. V., & Gibson, J. L. (2022). Evidence for protective effects of peer play in the early years: better peer play ability at age 3 years predicts lower risks of externalising and internalising problems at age 7 years in a longitudinal cohort analysis. Child Psychiatry & Human Development, 1-16. https://doi.org/10.1007/s10578-022-01368-x