21 Temmuz 1946 Milletvekili Genel Seçimlerinde İstanbul Vilayeti

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1621 - 1651, 21.10.2023

M. Serhan Yücel

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1358453

Öz

Türk siyasal hayatının çok partili ve tek dereceli ilk seçimi olma özelliğini taşıyan 21 Temmuz 1946 milletvekili erken genel seçimlerine hukuksuzluk ve usulsüzlük damgasını vurmuştur. Seçimin öncesinde, sandık başında ve sandıkların kapanmasından sonra yaşananlar 1946 seçimlerinin hileli seçim olarak adlandırılmasına yol açmıştır. Bu nedenle 1946 seçimleri, hem hukukun, hem siyasetin, hem de tarihin alanına girmektedir. Öte yandan seçime şaibe bulaşmayan tek bir il veya ilçenin olmaması, Türk insanını süratle politize etmeye yaramış, demokrasiye geçiş sürecini hızlandırmıştır. Hileli seçimlerde şikâyetler belli noktalarda toplanmıştır. Bunların başında seçimlerin yargının değil de idarenin denetim ve gözetiminde olması dolayısıyla muhalefet partisini destekleyenlerin tutuklanması, dövülmesi, oy vermelerinin engellenmesi gibi kamu güçleri tarafından yapılan baskılar gelmektedir. Oyların açıktan verilmesi, oy sayım ve döküm işleminin kapalı odalarda iktidar partisi mensuplarınca gerçekleştirilmesi ayrıca oy pusulalarının sayıldıktan sonra yakılarak imha edilmesi gibi seçim hukukunun temel ilkelerine aykırılık bir başka itiraz konusu olmuştur. Türkiye’nin her köşesinden gelen bu tepkilere seçim akşamı bir yenisi eklenmiş, CHP tek parti döneminin refleksiyle hareket ederek İstanbul’da kaybettiği seçimlere müdahale etmiştir. Aslında DP, İstanbul’u tartışmaya yer bırakmayacak şekilde elli bin oy farkıyla kazanmıştır. Ancak CHP, İstanbul’da vazgeçilmez gördüğü adaylarının parlamentoya girebilmesi için düğmeye basmış, parti müfettişi Cevdet Kerim İncedayı’nın baskıları sayesinde aralarında Kâzım Karabekir, Recep Peker ve Cemil Cahit Toydemir’in bulunduğu yedi CHP’li adayın seçimi kazandığı açıklanmıştır. Dönemin İstanbul Valisi Lütfi Kırdar sonraki yıllarda bu konuya değinmiş, aslında yirmi üç milletvekilinin tamamını DP’nin kazandığını ama seçimlerin iptaline yol açmamak için gelen talimata uygun olarak hareket edildiğini ve seçimi kaybetmesine rağmen CHP adaylarından yedisine mazbata verilerek mil-letvekili yapıldıklarını ifade etmiştir. Bu çalışmada 1946 milletvekili seçimlerinde İstanbul’da yaşanan siyasi gelişmeler ele alınmıştır. Hukuksuzluklarla ve antidemokratik uygulamalarla dolu bu süreçte gösterilen tepkilerin ve yapılan muhalefetin, seçim hukukunun temel ilkelerinin gerekliliğini ortaya koyduğu ve Türk demokrasisine katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hileli Seçimler, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Demokrat Parti (DP), İstanbul Seçimleri.

Kaynakça

• BCA, 1946 yılında kurulan siyasi partiler ve teşkilatlarını gösteren fihrist, 490-1-0-08473512, 1947. 16 Haziran 1946 Demokrat Parti Teşkilat Mümessilleri toplantısı beyannamesi, Ankara, 18 Haziran 1946’da neşredilmiştir.
• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu, Sarmal Yayınevi, Ankara.
• Akandere, O. (2010). “1946 Seçimleri ve Sonuçları Üzerinde İktidar ve Muhalefet Partileri Arasında Yapılan Tartışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 26/76, ss. 1-26
• Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara.
• Burçak, R. S. (1979). Türkiye’de Demokrasiye Geçiş (1945-1950), Olgaç Matbaası, Ankara.
• Demiryürek, H. (2018). Kütahya Sancağında 1919 Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16/3, Manisa.
• Erer, T. (1963). Türkiye’de Parti Kavgaları – I, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul.
• Kılçık, H. (1992). Adnan Menderes’in Konuşmaları, Demeçleri, Makaleleri, 1. Cilt, Demokratlar Kulübü Yayınları: 3, Ankara.
• Koçak, C. (1996). “1946 Seçimleri: Demokrasinin İlk Sandık Oyunları”, Görüş dergisi Sayı: 27, ss. 64-73.
• Koçak, C. (2010). İkinci Parti- Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Koçak, C. (2012). İktidar ve Demokratlar- Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) Cilt 2, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Koçak, C. (2013). Rejim Krizi- Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) Cilt 3, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Naskali, E. (2021). Demokrat Parti I. Büyük Kongresi -1947 Tutanakları ve Yorumlar, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Toker, M. (1990). Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, 3. Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Tuncer, E. (2008). 1946 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara.
• Yazıcı, S. (2019). “Osmanlı Modernleşmesi”, Modern Türkiye Tarihi, Edt: Ahmet Şimşek, PEGEM Yayınları, Ankara.